AYM’nin hangi yetkisi iktidarda rahatsızlık yaratıyor?
Türkiye gündemini iki gündür meşgul eden ve yüksek yargı organları Anayasa Mahkemesi (AYM) ile Yargıtay ortasında siyaseti de içine alacak halde yaşanan kriz devam ediyor. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın açıklamaları sonrası önümüzdeki günlerde AYM’nin yapısı ve fonksiyonlarının siyasetin gündemine oturacağı varsayım ediliyor.
AYM ile ilgili tartışma, Yargıtay 3. Ceza Dairesi’nin AYM’nin TİP Hatay Milletvekili Can Atalay ile ilgili hak ihlali kararına direnerek Atalay kararına imza atan AYM üyeleri hakkında hata duyurusunda bulunmasıyla başladı.
AYM’nin daha evvel de Atalay gibisi öteki kimi kişisel müracaatlar hakkında verdiği kararların da AKP ve MHP’yi uzun müddettir rahatsız ettiği biliniyor. Bu nedenle AYM kararlarından duyduğu hoşnutsuzluk iktidarı yüksek yargı kurumunun yetkilerinin tekrar düzenlenmesi gayretine yöneltmiş durumda.
Özbekistan dönüşünde gazetecilere yaptığı açıklamada son yargı krizine ait Yargıtay’a takviye veren Cumhurbaşkanı Erdoğan, AYM’nin “son devirde birçok yanlışı art geriye yapar hale geldiğini” savundu.
Açıklamasında Atatürk’ü anma programındaki konuşmasında ise yargı kurumlarının kararlarının da tartışılabilir olduğunu, yüksek mahkemeler dahil hiçbir organın eleştirilemez olmadığını söyleyen Erdoğan, “Yargının iki kurumu ortasındaki yetki tartışmasının tahlil yeri anayasadır, maddelerdir. Anayasa, ‘devlet başkanı’ sıfatıyla bize ‘devlet organlarının uyumlu çalışmasını temin’ misyonu vermektedir. Biz bu tartışmada taraf değil hakem pozisyonundayız. Lakin mevcut anayasamız ve maddelerimiz, bu mevzuda yetersiz kalmaktadır” dedi.
MHP Genel Lideri Devlet Bahçeli de daha evvel yaptığı açıklamalarda AYM’yi sert bir lisanla eleştirerek HDP için açılan kapatma davasındaki kararları nedeniyle AYM’yi gaye almış ve “Mahkeme’nin tekrar yapılandırılmasını gerekli görüyoruz. Bu kapsamda mahkemenin statüsü, kuruluş ve yargılama temelleri ile üye yapısının esaslı bir ıslahata tabi tutulmasını hedefliyoruz. Elbette yapacağız, daima birlikte başaracağız” sözlerini kullanmıştı.
Peki AYM’nin birtakım kararları ile Cumhur İttifakı’nın tenkitlerine neden amaç oluyor? AYM’de nasıl, ne kapsamda değişiklik isteniyor? Hangi yetkileri iktidarı rahatsız ediyor?
Bireysel müracaat hakkıyla ilgili rahatsızlık
AYM’nin hangi yetkilerinin “tırpanlanacağının” şu an için net olmadığına işaret eden Atılım Üniversitesi Öğretim Üyesi Timuçin Köprülü, AYM’nin en temel birtakım fonksiyonlarını kanunların Anayasa’ya uygunluğunu denetlemek, siyasi parti kapatma davalarına bakmak, partilerin mali kontrolünü yapmak ve belli şahısların yargılanması misyonunu üstlenmek olarak sıralıyor.
HDP ile ilgili kapatma davasının şimdi sonuçlanmadığını hatırlatan Köprülü, bu fonksiyonlardan çok kişisel müracaat hakkının iktidar için sorun çıkardığı ve bunda bir sınırlamaya gidilmek istenebileceği iddiasında bulunuyor.
Tartışmalı kararı alan Yargıtay 3. Ceza Dairesi, Atalay hakkındaki cezanın Anayasanın 14. Maddesi’ne girdiğini (Anayasa’da yer alan hak ve hürriyetlerden hiçbiri, Devletin ülkesi ve milletiyle ayrılamaz bütünlüğünü bozmayı ve insan haklarına dayanan demokratik ve lâik Cumhuriyeti ortadan kaldırmayı amaçlayan faaliyetler biçiminde kullanılamaz) ve dokunulmazlık kapsamı dışında yer aldığını savunmuştu.
Yargıtay 3. Ceza Dairesi, AYM’nin Can Atalay kararına uyulması halinde Fethullah Gülen, Adil Öksüz, Cemil Bayık, Murat Karayılan, Duran Kalkan, Sabri Ok üzere Gülen yapılanması üyeleri yahut PKK yöneticilerinin de milletvekili olabileceğini savunuyor.
Bu kapsamda AYM’ye yapılan kişisel müracaat hakkı ile ilgili yapılabilecek bir değişikliğin AYM’nin öteki fonksiyonlarına de uzanıp uzanmayacağı şu an için meçhul.
Cumhurbaşkanı Başdanışmanı Mehmet Uçum, Yargıtay’ın AYM’nin ihlal kararına uymama kararının “doğru” olduğunu savunarak, “Kim ulusal yargıdan yana kim değil belirli olur” yorumunda bulunmuştu. Ankara kulislerinde gelinen noktada evvel yüksek yargıdaki bu son krizin çözümlenmesine yönelik kimi adımların atılması ve akabinde AYM ile ilgili kimi yeni düzenlemelere gidilebileceği konuşuluyor.
AYM neden kuruldu ve değeri ne?
Şu anda yaşanan krizin ve yüksek yargının yetkilerinin kıymetini anlayabilmek için AYM’nin neden ve nasıl kurulduğuna da bakmak gerekiyor.
Kurtuluş Savaşı ve Cumhuriyet’in ilanının akabinde getirilen 1924 Anayasası Mustafa Kemal Atatürk’ün liderliğinde tek partili bir periyotta uygulandığı için kurucu Meclis’i ve tek partiyi denetleyecek bir anayasa yargısına da muhtaçlık duyulmuyor. Bu durum çok partili hayata geçilene yani 1946’ya kadar rastgele bir sorun yaratmıyor.
Ancak 1946’dan sonra çok partili hayata geçişle birlikte “anayasa yargısı” eksikliği ortaya çıkmaya başlıyor.
Hukukçulara nazaran 1921 ve 1924 anayasaları TBMM’nin yetkileri üzerinde hiçbir değerli sınırlamaya yer vermemesi nedeniyle Meclis’te çoğunluğu sağlayan bir siyasî parti Anayasa’ya muhalif kanunları pürüz olmadan çıkartabiliyor ve azınlığın haklarını sonlandırmaya gidebiliyor. Yani Anayasa yargısı olmadığı için çoğunluktaki parti üstünde rastgele bir fren ve istikrar sistemi bulunmuyor.
Timuçin Köprülü, o devirdeki durumu “Bir denetleme sistemi olmayınca var olan iktidar gerek muhalefeti ezmek manasında gerek farklı nedenlerle anayasaya alışılmamış kanunları rahatlıkla çıkartabiliyor” kelamlarıyla aktarıyor.
Bunun en çarpıcı örneği olarak ise eski başbakanlardan Adnan Menderes devri gösteriliyor. CHP Menderes’in liderliğindeki Demokrat Parti’yi çoğunluğu sayesinde istikrar ve denetlemenin olmadığı sınırsız iktidar kullanmakla eleştirerek anayasa yargısını kurmak için teşebbüslerde bulunuyor. Lakin bu teşebbüsler başarısız oluyor.
İktidar ile muhalefet ortasındaki bu çatışmalı durum 27 Mayıs 1960 askerî müdahalesine kadar gidiyor.
Bu gelişmelerin akabinde anayasa yargısı ve bu çerçevede oluşturulan AYM bir iktidarın çoğunluğu üstünde istikrar ve denetleme olması hedefiyle 1961 anayasası ile getiriliyor.
Köprülü, AYM’nin temel fonksiyonunun iktidardaki partinin ya da koalisyonun “anayasaya karşıt kanunlar çıkartarak baskı yaratmasının önüne geçmek” olduğunu belirterek birebir isimle olmasa da dünyanın pek çok demokratik ülkesinde iktidar üstünde bir denetleme sistemi bulunduğunu hatırlatıyor.
AYM ile Yargıtay çatışması neden artık çıktı?
Peki krizin öbür tarafındaki Yargıtay’ın vazife ve yetkileri neler?
“Divan-ı Ahkâm-ı Adliye” ismiyle 1868’te Osmanlı Padişahı Abdülaziz tarafından kurulan Yargıtay isimli yargı kurumlarının verdiği karar ve kararları temyiz yolu ile inceleyen son merci.
Köprülü’ye nazaran bu iki yüksek yargı kurumunun yetki ve misyonları olağanda birbiri ile çatışmaz zira yaptıkları işler farklı.
2010 referandumu ile AYM’ye ferdî müracaat hakkının getirilmesinin akabinde iki kurumun yetkileri ortasında bir “çakışma” meydana gelebildiğini söyleyen Köprülü, ferdî müracaatla bir ihlal gerçekleştiğinde bu ihlalin sonuçlarını ortadan kaldırma tarafında bir sorun ortaya çıktığını belirtiyor.
AYM’nin verdiği ihlal kararının uygulanması için ağır ceza mahkemesine gönderildikten sonra ilgili o mahkemenin bunu yapmayarak Yargıtay’a devretmesinin yanlış olduğuna dikkat çeken Köprülü, Yargıtay’ın ihlal kararı ile ilgili iki gün evvelki üzere bir karar veremeyeceğini belirtiyor.
CHP Milletvekili Enis Berberoğlu’nun durumu ile ilgili de misal bir süreç yaşandığını ve o devirde avukatlarının AYM’ye yine başvurusu ve tekrar ihlal kararı çıkması ile bu sorunun aşıldığını hatırlatan Köprülü, “Şimdiki farklılık Yargıtay ‘Ben bu karara uymuyorum’ diye açıkça yazıp ayrıyeten AYM üyeleri hakkında kabahat duyurusunda bulunması” diyor.
DW Türkçe’ye VPN ile nası ulaşabilirim?