2023 gelmiş geçmiş en sıcak yıl olabilir
2023 yılı, tarih boyunca kaydedilen en sıcak yıl olma yolunda süratle ilerliyor. Ocak ile Ekim ayları ortasında kaydedilen sıcaklık, global ortalama sıcaklık ortalamasını 1,43 derece aştı. Bu da, tarih boyunca kelam konusu aylar ortasında kaydedilen en yüksek sıcaklık oldu.
Bilim insanları, bu yılın ortalarında ortaya çıkan El Nino fenomeninin büyük ihtimalle önümüzdeki Nisan ayına kadar devam edeceği ikazında bulundu. Bu da, sıcaklıkların daha da artacağı manasına geliyor.
Dünya Meteoroloji Örgütü (WMO), 8 Kasım’da yaptığı açıklamada, “El Nino Temmuz-Ağustos aylarında tesirini göstermeye başladı Eylül 2023’te ölçülü formda seyretti, Kasım ve Ocak aylarında ise yüksek tesir gösterecek” tabirlerine yer verdi.
El Nino hava olayı, kolay bir anlatımla, Pasifik Okyanusu’ndaki sıcak suların doğuya kayarak global sıcaklıkların yükselmesi ile kendini gösteriyor. Okyanus yüzeyindeki suların ısısındaki büyük salınımlar ve bunların neden olduğu atmosferik olaylar, İspanyolca “oğlan çocuğu” manasına gelen El Nino terimi ile isimlendiriliyor. Bilhassa 1997/1998 yıllarında tesirli olan El Nino, dünya üzerinde daha evvel görülmemiş sıcaklık artışlarına sebep olmuştu.
Afetler artabilir
Doğal ve döngüsel bir iklim olayı olan El Nino, dünyanın kimi bölgelerinde besin, su ve sıhhat güvenliği riskini artırdı. WMO, üç La Nina yılının akabinde Temmuz 2023’te El Nino’nun geri geldiğini açıklamıştı.
Küresel ısınmanın tesiriyle birleşen El Nino, kuraklık ve açlığın yanı sıra bulaşıcı hastalıkların yayılmasını da tetikleyebilir.
Columbia Üniversitesi Milletlerarası İklim ve Toplum Araştırma Enstitüsü’nden Walter Baethgen, El Nino’nun global olarak başkalarından daha fazla felaketin yaşandığı bir yıl manasına gelmediğini fakat dünyanın farklı yerlerinde önemli derecede bölgesel tesirlere sebep olabileceğini söyledi.
El Nino ısıtıyor, La Nina soğutuyor
El Nino ve La Nina, ENSO olarak isimlendirilen tropikal doğu Pasifik Okyanusu üzerindeki rüzgar ve deniz yüzeyi sıcaklıklarında sistemsiz ama periyodik bir değişime yol açan hava olaylarının iki modülü.
El Nino, ENSO’nun ısınma evresini, La Nina ise soğuma evresini temsil ediyor. El Nino yıllarında sıcaklık yaklaşık 0,1 derece yükseliyor, La Nina yıllarında birebir ölçüde düşüyor.
Bu iki başka devir birkaç ay sürüyor ve değişen sıklık ve yoğunlukta birkaç yılda bir ortaya çıkıyor. Bu model tropikal ve subtropikal bölgelerin birçoklarında iklimi etkiliyor.
Tam tesiri 2024’te görülecek
Dünya, son yıllar ve aylarda tekraren rekor sıcaklıklara ulaştı. WMO’nun iklim ünitesi yöneticisi Chris Hewitt, bu cins olayların El Nino döngüsünde meydana gelme mümkünlüğünün daha yüksek olduğunu söyledi. Hewitt, “Tahminler bize, global sıcaklığın sanayi öncesi periyottan itibaren 1,5 derecenin üzerine çıkma ihtimalinin yüzde 66 olduğunu gösteriyor” dedi.
El Nino’nun tam tesirinin 2024’te ortaya çıkacağını vurgulayan Hewitt, önümüzdeki beş yıl içerisinde dünyanın en sıcak yılını yaşayabileceğini kelamlarına ekledi.
Gıda güvenliğine tehdit
Baethgen ise, iklim bilimcilerin global varsayımlar yaparken zincirleme tesirlere daha hazır olabilmek için El Nino’yu hesaba katmalarının büyük kıymet taşıdığını vurguladı.
Uzmanların El Nino’nun pirinç hasadında sorun yaratabileceği ikazında bulunmasıyla birlikte, Güney ve Güneydoğu Asya’daki birçok ülke halihazırda stokları korumak için yeni tedbirler almaya başladı. Örneğin Hindistan birçok pirinç çeşidinin ihracatını yasaklarken, Endonezya’nın kimi bölgelerinde erken hasat yapılması planlanıyor.
Felaketleri kesin olarak iddia etmek sıkıntı olsa da, El Nino yıllarında tropikal ve subtropikal bölgelerin daha sert darbe aldığı biliniyor. Örneğin Etiyopya’nın birtakım bölgeleri, her El Nino yılında kuraklık yaşarken, Güney Amerika’daki And Dağları yakınlarındaki birtakım bölgelerde ise ağır kuraklık ve su baskınları meydana geliyor.
El Nino ayrıyeten, Güney Asya’ya sıklıkla tehlikeli sıcak hava dalgaları getiriyor. Geçmişte yaşanan bu olayların tespit edilmesi, bilim insanlarının gelecekteki felaketleri daha uygun kestirim etmelerine yardımcı oluyor.
El Nino’nun sıhhate etkisi
El Nino yıllarında gözlenen ani ısı değişiklikleri genel sıhhati etkileyebiliyor, felç ve mevte giden hastalıklara sebep olabiliyor.
Boston Üniversitesi İklim ve Sıhhat Merkezi Lideri Gregory Wellenius, “Sıcak hava dalgaları ABD’deki başka şiddetli hava olaylarına nazaran daha fazla insanın vefatına sebep oluyor. Geçen yıl Avrupa’da 60 bin kişi sıcaklıklardan etkilenerek hayatını kaybetti” dedi.
Yapılan bilimsel çalışmalar, ani sıcak havaların insan bedeninin fizyolojisini etkilediğini ortaya koyuyor. Uzmanlar, sıcaklığın yol açtığı en yaygın sıhhat tesirinin sıtma ve dang humması üzere hastalıkların ortaya çıkması olduğunu söylüyor.
Wellcome yardım kuruluşunda iklim tesirleri ve adaptasyon yöneticisi olarak misyon yapan Madeleine Thomson, bu tıp salgınların birçoklarının, evvelki El Nino yıllarında gözlemlendiğini söz etti. Thomson, “Örneğin Kenya’da 1997-1999 El Nino periyodunda, sivrisinek üremesi yüksek oranda arttı. Doğu Afrika’da yaygın sıtma salgınları vardı, 2015 ve 2016’daki son El Nino’da da emsal olaylar gözlemlendi” dedi.
İklim kriziyle paralel
El Nino, aslında yüzyıllardır meydana gelen bir tabiat olayı olsa da, tesirini son yıllarda daha güçlü bir biçimde göstermeye başladı.
Henüz elde bir delil olmasa da, uzmanlar, bunun iklim değişikliğinin tesirleri ile ilgili olabileceğinden endişeleniyor. Thomson, halkın bu tip devirlerde yaşanacak zorluklara karşı hazırlıklı olması için meteoroloji kuruluşlarının, hava durumunun sıhhat üzerindeki tesirini incelemesi gerektiğini savunuyor.