ABD ve Türkiye ortasında “önce sen” gayreti
Ankara-Washington çizgisinde dikkatler, önümüzdeki haftalarda İsveç’in NATO üyeliği ve F-16 satışıkonusunda atılması beklenen kritik adımlara çevrildi.
Bu adımlar, ABD-Türkiye alakalarının akıbetini belirleyecek değere sahip bir eşik olarak görülüyor. Uzmanlara nazaran ya bir tren kazası yaşanmadan bu eşik geçilecek ya da esasen berbat olan ilgiler, sonuçları öngörülemez yeni bir tansiyon sürecine girilecek.
Alman Marshall Fonu (GMF) Türkiye Yöneticisi Özgür Ünlühisarcıklı, stratejik çerçevesini artık büyük ölçüde yitiren iki ülke münasebetlerinin hiç olmadığı kadar kırılgan olduğuna işaret etti.
Geçen hafta Washington’da bulunan ve görüşmelerinden edindiği müşahedelerini DW Türkçe ile paylaşan Ünlühisarcıklı, “ABD-Türkiye münasebetlerinde gerginlik had safhada lakin kısa vadeli çıkarlar gereği olsa da her iki tarafın birbirine gereksinimi var. İleride hangi bahislerde birbirlerine muhtaçlık duyabileceklerini kestiremedikleri için de ilgiyi koparmaktan kaçınıyorlar” dedi.
Ankara ABD’den somut adım bekliyor
Biden idaresi, Türk hükümetinin Batılı müttefiklerine verdiği kelamı “daha fazla gecikme olmadan” yerine getirmesini, TBMM’de İsveç’in NATO üyeliğinin onaylanması için gereğinin yapılmasını istiyor.
Dışişleri Bakanı Hakan Fidan’ın 28-29 Kasım’da Brüksel’de yapılan NATO Dışişleri Bakanları Toplantısı sırasında mevkidaşlarına İsveç’in üyeliği ile ilgili onay sürecini “birkaç hafta içinde” tamamlayacaklarını söylediği duyurulmuştu.
Ancak Ankara, İsveç’in NATO üyeliğinin onaylanması karşılığında Biden idaresinin de Türkiye’nin F-16 taleplerine yeşil ışık yakılmasını sağlayacak somut bir adım atmasını istiyor. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, birkaç gün evvel yaptığı açıklamada, kendisinin İsveç’in NATO’ya iştirak protokolünü TBMM’ye sevk ederek misyonunu yerine getirdiğini, bunun karşılığında da ABD’den F-16’lar konusunda beklentileri olduğunu söyledi.
Erdoğan, ABD’li muhataplarına “Ben Cumhurbaşkanı olarak vazifemi yaptım fakat sizlerden de bir şey bekliyorum. Sizler de eş vakitli olarak bu bahiste kongrenizden bunu geçirin, beraberce eş vakitli olarak bu adımları atalım” bildirisini ilettiklerini açıkladı.
Ankara, Washington’a bu sayede TBMM’de İsveç’in NATO’ya iştirak protokolünün onaylanmasına daha güçlü bir takviye olacağını söylüyor.
“Karşılıklı güvensizliğin ete kemiğe bürünmüş hali”
“Türkiye’nin F-16 talebiyle İsveç’in NATO üyeliği ortasında artık muhakkak ki bir illiyet bağının var olduğu çok açık” diyen GMF Türkiye Yöneticisi Özgür Ünlühisarcıklı, bunu uzun müddet reddeden Washington ve Ankara’nın artık bunu çok da gizlemeye çalışmadıklarını kaydetti.
Ünlühisarcıklı, tarafların karşılıklı olarak birbirlerine “önce sen” demesinin gerisinde yatan nedenler için de “güvensizliğin ete kemiğe bürünmüş hali” nitelendirmesini yaparak “Her iki ülke idareleri aslında bu sorunu çözmek istiyor lakin her iki taraf da birbirlerinin parlamentolarına, kongresine güvenmiyor” diye konuştu.
“Peki Erdoğan’ın ‘eş vakitli adımlar’ ısrarı karşılanabilir mi?” sorusunu yanıtlayan Ünlühisarcıklı, nitekim istendiği takdirde her iki tarafın bir “senkronizasyon modeli” üzerinde mutabık kalabileceklerine işaret etti. Ünlühisarcıklı, bu modele şu sözlerle açıklık getirdi:
“İsveç’in NATO’ya iştirak protokolü TBMM Dışişleri Komitesi’nden geçtikten sonra TBMM Genel Heyeti’ne sevk edilir. Bunun karşılığında ABD Dışişleri Bakanlığı da F-16 satışı için ABD Kongresi’ne resmi bildirimde bulunabilir. Kongre’nin bu satışa yönelik 15 günlük itiraz müddeti var. Bu mühletin bitimine yakın, yani itiraz olmayacağının neredeyse katılaşması durumunda da İsveç’in NATO’ya İştirak Protokolü TBMM Genel Kurul’na getirilerek oylamaya sunulur. Ancak bence bütün bunlara nitekim de gerek yok ancak çok isteniyorsa da tahlil yolları bulunabilir.”
Ankara ile Washington çizgisindeki itimat buhranı o kadar büyük ki her iki taraf da bu takvimin bu formda işleyip işlemeyeceğinden çok da emin değil.
İsveç’in NATO’ya iştirak protokolünün 1 Mart tezkeresinde olduğu üzere TBMM’de reddedilme ihtimali çok düşük olarak görülse de mevcut.
ABD’ye Irak’ı işgal maksadıyla Türkiye topraklarında asker konuşlandırma müsaadesi vermesini düzenleyen hükümet tezkeresi 1 Mart 2003 tarihinde TBMM’de reddedilmişti. İki ülke ortasında yürütülen ve devrin ABD Lideri George Bush’un Türk tarafını “at pazarlığı yapmakla” suçladığı müzakerelere karşın tezkerenin reddedilmesi, Ankara-Washington sınırında büyük krize yol açmıştı.
Erdoğan’a kızgınlık büyüyor
Gelişmeleri DW Türkçe’ye pahalandıran Amerikalı uzman Nicholas Danforth, Erdoğan’ın Washington’da İsveç’in üyeliği konusunda harekete geçmeye hazırlandığı istikametinde güçlü bir beklenti yarattığına işaret etti. Danforth, “TBMM’den onay çıkmadığı takdirde, ABD’den çok daha büyük bir öfkeyle müsabakası mümkün” varsayımında bulundu.
Atina merkezli Avrupa ve Dış Siyaset Vakfı (ELIAMEP) uzmanı Danforth, çok daha büyük bir öfkenin ne çeşit sonuçlar doğurabileceği konusunda ise “Kongre, Ankara’ya baskı yapmak için daha fazla yol aramaya başlayacaktır ve bu hususta fikir vermeye çok istekli olan pek çok insan da var” diye konuştu.
NATO’nun yeni üyelerin ittifaka katılmasıyla genişleyebilmesi için Türkiye’nin de onayına muhtaçlık duyması Erdoğan’ın elini güçlendirdi. Lakin Batılı diplomatlara nazaran, NATO ittifakı için büyük stratejik değere sahip mevzularda bunu öbür dış siyaset kazanımları için bir koz olarak kullanmaya yönelmesi, Ankara’ya duyulan güvensizliği derinleştirirken Erdoğan’a da kızgınlığı artırıyor.
“Gazze’de savaş, süreci daha da zora soktu”
Ankara ve Washington’da İsveç ve F-16 hususlarında atılması olası adımların Gazze savaşı nedeniyle çok daha zora girdiğini de söyleyen Danforth, “Türkiye’de çok daha fazla kamuoyu öfkesi ve ABD Kongresi’nde çok daha fazla Türkiye aksisi öfke var. Tarafların bu adımları atması, bunların zamanlaması bir nebze de inanç gerektiriyor lakin bu da son vakitlerde pek yok” diye konuştu.
Bu ortada İsveç’in NATO’ya üyeliği TBMM’de onaylansa da ABD Kongresi’nden son anda F-16 satışlarını önleyecek bir itiraz gelmeyeceğinin de bir garantisi yok. Uzmanlar, Türkiye’de nasıl 1 Mart tezkeresi reddedildiyse ABD Kongresi’nde de misal bir atak olabileceği ihtimalini dışlamıyor.
ABD Türkiye’yi pas geçip Yunanistan’a yeşil ışık yakabilir
Türkiye, ABD’den 40 adet yeni model F-16 savaş uçağı, mevcut filonun yenilenmesi için de 79 adet modernizasyon kiti satın almak istiyor. Ankara’nın talepleri içinde ayrıyeten 900 havadan havaya füze ve 800 bomba da bulunuyor.
Son yıllarda Türkiye ile bağlarında büyük tansiyonlar yaşayan Yunanistan da ABD’den 40 adet F-35 satın almak istiyor.
Biden idaresi, Kongre’ye Türkiye’ye F-16’ların, Yunanistan’a da F-35’lerin satış bildirimlerini tıpkı anda yapmayı, bunu da NATO’nun güney kanadındaki müttefiklerini Rusya’ya karşı güçlendirme paketi olarak sunmayı planlıyor. Böylece de Kongre’de, Türkiye’ye silah satışlarına itirazların da önüne kesmeyi hedefliyor.
Washington, Türkiye ve Yunanistan’a Rusya tehdidinin arttığı bir periyotta ittifakı zayıflatacak atılımlardan kaçınma, iki ülke münasebetlerindeki problemleri diyalog yoluyla tahlile kavuşturma iletisini vermişti. Taraflar da son devirde bu tarafta somut adımlar attı. Hatta Erdoğan, geçen hafta “Benim için bitmiştir” dediği Yunanistan Başbakanı Kiryakos Mitsotakis ile Atina’daTürkiye-Yunanistan Yüksek Seviyeli İşbirliği Kurulu’nun beşinci toplantısına başkanlık etti.
Nicholas Danforth, “Erdoğan elbet ki Yunanistan ile yakınlaşmanın Kongre bakımından işini kolaylaştıracağını umuyor. Ve bu hakikaten de yardımcı olabilir. Fakat günün sonunda İsveç’in NATO üyeliğinin de onaylanmasını sağlamak zorunda” dedi.
Türkiye’nin İsveç’in NATO üyeliğini onaylamayı sürüncemede bırakmaya devam etmesi halinde, Biden idaresinin Ankara’nın F-16 talebini çekmecede tutarak yalnızca Yunanistan’a F-35 satışına yeşil ışık yakmak için harekete geçme ihtimali bulunuyor. Bu, son yıllarda Washington-Atina sınırında güçlenen askeri ve stratejik bağlantılardan rahatsız olan, Biden idaresini Türkiye ile Yunanistan ortasındaki istikrar siyasetini terk etmekle eleştiren Ankara üzerinde soğuk duş tesiri yaratabilir.
Yeni bir tansiyon Türkiye iktisadını de zora sokabilir
Türk-Amerikan münasebetlerinde tekrar tansiyonun yükselmesi, Türkiye iktisadını de etkileyebilecek bir potansiyele sahip.
GMF Türkiye Yöneticisi Ünlühisarcıklı, Türkiye’nin Mayıs ayındaki seçimlerden sonra bilhassa Batı ile ilgilerini düzeltmeyi hedefleyen bir siyaset uygulamaya başladığını anımsatırken “Bunun Türk iktisadında yaşanan zahmetlerle alakası çok aşikar” dedi.
Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek’in Türkiye’ye yurtdışından para getirebilmek için fevkalâde bir gayret harcamakta olduğuna işaret eden Ünlühisarcıklı, değerlendirmesini “Bunun için de Türkiye’nin dış siyaset risklerini düşürmesi gerekiyor… Kanımca kapı hâlâ açık” kelamlarıyla tamamladı.
Erdoğan Macaristan ziyaretine hazırlanıyor
Bu ortada Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Yunanistan ziyareti sonrasında, ABD Lideri Joe Biden ile görüşmek üzere Aralık ayında Washington’a gidebileceği belirtiliyordu. Artık bu ziyaretten kelam edilmiyor.
Ağustos ayında Budapeşte’ye günübirlik bir ziyaret gerçekleştiren Erdoğan’ın 18 Aralık’ta tekrar Macaristan’ı ziyaret edecek olması dikkat çekiyor.
Türkiye ile birlikte İsveç’in NATO üyeliğini şimdi onaylamamış olan öbür bir ittifak üyesi ülke de Macaristan. Erdoğan ile çok yakın bir diyaloğu bulunan Macaristan Başbakanı Viktor Orban’ın son günlerde öteki AB üyesi ülkelerle ilgileri de gerginliklere sahne oluyor.
Erdoğan, Atina ziyareti öncesinde yaptığı açıklamada, evvel Yunanistan akabinde da Macaristan’ı ziyaret edeceğine dikkat çekmiş, “Karşılıklı hürmet ve ortak çıkarlar temelinde komşularımızdan başlayarak bölge ülkeleriyle iş birliğimizi güçlendireceğiz” demişti.
DW Türkçe’ye manisiz nasıl erişebilirim?