Beş unsurda Ortadoğu’daki savaşta Türkiye’nin pozisyonu
Hamas’ın 7 Ekim’de İsrail’e başlattığı akınların akabinde tırmanan çatışmalarda İsrail’in resmi bilgilerine nazaran şimdiye kadar en az 700 İsrailli sivil ve asker hayatını kaybetti. Bu sayılarla İsrail’in kayıpları 1973’teki Yom Kippur Savaşı’ndan bu yana kaydedilen en büyük kayıp oldu. Gazze’deki Filistin Sıhhat Bakanlığı’nın Pazar günü itibariyle yaptığı açıklamada ise İsrail’in taarruzlarında can kaybının 413 olduğu bildirildi.
Türkiye, Hamas’ın İsrail’e başlattığı ve İsrail’in de karşılık verdiği akınların akabinde temkinli bir siyaset izlemeye çalışarak taraflara itidal tavsiye etti. Lakin Türkiye’nin bu siyasetini çatışmaların şiddetlenmesi ve muhafazakâr tabandan Filistin lehine daha sert bir tavır beklenmesi durumunda daha zorlayıcı bir hal alabileceği düşünülüyor.
Uzmanlara nazaran Hamas’ın başlattığı ataklar yalnızca İsrail için değil tıpkı vakitte bölge için de bir dönüm noktası. Çatışmaların şiddetlenmesi yahut yayılması durumunda bölgede başka tarafları da içine alan şiddet sarmalına girilmesi kelam konusu olabilir.
Uzmanlara nazaran Türkiye gerek kendi çıkarları gerekse bölge için yaratacağı orta ve uzun vadeli riskler açısından Hamas’ın bu akınlarından rahatsız.
“Hamas’ın hücumlarının Türkiye tarafından çok da kabul görmediğini ve hoşnut karşılanmadığını düşünüyorum” diyen ORSAM Levant Bölgesi koordinatörü Oytun Orhan, bunun birinci nedeninin bölgede bir olağanlaşma süreci devam eder ve çatışmalar azalırken bu atılımın tüm bu süreçleri tehlikeye atması riski yarattığını söylüyor.
Bu riskin Türkiye’nin son periyotta bölgede uyguladığı siyasetlerle uyumlu olmadığına dikkat çeken Orhan, “Sadece bölgede değil Türkiye’nin İsrail’le yürüttüğü bir olağanlaşma süreci var. Güç alanında iş birlikleri kelam konusu olabilir. Bu hareketin Türkiye ile İsrail ortasındaki olağanlaşma sürecini de baltalama tesiri olabilir” diyor.
Türkiye arabuluculuk rolü üstlenebilir mi?
İsrail’in yanı sıra bölge ülkelerinin de hazırlıksız yakalandığı atakların akabinde Türkiye temkinli bir lisan kullandı ve Dışişleri Bakanı Hakan Fidan aracılığıyla birinci üç gün diplomasi trafiği sürdürdü.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan da Hamas’ın sivilleri de maksat alan ataklarının çabucak akabinde gerçekleşen parti kongresinde hususa kısaca değinerek “Türkiye olarak bu sabah İsrail’de meydana gelen hadiseler ışığında tüm tarafları itidalle hareket etmeye, tansiyonu daha da tırmandıracak fevri adımlardan uzak durmaya çağırıyoruz” diye konuştu.
Erdoğan Pazar günü ise daha ayrıntılı sözler kullanarak Ankara olarak en fazla üzerinde durdukları konunun “Filistin probleminin memleketler arası hukuka nazaran çözülerek bölgenin huzura, kalıcı barışa ve istikrara kavuşması” olduğunu söyledi ve “Ateşe körükle gitmenin başta her iki taraftaki siviller olmak üzere hiç kimseye bir yararı olmaz” dedi.
Geçmişten günümüze baktığımızda İsrail’in kuruluşundan bu yana, hatta İsrail devleti kurulmadan evvel de Türkiye’nin Filistin davasına daima ilgi gösterdiğini söyleyen LSE Avrupa Enstitüsü’ne bağlı Türkiye uzmanı Dr. Selin Nasi, bu süreç göz önüne alındığında Ankara’dan yapılan açıklamaların itidalli olduğunu belirtiyor.
Orhan’a nazaran Türkiye şu ana kadar Arap Baharı devrinden farklı olarak “bölge sıkıntılarında direkt taraf olmama ve arabulucu rol üstlenme” misyonu üstlenmeye çalışıyor. Orhan, Ankara’nın bir taraftan da iki devletli bir tahlile takviyesini devam ettirdiğini belirterek şöyle konuşuyor:
“Ukrayna probleminde de gördüğümüz üzere Türkiye şu anda biraz daha kolaylaştırıcı ve arabulucu bir tavırla, meselelere direkt taraf olmazken proaktif bir aktör olarak konumlanmaya çalışıyor. Ukrayna sorununda de sonuç üreten bir arabuluculuk rolü üstlenmeye çalışılmıştı. Benzerini artık İsrail-Filistin çatışmasında görüyoruz.”
Bu ortada Dışişleri Bakanı Fidan atakların akabinde gerçekleştirdiği telefon trafiğinde sırasıyla Katar, Suudi Arabistan, Mısır, Filistin, İran, ABD, Ürdün, İspanya, BAE, İngiltere dışişleri bakanları ile görüştü.
Orhan, Türkiye’nin Ukrayna savaşında olduğu üzere çatışmanın düzeyinin düşmesi, tahminen tutukluların salıverilmesi üzere bahislerde kolaylaştırıcı rol üstlenebilmesi durumunda hem Batı nezdinde durumunu güçlendireceğini hem de bölgedeki diplomatik gücünü pekiştireceğini belirtiyor.
Şiddet daha tırmanırsa Türkiye için durum değişir mi?
Ancak AKP iktidarının bu tavrını sürdürmesi bu kere Ukrayna’dan daha zorlayıcı olabilir. Gerek muhalefetteki birtakım partiler gerekse Cumhur İttifakı’nın çok sağ kısımları iktidarı Filistin için daha yüksek ses çıkarmaya çağırıyor.
Ankara’nın bu tavrını sürdürmesindeki bir öbür zorluk ise çatışmaların daha da şiddetlenerek daha çok Filistinli sivilin hayatını kaybetme ihtimali.
Gazze Şeridi denilen yerin çok dar bir alan olduğunu ve Birleşmiş Milletler’e nazaran (BM) nazaran nüfus yoğunluğundan dolayı ne altyapı ne de doğal kaynakların yettiğini belirten Nasi, İsrail ve Mısır ablukası nedeniyle insanların orada sıkışmış durumda olduğuna ve önemli bir bombalamada kayıpların çok yüksek olacağına işaret ediyor. Nasi, Ankara’dan şu ana kadar gelen açıklamalarda sürpriz bir tonlama bulunmadığını söyleyerek “Filistinli sivillerin ölmesi durumda ise milletlerarası kamuoyu ve Ankara da daha farklı reaksiyon verebilir” diyor.
Orhan ise şiddetin daha da tırmanması halinde Ankara’nın illa “siyah ya da beyazdan” yana olmadan “gri alanda durmayı tutturabileceğini” söylüyor.
Türkiye-İsrail olağanlaşması nasıl etkilenir?
Son taarruzların Türkiye ile İsrail ortasında başlayan olağanlaşma sürecini nasıl etkileyeceğide önümüzdeki süreçte netleşecek.
2000’lerin ikinci yarısından itibaren Türkiye-İsrail bağlantıları çeşitli krizler ve bölgesel kaideler nedeniyle kopmuş, ABD Lideri Donald Trump’ın gitmesi ve Türkiye’nin bölgede daha istikrarlı bir dış siyasete yönelmesi ile Tel Aviv ile de olağanlaşmaya gidilmişti.
Nasi, alakaları sarsıp sarsmayacağını anlayabilmek açısından kesin bir şey söylemek için erken olduğunu söz ederek “Ancak gerçek bir gerilim testi olacaktır. Kayıplar, meyyit sayısı ve yıkım arttıkça Erdoğan da ister istemez duruşunu ve yaklaşımını biraz daha sertleştirmek durumunda kalabilir. Burada da diplomasiye çok iş düşüyor” diyor.
Normalde Netenyahu’nun yaz aylarında beklenen ziyareti sıhhat meseleleri münasebet gösterilerek yapılmamıştı. Erdoğan ile Netenyahu üç hafta evvel BM Genel Şurası marjında birinci defa yüz yüze bir ortaya gelirken karşılıklı resmi ziyaretler için niyetler açıklanmıştı.
Ankara Hamas ile ilgili ne yapacak?
Uzmanlara nazaran İsrail ile olağanlaşmayı sürdürmek istemesi durumunda Türkiye, Hamas ile ilgilerinde eskisi kadar rahat olmayabilir.
AKP hükümetinin iktidara birinci geldiği devirde ortası âlâ olduğu İsrail ile bağları daha sonraki periyotlarda berbatlaşmış ve Hamas ile 2006’da seçimleri kazanmasının akabinde sürdürülen yakınlık her vakit sorun yaratmıştı.
Daha birkaç ay evvel Temmuz ayında Hamas başkanı İsmail Haniye’nin Külliye’de üst düzeyde ağırlandığını hatırlatan Nasi, AKP hükümetinin Hamas’la olan ideolojik bağı ve siyasi yakınlığının İsrail’in öteden beri reaksiyonunu çektiğini söylüyor. Nasi, “Hamas akınında yaşanılan kayıpları göz önünde bulundurursak bu İsrail açısından önemli bir travma yaratmış durumda. Bu noktada ülkelerden ‘bizden olanlar ya da düşmanımızın yanında olanlar’ halinde taraflarını netleştirmesini bekliyorlar” diyor.
İsrail, 2006’da Hamas başkanı Halit Meşal’in tartışmalı ve birçok şahsa sürpriz olan Türkiye ziyaretini sert karşılarken olağanlaşma sürecinde de Hamas’a himaye olunmaması İsrail’in koşullarından biri olmuştu.
Oytun Orhan, Hamas’ın kendi içinde bir bütünlük arz etmediğini ve örgüt içinde Türkiye’nin daha yakın çalıştığı yahut bağı olduğu kesitlerin yanı sıra İran’a yakın ve Türkiye tesirinden büsbütün uzak kısımların bulunduğunu belirterek Ankara’nın ilgi içerisinde olduğu kesitler üzerinden birtakım kazanımlar elde etmeye çalışabileceğini söylüyor. Orhan, “Türkiye Hamas’ı baskılamaya çalışacaktır ancak şayet bu noktada daha sertlik yanlısı yani İran yanlısı bölümler baskın çıkacak olursa Türkiye Hamas’a yönelik tenkitlerini gündeme getirebilir” yorumu yapıyor.
Orhan’a nazaran kimi tenkitler yöneltse de Ankara’nın İsrail’in beklentisi tarafında Hamas’ın tüm faaliyetlerinin engellenmesi yahut mensuplarının büsbütün gönderilmesi üzere bir kampanya içine girmesi sıkıntı.
Çatışmalar bölgeyi kapsarsa ne olur?
Hamas’ın akınlarının arkasında İran’ın olduğuna yönelik güçlü belirtiler bulunurken çatışmaların daha da şiddetlenmesi durumunda bölgeyi tümden içine alabilecek bir ortamın doğması ihtimali de Ankara’yı rahatsız ediyor.
İran’ın rolünün son derece değerli olduğunu ve bu hareketin İran ile koordine edilerek yapıldığının gözüktüğünü belirten Orhan, “Bu da her ne kadar Filistin davasının yanında yer alsa da bu aksiyonun yaratacağı sonuçlar açısından Türkiye’yi çok mutlu etmeyecektir. Hasebiyle çatışmalar derinleşse bile Ankara bunları körükleyecek biçimde bir durum almayacaktır” diyor.
Uzmanlar savaşa Hizbullah’ın ve bir biçimde İran’ın da müdahil olması durumunda bölgenin uzun süren bir çatışma ortamına girileceği, başlatılan olağanlaşma süreçlerinin de sekteye uğrayabileceğine dikkat çekiyor.
Nasi, taarruzun Orta Doğu’da yeni bir periyodu başlatan ve 2020’de imzalanan Abraham mutabakatlarının altını oyabilecek gelişmeleri tetikleyebileceğine işaret ederek bölge ülkelerinin İsrail ile bağlantılarını yakın sürdürmesinin zorlaşacağını kaydediyor.
DW Türkçe’ye VPN ile nasıl ulaşabilirim?