AB ülkeleri sığınmacılara karşı caydırıcılık yarışında
Almanya’dasığınmacı tartışmaları, hükümetin anketlerde giderek puan kaybettiği ve kıymetli eyalet seçimlerinin yapılacağı bir periyotta tekrar alevlendi. Göçmen tersi tavrıyla bilinen çok sağ Almanya için Alternatif (AfD) partisi, ana muhalefetteki Hristiyan Demokrat Birlik’in (CDU) akabinde ülkenin en güçlü ikinci siyasi partisi pozisyonuna yükseldi.
Suriye, Afganistan üzere ülkelerden sığınmacıların yanı sıra savaştan kaçan 1,1 milyon Ukraynalı’nın varlığı belediyelerin de imkanlarını zorluyor. Cumhurbaşkanı Frank-Walter Steinmeier’in geçen hafta sığınmacılar konusunda “Sınıra dayandık” açıklamasınınardından eyalet ve federal düzlemden çok sayıda siyasetçiden benzeri açıklamalar geldi, Başbakan Olaf Scholz da “Bize gelenlerin sayısı, kaldırılabileceğin çok üstünde” açıklaması yaptı.
Sığınmacı yanlısı siyasetleriyle bilinen Yeşiller partisinden Başbakan Yardımcısı Robert Habeck, “İltica hakkını koruyabilmek için gerçeği kabul etmek ve etik olarak güç kararlar alınması değerine da olsa somut sıkıntıları tahlile kavuşturmak zorundayız” sözlerini kullandı.
Danimarka modeli başarılı oldu mu?
Almanya’da şu an tüm partiler sığınmacılara karşı daha kısıtlayıcı siyasetler uygulanması konusunda fikir birliğine varmış görünüyor. Bu ortamda başta Danimarka olmak üzere çeşitli Avrupa ülkelerinden modeller masaya yatırılıp tartışılıyor.
Danimarka’daki toplumsal demokrat hükümet, yıllar evvel göç siyasetlerini sertleştirerek sert ve kısıtlayıcı tedbirler aldı. Sığınmacılara toplumsal ödenekler bariz bir formda kısılırken aile birleşimi zorlaştırıldı. Bu yıl Temmuz ayında iltica müracaatında bulunanların sayısı 6 milyon nüfuslu ülkede 183 iken 84 milyon nüfuslu Almanya’da 25 bin 165 civarında.
Avusturyalı göç araştırmacısı Judith Kohlenberger, Danimarka’nın bu çeşit tedbirlerinin yalnızca kısmi muvaffakiyet sağladığını belirtiyor. Kohlenberger, “İnsanların ya hiç gelmemesini, ya da gelmiş olanların da daha süratli bir formda istihdam piyasasına dahil olmasını hedefliyorlardı. Lakin ikinci gaye yalnızca kısmen başarılı oldu. Toplumsal ödeneklerin kısılması sonucunda cürüm oranları arttı, göçmenlerin eğitimdeki başarısı azaldı. Halbuki bu öngörülebilir bir sonuçtu. Bunu yoksulluk araştırmalarından biliyoruz” değerlendirmesinde bulunuyor.
Kohlefelder, “Danimarka modeli”nin kısmi muvaffakiyetini ise komşu ülkelere borçlu olduğu görüşünde. Danimarka’ya gelenlerin sayısının azalmasının, etraf ülkelerin sığınmacı kabul etmesi sayesinde olduğunu belirten göç araştırmacısı, “Yani göç baskısı öteki ülkelere kaydı. Danimarka’ya gidenlerin sayısının azalmasında, örneğin Almanya’nın sığınmacı kabul etmeye devam etmesi rol oynadı” diyor.
İltica sürecini üçüncü ülkelere kaydırma planı
İsveçli göç uzmanı Bernd Parusel de Danimarka’nın aile birleşimine değerli maniler getirdiğini, Suriyelilerin süreksiz müdafaa statüsünü kaldırdığını ve ülkelerine geri dönmeye teşvik ettiğini hatırlatıyor. Danimarka hükümeti bunun da ötesinde, sığınmacıların Danimarka topraklarında iltica müracaatında bulunmasını büsbütün engelleyecek tartışmalı bir mutabakata da imza atmıştı. 2022 yılı Eylül ayında Ruanda ile imzalanan mutabakatla, iltica için Danimarka’ya gelenlerin bu ülkeye gönderilmesi ve iltica süreçlerinin burada yapılması öngörülüyordu. Emsal bir plan İngiltere’de de türel pürüzlerle karşılaşmış ve askıya alınmıştı.
İsveçli göç uzmanı Parusel, Danimarka’nın da Ruanda planını bir müddetliğine rafa kaldırdığını belirtiyor. Kohlefelder bunun en değerli nedenini, ilticacılara hukuk devleti standartları içinde bir iltica süreci sunulması mecburiliği olarak açıklıyor ve Ruanda’nın bu kaidelere sahip olmadığını belirtiyor.
İltica müracaatlarının AB dışındaki üçüncü ülkelere yönlendirilmesi planı Ruanda örneğinde başarılı olmasa da bu istikamette arayışlar Almanya’da da var. Bu planı savunanlar, sığınmacıların korunma hakkının olduğu, lakin ülke seçme hakkının bulunmadığı münasebetini öne sürüyor. Bu mevzuda en sık verilen örneklerden biri Avustralya. Canberra hükümeti, hukuken tartışmalı bir adımla iltica müracaatlarını Papua Yeni Gine’ye yönlendirmiş ve bu halde Avustralya’ya giden sığınmacı sayısı azalmıştı.
Sınır dışı tartışması
Almanya’da en çok tartışılan hususlardan biri de hudut dışı kararları. Almanya’da 2022 yılı sonu prestijiyle hudut dışı edilmesi gereken 304 bin şahıstan yaklaşık 248 bini, “müsamaha gösterilenler” kapsamında ülkede yaşamayı sürdürüyor. İltica başvurusu reddedilenler ortasında hasta olanlar ya da ülkesinde savaş yaşanan bireyler bu kümede yer alıyor. 2022 yılında yalnızca 13 bin kişinin hudut dışı edilmesini eleştirenler hudut dışıların daha faal hale getirilmesini talep ediyor.
Bu mevzuda örnek gösterilen ülkelerin başında Avusturya geliyor. Avusturyalı göç araştırmacısı Judith Kohleberger ise işin gerçek yüzünü şöyle açıklıyor:
“Avusturya’dan hudut dışıların son yıllarda arttığı hakikaten de gerçek. Lakin bu hudut dışı süreçlerinin büyük kısmı, ilgili bireylerin öbür Avrupa ülkelerine gönderilmesi biçiminde gerçekleşiyor. İltica başvurusu reddedilip de menşe ülkeye hudut dışı edilenlerin sayısı çok az.”
İsveçli göç uzmanı Bernd Parusel de asıl sorunun AB içinde sığınmacılarla ilgili yükün, sorumluluk ve maliyetin dağıtıldığı işler bir sistemin bulunmaması olduğu görüşünde. Bu nedenle ülkelerin sığınmacılara cazip görünmemek için tek taraflı tedbirlere yöneldiğini kaydeden Parusel, AB ülkeleri ortasında bir nevi “caydırıcılık yarışı” yaşandığını belirtiyor. Parusel, Kuzey ülkelerinde toplumsal ödeneklerdeki kısıntılara gidilirken Yunanistan üzere Güney ülkelerinde de son derece sert tedbirlere başvurulduğuna dikkat çekiyor.
Alman göç araştırmacısı Petra Brendel de tüm bu caydırıcılık yarışında hukukun gözardı edilmemesi ikazında bulunuyor. Göç ve iltica siyasetlerinde kusursuz bir yolun bulunmadığını, siyasetlerin çeşitli düzlemlerde çeşitli araçlar kullanılarak katman katman örülmesi gerektiğini belirten Brendel, “Bu noktada en değerlisi türel çerçevelere riayet edilmesi. Yani devletler hukuku, AB hukuku ve Alman anayasasının gözardı edilmemesi. Fakat pek çok noktada bunun dikkate alınmadığına şahit oluyoruz” diyor.