Altı ay sonra Hatay: “Depremkondu”larda yaşamak
6 Şubat’ta meydana gelen Kahramanmaraş merkezli sarsıntılardan altı ay sonra Hatay’dayız. Şimdi yıkımına başlanmayan ağır hasarlı konutların kapladığı Uğur Mumcu Bulvarı’nda sessizlik hakim. Konteynerlere kurulmuş birkaç restoran ve seyir halindeki üç beş araçtan öbür bir şey görünmüyor. Bulvardan Gaziler Mahallesi’ne gerçek yol alırken küçük bir yeşil alana şurası 8-10 çadır göze çarpıyor.
65 yaşındaki Leyla Şeker, bu çadırlardan birinde tek başına yaşıyor. Yıkımın çok şiddetli olduğu Armutlu Mahallesi’nde göçük altında kalan annesi ve kız kardeşinin acısı hâlâ taze:
“Sadece onlar mı? Amcaoğlum 15 kişilik ailesiyle dünyadan silindi, torunları bile kalmadı.”
Depremden evvel dört oğluyla birebir sokakta birbirine komşu konutlarda süren hayatı, artık ıssız. Birinci aylarda oğluyla bir arada İzmir’de, akabinde kız kardeşiyle Hatay’ın Altınözü ilçesinde kalsa da kimseye yük olmak istemiyor. Tek başına kaldığı çadırda daha huzurlu hissediyor.
Diyabet ve tansiyon hastası olan Leyla Şeker, kaymakamlık tarafından dağıtılan yemekleri yiyemiyor:
“Yanımızda market de yok. Komşular gittikleri vakit bana sebze-meyve ne varsa getirirler, ben küçük tüpte yemeğimi yaparım.”
Konuşmamız vakit zaman ıstırap ve öfkeden ileri gelen göz yaşları ile kesintiye uğruyor. Şeker “Burası artık Antakya değil bir hayalet dünyası” diyor.
“Deprem konutlarının kredisini ödeyemem”
Her gün çadırının önünü yıkamadan rahat edemeyen Leyla Hanım’a çocukları, komşuları ve kardeşleri bidonlarla su taşıyor. Tuvalet ve duş muhtaçlığı içinse orta hasarlı bir meskene girmek zorunda:
“Canımıza tak etti. Altı aydan beri bir damla su yok. Kimilerinin kuyuları var, çekiyor dolduruyor lakin bizim bir şeyimiz yok. Burada mikroptan, sinekten öbür bir şey yok.”
Yıkımı geçen ay yapılan ağır hasarlı meskenini, eşinin 32 yıl boyunca yurt dışında çalışarak biriktirdiği parayla almış. Artık kaldığı çadıra yürüme uzaklığında olan enkaza gidip eski günlerini anıyor.
Vefat eden eşinden kalan 5 bin 500 liralık Bağ-Kur maaşıyla hayatını sürdürüyor. Zelzele konutlarının kredisini ödeyebilmek onun için uzak bir ihtimal:
“Ne gücüm var ne de ömrüm.”
Tek dileği yer incelemesi yapıldıktan sonra meskeninin tıpkı yerde inşa edilmesi. Şeker, “Evimin yerini bırakmam. Borç, harç bulur yaparım” diyor.
Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ise konutu yıkılan hak sahipleri için zelzele konutu ve yerinde dönüşüm seçeneklerini duyurmuştu. Hatay’da Altınözü, Payas, Gülderen üzere bölgelere inşa edilecek konutların maliyetinin yüzde 60’ını devlet yüzde 40’ını ise depremzedeler karşılayacak. Bu ödemeler için de hak sahiplerinden, birinci iki yıl ödeme alınmayacak kalan 18 yıl eşit taksitle faizsiz olarak ödeme yapılacak. Bankaların düşük gelirli bireylere kredi vermeyeceği belirten uzmanlara nazaran önerilen ödeme planı uygulanabilir değil.
“Karşıyım fakat herkesin başına gelen bir şey”
48 yaşındaki Rüstem Çoklu, metanetli bir yüz sözüyle 20 yıl yaşadığı aile apartmanını yıkan iş makinelerini izliyor. Çoklu, zelzelenin akabinde Antalya’ya giden oğlunu manzaralı arayarak yıkım anını onunla da paylaşıyor.
2003 yılında yerleştikleri aile apartmanı, 6 Şubat sarsıntılarında ayakta kalmayı başarmış, fakat 20 Şubat’taki 6.4 büyüklüğündeki Defne zelzelesinde ağır hasar almış. Birinci zelzeleden bu yana eşi ve annesiyle birlikte çadırda kalıyor. Besin ve su yardımlarından mutlu. Fakat hijyen sorunları, çok sıcaklar ve sivrisinekler nedeniyle güç vakitler yaşandığını ekliyor.
Yerinde dönüşüm projesi kapsamında verileceği duyurulan hibe ve krediden faydalanarak konutunu tıpkı yerde, Küçükdalyan Mahallesi’nde yapmak istiyor. Bunun mümkün olup olmayacağını öğrenmek için mühendislerin bir an evvel yer tespit çalışması yapmasını bekliyor.
Çelik ustası Rüstem Çoklu, zelzele konutları için öngörülen 20 yıllık ödeme planı onu hayal kırıklığına uğratmış olsa da çalıştığı sürece krediyi ödeyebileceğini belirtiyor. “Karşıyım fakat herkesin başına gelen bir şey. Biz de kabulleneceğiz. Bizden hiçbir şey talep etmemeli aslında. Devletten bunu beklerdim” diyor.
“Çadırın içi 45 derece”
Deprem konutlarının ya da yerinde dönüşümün yakın gelecekte tamamlanamayacağını düşünen depremzedeler, kendi imkanlarıyla yeni konutlar inşa ediyor. Kent merkezinden uzak tarım alanı olarak kullanılan parsellerde inşa edilen bu konutlar, çelik, alçıpan üzere gereçlerle yapılıyor.
Aradan geçen altı aya karşın ağırlı hasarlı konutunun yıkımına bile başlanmadığını vurgulayan Savaş Beyefendi, “Devleti beklemeye mecalimiz kalmadı” diyor. Tekrar inşa sürecinde hak kaybı yaşamaktan endişelendiği için soyadını vermek istemiyor. Üç çocuğuyla birlikte yaşadığı çadır hayatından kurtulmak için bulabildiği tek çıkış yolunun kendi konutunu inşa etmek olduğunu söylüyor:
“Çaresizlikten yapıyoruz bunu. Öbür kentlerde millet kalıcı konutlara geçti biz daha enkazın kaldırılmasını bekliyoruz. Bize altı aydır selam bile veren yok. Banyo, lavabo, diş fırçalamak, pak kıyafet giyebilmek bunların hepsi bir sorun. Çadırın içi fırın üzere, 45 derece.”
Onu harekete geçiren faktörlerden biri de lise sona geçen oğluna ders çalışabileceği bir ortam sunmak:
“Başarısı yüksek bir çocuk. Ders çalışmasına bir yer hazırlamazsam geleceği perişan olur.”
Samandağ’da babasına ilişkin bir mandalina bahçesine inşa ettiği meskenin üretimine Nisan ayında başlamış. Yapıya yer açabilmek aşikâr bir sayıda mandalina ağacını kesmek zorunda kaldığını üzülerek anlatıyor. Sağlam olması için iskeletinde çelik konstrüksiyon kullanılan ve etrafı alçıpanla çevrilen konutun maliyeti ise bir milyon TL’yi bulmuş. Finansmanı, otomobilini satarak ve biriktirdiği altınları bozdurarak sağladığı konuta Ağustos ayı bitmeden taşınabilmeyi umuyor.
Depremzedelerin kendi topraklarına kendi imkanlarıyla inşa ettiği birçok yapıda olduğu üzere bu meskenin de iskanı bulunmuyor. Savaş Beyefendi, ilerleyen devirlerde de iskan alabileceğini düşünmüyor:
“Ben bu konutu yapıp oturacağım, ondan sonrası Allah’a kalmış. Ne ruhsat var ne de öbür bir şey. Mandalina bahçesinde elektrik, su aboneliğimiz var, onlardan faydalanacağım. Biz buna mecburuz, devleti daha fazla bekleyemeyiz. Her şeyin dört dörtlük olduğu yerde bırakın bir tek benim konutum gecekondu olarak kaçak kalsın.”
“Hatay depremkondu doldu”
Hatay Kent Plancıları Odası Vilayet Temsilcisi Serkan Koç sarsıntıdan sonra sistemsiz bir biçimde inşa edilen prefabrik, betonarme ve çelik binlerce yapının kentin tamamına yayıldığına ve çarpık kentleşmeye sebep olduğuna dikkat çekiyor:
“Bir meslektaşımız, bu yapılara depremkondu dedi ve bu tabiri terminolojiye soktu. Şu anda Hatay’da meczup üzere depremkondu yapılıyor.”
Hatay’da şimdiye kadar sırf üç bin konutun temelinin atıldığınıancak evsiz kalan insan sayısının 600 bin olduğunu vurgulayan Koç şöyle devam ediyor:
“Kent canlı organizma üzeredir. Sen insanların barınma gereksinimini çözmezsen beşerler barınma muhtaçlıklarını bir biçimde kendileri çözmek zorunda. İmkanı olan beşerler kendi parsellerinde bir halde bir yapı yapıyor. Yarın sizin bu yapıları yıkma bahtınız yok. Yeni bir imar affına yanlışsız gidiyoruz önümüzdeki süreçte. Pekala, hiçbir mühendislik hizmeti almamış bu yapıları nasıl kayda alacaksınız? Yarın bu vatandaşlar sizden elektrik isteyecek, su isteyecek, internet isteyecek. Altyapı hizmetlerini götürmek zorundasınız bu insanlara. Yapma diyemiyorsun zira sen barınma sorunu çözemiyorsun.”
80 bin binada 300 bin bağımsız kısım yıkılmayı bekliyor
Hatay Kent Plancıları Odası’nın valilikten aldığı bilgiye nazaran, yaklaşık 80 bin binada bulunan 300 bin bağımsız kısım hâlâ yıkılmayı bekliyor. Hatay’daki enkaz kaldırma çalışmalarının ise Aralık sonuna kadar tamamlanması planlanıyor.
“Bu çalışmaların süratli yahut yavaş olması değil, insan ve etraf sıhhati açısından gerekli önlemlerin alınarak tekniğine uygun yapılması önemli” diyen Hatay Kent Plancıları Odası Vilayet Temsilcisi Serkan Koç, güvenlik tedbirlerine uyulmadığı için ölümlü kazaların yaşandığını belirtiyor.
“Birçok operatör ve iş makinesi enkazın altında kaldı. Fazla yük dolduran kamyonlardan insanların başına molozlar düştü. Sürat yapan kamyonların sebep olduğu ölümlü trafik kazaları yaşandı.”
Asbest ve kurşun tehlikesi sürüyor
Deprem konutlarının inşa edildiği bölgelerden biri olan Altınözü’nün Karsu Köyü, Antakya’nın 28 kilometre dışında yer alıyor. İlçenin girişine hakikat ilerlerken tozla kaplanmış zeytin ağaçlarının rengi kirli beyaza dönüyor. Birkaç kilometre ileride, tarım yerlerinin ortasında konumlanmış devasa enkaz döküm alanındaki iş makineleri durmadan çalışıyor.
Hatay Tabip Odası Lideri Sevdar Şahin’e nazaran, tarım topraklarına ulaşarak toprağa ve suya karışan asbest yakında sofralara da gelecek. Kuralsız yapılan yıkım, taşıma, dökme ve ayrıştırma süreçleri hamileler, çocuklar ve yaşlılar için büyük bir tehdit oluşturuyor:
“Fazla para harcamak istemiyorlar. 10 TL kazanmak yerine 15 TL kazanmayı tercih ediyorlar. İnsanların sıhhatinden daha çok ehemmiyet veriliyor metal kesimlerine.”
Öte yandan yıkımlarda su kullanılmaması, kamyon ve tır kasalarına yüklenen molozların branda ile kapatılmaması nedeniyle kent merkezinin havası bir toz bulutu görünümünde. Molozların, tarım toprakları yerine evvelden taş ocağı olarak kullanılan yeri sert bölgelere dökülmesi ve etrafının file ile çevrilmesi gerektiği vurgulanıyor.
Hatay’da altı aydır şebeke suyu yok
Kentteki tüm konuşmaların su ve toz eksenine sıkıştığı Hatay’da altı aydır şebeke suyuna erişilemiyor. Hatay Tabip Odası Lideri Sevdar Şahin, Antakya’nın sırf yüzde 10’nuna, Defne’nin ise yüzde 35’ine su verilebildiğini söz ediyor:
“Şebeke suyu sağlamak Hatay Büyükşehir Belediyesi’nin vazifesi. Fakat belediye elektrik ve su faturası tahsil edemediği ve çöp vergisi alamadığı için bu tamiri gerçekleştiremiyor. Halbuki belediyelerin merkezi bütçeden de desteklenmesi kelam konusu.”
Şebeke suyunun yokluğu salgın riskini de arttırıyor. Kentte sık sık ishal olayları görülüyor. Şahin’e nazaran bu olayların artmasında, hijyen şartlarını sağlamadan yiyecek satan ve gereğince denetlenmeyen restoranlar büyük bir rol oynuyor.
Uzmanların ortaklaştığı görüş, 6 Şubat zelzelelerinin en çok etkilediği vilayet olan Hatay’a “özel afet bölgesi statüsü” verilmesi. Hatay’ın lakin bu halde ayağa kalkabileceği belirtiliyor.
Kaç konut yapılacak?
Hatay’da şimdiye kadar 3 binden fazla konut için temel atıldığı ve konutların Aralık ayında teslim edilmeye başlanacağı belirtiliyor.
Temmuz ayında bir açıklama yapan Etraf, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanı Mehmet Özhaseki, Hatay’a 220 bin 66 afet konutu, 34 bin 129 köy konutu olmak üzere toplam 254 bin 195 konut inşa edileceğini söylemişti.
DW Türkçe’ye VPN ile nasıl ulaşabilirim?