Avrupa’da hava kirliliği azaltılabilecek mi?
Avrupa’da neredeyse herkes, havanın kirli olduğu kasaba ve kentlerde yaşıyor. Zira yıllık ortalama ince partikül husus düzeyi, Dünya Sıhhat Örgütü’nün (DSÖ) tavsiye ettiği hududun üzerinde.
Bu da kıtada yaşayan neredeyse herkesin, ölümcül olduğu kanıtlanmış, makus hava soluduğu manasına geliyor. Hava kirliliği, teneffüs ve kalp hastalıkları riskini arttırıyor, ortalama hayat müddetini kısaltıyor.
Barcelona Global Sıhhat Enstitüsü (ISGlobal) Yöneticisi Mark Nieuwenhuijsen, “Mevcut hava kirliliği düzeyleri nedeniyle birçok insan hastalanıyor. Hava kirliliği düzeylerinin düşürülmesi halinde bu sayıların azalacağını biliyoruz” dedi.
Avrupa’nın havası ne kadar kirli?
Deutsche Welle (DW), Avrupa Data Gazetecilik Ağı ile birlikte Copernicus Atmosfer Müşahede Servisi’nin uydu bilgilerini tahlil ederek, Avrupa’daki hava kirliliğinin ulaştığı boyutları mercek altına aldı. Ve ulaştığımız sonuç çarpıcı bir tablo ortaya koyuyor: Avrupa’daki nüfusun yüzde 98’i ince partikül unsur PM 2.5’in DSÖ’nün belirlediği sonun üzerinde olduğu bölgelerde yaşıyor.
DSÖ, hava kalitesini ve kirlilik düzeylerini belirlemede en değerli ölçü kabul edilen PM 2.5 için hudut pahası metreküp başına en fazla 5 mikrogram olarak belirledi.
Avrupa’nın pek çok bölgesinde ise bu hudut aşılıyor. Hava kirliliği düzeyleri bölgeden bölgeye de farklılık gösteriyor. Bilhassa Doğu Avrupa’nın kimi bölgelerinde, İtalya’nın ağır fabrika bölgesi olan Po Ovası’nda ve Atina, Barcelona ve Paris üzere büyük metropollerde, hava kirliliğinin daha şiddetli olduğu görülüyor.
Hatta tahlilimiz, birtakım bölgelerde yıllık ortalama PM 2.5 konsantrasyonlarının metreküp başına yaklaşık 25 mikrograma ulaştığını gözler önüne seriyor.
İnce partikül unsur nedir?
Farklı unsur ve kirleticilerin katı ve sıvı damlacıklarının karışımından oluşan ince partiküller çıplak gözle görülemez. Bunlar, çapları 2,5 mikrometreden az, tek bir saç telinden yaklaşık 30 kat daha ince mikroskobik parçacıklardır.
Hava kirliliği ile ilgili olarak, insan sıhhatini olumsuz etkileyen pek çok farklı etken bulunsa da, bilhassa ince partiküller en önemli tehlike olarak görülüyor. Kamu sıhhatine oluşturdukları tehlikeyi kanıtlayan çok sayıda bilimsel çalışma da bulunuyor.
Avrupa’nın öteki bölgelere kıyasla durumu nasıl?
Dünyanın öteki bölgelerine kıyasla Avrupa’nın hava kalitesi aslında daha güzel.
Avrupa’da DSÖ’nün belirlediği sonun beş katına çıkan PM 2.5 oranı, dünyanın öteki bölgelerinde çok daha yüksek düzeylere ulaşıyor.
Örneğin Yeni Delhi, Varanasi, ve Agra üzere Hindistan’ın kuzeyindeki kentlerde ortalama PM 2.5 kıymeti metreküp başına 5 mikrogram yerine, 100 mikrograma kadar çıkabiliyor.
Avrupa’daki mevcut oran daha az olsa da insan sıhhatini olumsuz etkiliyor.
AB’nin önerdiği hudut ne? Uzmanlar ne diyor?
AB’nin oylanacak yeni hava kalitesi direktifi, Avrupa’da metreküp başına yıllık ortalama 10 mikrogram ince partikül husus konsantrasyonuna müsaade verilmesini öngörüyor. Mevcut düzenlemelerde PM 2.5 için hudut bedeli metreküp başına 20 mikrogram.
Aslında Avrupa Parlamentosu’nun Etraf Kurulu, DSÖ’nün metreküp başına 5 mikrogram hududunun benimsenmesini önermişti.
Sağlık araştırmacıları ve çevreciler de Avrupa’nın yeni hava kalitesi kurallarının DSÖ’nün unsurlarını yansıtması gerektiği görüşünde. Lakin uzmanlar bunun çok kolay olmayacağını kabul ediyor.
ISGlobal Yöneticisi Mark Nieuwenhuijsen, DSÖ’nün salt insan sıhhatini dikkate alan uzmanların görüşüyle hudut önerisi ilan ettiğini, AB’nin ise iktisadi argümanları da dikkate alarak kararlar almak zorunda olduğuna işaret etti.
Nieuwenhuijsen, “Umarım DSÖ’nün çizdiği yoldan sarfiyatlar, lakin kimileri bunun çok maliyetli olacağını sav edecektir” dedi.
AB, DSÖ’nün önerisi yerine 10 mikrogram sonunu belirlese de pek çok Avrupa ülkesi buna ahenk sağlamakta zorlanacak üzere görünüyor. İtalya buna kıymetli bir örnek teşkil ediyor.
İtalya’nın kuzeyinde hava kalitesi daima kötü
Bu yılın Şubat ayında, İtalya’nın Po Ovası’ndaki pek çok kentte, hava kirliliği yaşandı.Copernicus araştırmacılarına nazaran Milano, Padova ve Verona’da günlük metreküp başına PM 2.5 ortalaması 75 mikrogramın üzerine çıktı.
Bunda coğrafik şartlar da tesirli oluyor. Dağlarla çevrili bu bölgede ağır trafik, sanayi, ziraî emisyonlar ve konutların ısınmasından kaynaklanan hava kirliliği bölgede hapsoluyor.
Çevre örgütleri, hava kirliliğinin yol açtığı hastalıklar nedeniyle her yıl binlerce kişinin hayatını kaybettiğine dikkat çekiyor.
Tıp mecmuası The Lancet‘te yayımlanan bir çalışmaya nazaran, PM 2.5 hududunun 10 mikrograma düşürülmesi halinde Milano üzere kentlerdeki ölümlerin yaklaşık yüzde 10’u önlenebilir. Birebir çalışmaya nazaran DSÖ’nün de önerdiği üzere bu oran yüzde 5’e düşürülmesi halinde ise her yıl 100 bin kişinin hava kirliliği kaynaklı mevti önlenebilecek.
Ancak İtalya’daki mevcut gelişmeler umut verici değil. Hava kalitesinin uygunlaştırılması için daha katı kuralların benimsenmesi gerektiğini savunan Cittadini per l’Aria isimli sivil toplum kuruluşunun lideri Anna Gerometta, “Olumsuz coğrafik şartlar yetmiyormuş üzere biz yapmamız gerekenlerin tam aksini yapıyoruz” dedi.
Gerometta, ziyanlı emisyonların azaltılması için alınan tedbirlerin çok zayıf olduğunu, bunların karşı karşıya bulunulan hava kirliliği probleminin tahlili için kâfi olmadıklarını kaydetti.
Polonya’da ise durum biraz farklı. Lokal stratejiler ilerleme kaydedilmesini sağlıyor.
Polonya: Kömürle ısınmaya veda ederek sağlanan başarı
Polonya’nın kimi kentleri, Avrupa’da hava kirliliğinin en ağır olduğu bölgeler ortasında yer alıyor. Lakin bilgiler, 2018 yılı itibariyle hava kirliliğinde gerileme olduğunu ortaya koyuyor.
Ülkenin en büyük kenti olan Krakow’da 2018’deki yıllık hava kirliliği düzeyi metreküp başına 25 mikrogramdı. 2022’de yüzde 20 oranında gerileme oldu. Misal bir durum başşehir Varşova başta olmak üzere öbür kentlerde de yaşandı.
Bunda, konut ısıtma sistemlerinde son 10 yılda atılan çağdaşlaşma adımlarının, kömürlü sobalarla ısınmaya veda edilmesinin, kilit ehemmiyet taşıdığı belirtiliyor.
Polonyalı etraf örgütü Smog Alert’ten Piotr Siergiej, “Çok fazla duman çıkardıkları için onlara ‘tütenler’ diyoruz, lakin onlar eski sobalar” dedi.
Halkın bilinçlenmesi büyük değer taşıyor
Piotr Siergiej, hava kirliliği ile uğraşta halkın bilinçlenmesinin büyük ehemmiyet taşıdığını anlatırken, “10 yıl evvel Polonya’da hava kirliliğinden kelam ettiğinizde beşerler bunun çok değerli bir şey olmadığını söylüyordu, bu mevzuyu gündeme getirmek kafayı duvara vurmak üzereydi. Ancak daima kafayı duvara vura vura, algının değişmesi sağlandı. Yasalar evet kıymetli, lakin siyasetçiler fakat seçmenlerin istediklerini yapar” diye konuştu.
İtalya’da etraf aktivistleri de misal bir sorunu gözlemliyor. Cittadini per l’Aria isimli kuruluşun lideri Anna Gerometta, “İnsanlar hava kirliliği ile ilgili sorunu tam anlayamıyor. Her vakit gözle görülür olmadığı için yol açtıklarını anlamakta zorlanıyorlar” dedi.
Ama işler değişiyor
Kamuoyu Araştırması 2022 Eurobarometer’e nazaran Avrupalıların çoğunluğu hava kirliliği kaynaklı teneffüs yolları hastalıklarını önemli bir sorun olarak görüyor.
Katılımcıların birden fazla mevcut standartlar hakkında gereğince bilgi sahibi olmadıklarını belirtirken, bilgi sahibi olanların büyük çoğunluğu da hava kalitesi kurallarının güçlendirilmesi gerektiğini aktarıyor.