Ankara Tahıl Muahedesi’nin uzatılmasını sağlayabilecek mi?
Rusya’nın askıya aldığı Tahıl Koridoru Mutabakatı’nın geleceği ile ilgili görüşmeler sürüyor. Son olarak Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, mutabakatın uzatılması konusunda Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin’le hemfikir olduklarını belirterek Ankara’nın teşebbüslerinin devam ettiği mesağı vermişti. Batı ülkeleri de Türkiye’den muahedenin devamı için Rusya üstündeki tesirini kullanmasını bekliyor. Lakin bu, Ankara için eskiye kıyasla daha sıkıntı görünüyor.
Rusya’nın işgalinin akabinde savaşın global besin fiyatları üzerindeki tesirini azaltmak için Birleşmiş Milletler (BM) ve Türkiye’nin katkılarıyla Rusya ile Ukrayna bundan yaklaşık bir yıl evvel 22 Temmuz 2022’de İstanbul’da düzenlenen merasimde Karadeniz Tahıl Koridoru Muahedesi’ni imzalamıştı. Mutabakat dahilinde en az 30 milyon ton tahılın Ukrayna’dan çıkarıldığı belirtiliyor.
Anlaşma bu yıl 17 Temmuz’a kadarzaman vakit çıkan birtakım problemlere karşın yenilenirken Moskova muahedeyi kendi koşullarının gerçekleşmediğini söyleyerek en son askıya aldı. Gelinen noktada ise Rusya muahedenin fiilen durdurulduğunu belirtirken kapıları büsbütün de kapatmayarak “şartları uygulanır uygulanmaz” dönebileceğini belirtiyor ve bu çerçevede Rusya Ziraat Bankası Rosselkhozbank’ın SWIFT ağına tekrar bağlanmasını istiyor.
ABD de Rusya’nın kaideleri ile ilgili elinden geleni yaptığını belirterek BM’nin Rusya’nın tasalarına işaret eden bir teklifinin masada olduğunu, Rusya’nın cevap vermeyerek Odessa’daki tahıl ambarlarına saldırdığını tabir ediyor.
Ankara, Ekim’deki üzere uzatma sağlayabilecek mi?
Başta ABD olmak üzere tarafların beklentisi, mutabakatın birinci kolaylaştırıcılarından olan Türkiye’nin Rusya üstünde tesirli olarak Putin’i tekrar masaya oturtması.
Türkiye savaşın çabucak akabinde istikrar siyaseti çerçevesinde iki tarafla da bağlarını muhakkak bir çerçevede sürdürmüş ve Rusya ile ilgileri hâlâ düzgün olabilen bir NATO ülkesi olarak tahıl mutabakatının sağlanmasında kıymetli rol üstlenebilmişti.
Ankara, Rusya’nın 29 Ekim 2022’de Sivastopol’da gerçekleştirilen taarruzlar nedeniyle muahedeyi süreksiz olarak durdurduğunu açıklamasının akabinde yaşanan krizin aşılmasında da tıpkı rolü oynayarak sonuç almıştı.
Ancak bu defa koşulların değişmesi ile birlikte işinin daha sıkıntı olduğuna dikkat çekiliyor.
EDAM Yöneticisi Sinan Ülgen, şu anda geçen Ekim ayından kalan genel bir optimistlik hali bulunduğunu ve Rusların o devirdeki üzere masaya dönebileceğinin düşünüldüğünü belirterek şöyle konuşuyor:
“Ancak artık kaideler daha farklı. Rusların bu türlü bir niyetleri olduğuna dair rastgele bir sinyal almadık. Hatta tam aksine hem Moskova’dan bu mealde yapılan açıklamalar hem de alanda Odessa’ya yönelik taarruzları, mutabakata dönme konusunda Rusların artık öteki bir tavır içinde olduğunu düşündürtüyor.”
Rusya bu ay başında Ukrayna’nın Kiev ve Odessa bölgelerine insansız hava araçlarıyla saldırarak Odessa’da liman altyapısını vurmuştu. Ukrayna Devlet Lideri Volodimir Zelenski Rusya’yı “küresel besin güvenliğine saldırmakla” suçlamıştı.
Bu ortada Kocaeli’nin Derince ilçesinde Toprak Mahsulleri Ofisi (TMO) silosunda meydana gelen patlama akıllara sabotaj ihtimalini de getirmişti. Bir kişinin hayatını kaybettiği patlama ile ilgili soruşturma ve teknik inceleme ise devam ediyor.
Moskova’da yaşayan Siyaset Bilimci ve Rusya Araştırmacısı Ümit Nazmi Hazır, tahıl muahedesinin en son uzatıldığı tarihler olan Mart ve Mayıs aylarına işaret ederek o periyotta Moskova’daki genel eğilimin bugünküne emsal formda uzatmama istikametinde olduğunu lakin Türkiye’deki seçimler öncesinde Erdoğan’ın zayıflatılmaması kanısının uzlaşının sürmesindeki etkenlerden biri olduğunu söylüyor.
Zelenskey’in Türkiye ziyaretinde Azov Taburu kumandanlarının hür bırakılmasının çoğunluğu hükümet denetiminde olan Rus medyasında sert lisanla eleştirilmeye devam edildiğini de söyleyen Hazır, resmi yetkililerin açıklamalarının ise itidalli olduğunu belirtiyor.
Ülgen: Rusya için Türkiye hâlâ önemli
Ankara ile Moskova ortasındaki alakalar seçim öncesinde daha derinleşmiş, lakin NATO’nun 11-12 Temmuz’daki Vilnius doruğu öncesinde Zelenskiy’nin ziyareti, İsveç’in üyeliğine verilen ilkesel onay ve Ukrayna’nın NATO üyesi olabileceği açıklaması üzere gelişmeler Ankara ile Moskova ortasında kara kedi girip girmediği sorularına yol açmıştı.
DW Türkçe’nin konuştuğu Batılı kaynaklara nazaran Türkiye ekonomik zorlukların de tesiriyle istikrar siyasetindeki ibreyi bugünlerde Rusya’dan uzaklaştırmak istiyor ve son periyotta ABD ile münasebetleri de eskiye kıyasla daha güzel tutmaya itina gösteriyor.
ABD Dışişleri Bakanlığı da son yaptığı açıklamada Türkiye’nin tahıl mutabakatına dönmesi için Rusya’ya baskı yapmasından şad olduklarını bildirdi.
Tahıl Muahedesi’nin uzayıp uzamamasının Türkiye’nin Rusya üzerindeki tesirini ölçmeye yarayan bir çeşit teste mi dönüştüğü sorusunu ise Ülgen şöyle yanıtlıyor:
“Belki kısmen o denli denebilir ancak büsbütün değil. Zira Türkiye sonuçta tahıl muahedesine Rusya’yı döndüremezse nihayetinde dönüp ‘Rusya’nın talep ettiklerini Batı karşılamadı’ diyecektir. Türkiye’nin tek başına Rusya’yı ikna etmesini beklemek de çok gerçekçi olmaz.”
Ülgen, Türkiye’nin Rusya’yı ikna edememesi durumunda bunun bir itibar kaybı yaratacağını da düşünmüyor ve “Çünkü Türkiye-Rusya alakası her hâlükârda siyasi düzlemde devam edecektir. İleride Ukrayna’yla ilgili ateşkes yahut siyasi tahlil kaideleri oluşursa o vakit Türkiye tekrar potansiyel diplomatik aktör olarak devrede olabilir” diyor.
Şu anda Rusya’nın Türkiye’ye hâlâ gereksinimi olduğunu ve Ankara’nın Moskova için Batı’ya açılan pencere olmayı sürdürdüğünü belirten Ülgen, bu konjonktürde Rusya’nın Türkiye ile istikrarlı alakaları tercih ettiğini ve bunun da Türkiye’ye diplomatik olarak bir alan açtığını tabir ediyor.
Putin Türkiye’ye gelecek mi?
Öte yandan tahıl muahedesi ile ilgili belirsizlik hala sürerken bir başka net olmayan mevzu da Putin’in Türkiye’ye gelip gelmeyeceği.
Erdoğan ile Putin ortasında yapılan son telefon görüşmesinde bu mevzu da ele alınmış; sonrasında yapılan açıklamalarda Ankara ziyaret üstünde mutabık kalındığını belirtirken Moskova ise daha temkinli sözler kullanmıştı.
Hazır, Rusya’da şu anda Zelenskey’in akabinde Putin’in Türkiye’yi ziyaret etmesinin ikisinin pozisyonlarını eşitleyeceği üzere bir bakış açısı bulunduğunu belirterek, Moskova’daki havayı şöyle yansıtıyor:
“Ayrıca bir de şöyle bir fikir var; gittiği takdirde ne kazanacak? Yani en azından ‘tahıl mutabakatındaki koşulların karşılanması ya da gitmesi için özel bir durum olması gerekir’ deniliyor.”
Erdoğan geçen Cuma günü ise sorular üzerine tarihin netleşmediğini ancak Ağustos içinde olacağını duyurmuştu.
Ülgen de Putin’in Türkiye’ye ‘sadece Tahıl Muahedesi için baskı görmeye’ gelmeyeceğini söz ederek “Yani ‘şunu yap, bunu yapma’ halinde telkinler duymak için Türkiye’ye gelmez. Şayet gelecekse buradan karşılıklı bile olsa birtakım kazanımlar elde ederek dönecektir” diyor.
Putin, en son Türk Akımı doğal gaz boru sınırının temel atma merasimi için 7 Ocak 2020 yılında Türkiye’ye gelmişti. Seçim öncesinde ise tekrar Akkuyu ile ilgili merasime telekonferansla katılmıştı. Erdoğan ise yaklaşık son üç yılda üç defa Rusya’ya gitti ve Mart 2020’de Moskova, Eylül 2021 ve Ağustos 2022’de ise Soçi’de Putin’le görüştü.
DW Türkçe’ye VPN ile nasıl ulaşabilirim?