Can Atalay krizi: Yargıda pasif “direniş”
Gezi davasında aldığı 18 yıl mahpus cezası katılaşan TİP Hatay Milletvekili Can Atalay’a ait Anayasa Mahkemesi’nin (AYM) verdiği hak ihlâli kararı, mahallî mahkeme tarafından uygulanmadı. Karar, Yargıtay 3. Ceza Dairesi’ne gönderildi. Kararın altında tek başına imzası bulunan mahkeme lideri Mesut Özdemir ise daha evvel AYM’nin Enis Berberoğlu kararına direnen heyette de misyon alıyordu. Gözlerin çevrildiği Yargıtay ise son Seyahat kararında AYM’nin Leyla İnanç ve Ömer Faruk Gergerlioğlu kararlarını eleştiren ve “Anayasa hususunu ortadan kaldırmakla” suçladı. Yargı kulislerinde ise Atalay kararının “siyasi bir telkin olmadan verilemeyeceği” yorumları öne çıkıyor.
1. Can Atalay davası nedir?
Türkiye Personel Partisi’nin (TİP) Hatay Milletvekili Can Atalay, Seyahat davasında Osman Kavala ile birlikte yargılanan 8 sanıktan biriydi. İstanbul 13. Ağır Ceza Mahkemesi, 26 Nisan 2022 tarihinde Seyahat davasında Osman Kavala’yı “hükümeti devirmeye teşebbüs” cürmünden ağırlaştırılmış müebbet, Can Atalay’ın ortasında bulunduğu 7 sanığı ise “darbeye teşebbüse yardım” hatasından 18 yıl mahpus cezasına çarptırdı. Mahkeme, Atalay’ın ortasında bulunduğu 7 sanığın da tutuklanmasına karar vermişti.
2. Milletvekili seçilince neler yaşandı?
Can Atalay, cezaevinde tutuklu bulunurken 14 Mayıs 2023 seçimlerinde TİP’ten Hatay milletvekili seçildi. Avukatların başvurusu üzerine Yargıtay 3. Ceza Dairesi yaz aylarında Atalay’ın yasama dokunulmazlığı bulunduğu gerekçesiyle yargılamada durma kararı verilmesi ve tahliye edilmesi talebini reddetti. Bunun üzerine avukatlar tarafından AYM’ye kişisel müracaat yapıldı.
3. Yargıtay’ın AYM atılımı ne oldu?
Anayasa Mahkemesi İkinci Kısım, 27 Eylül’de yaptığı açıklamada Can Atalay’ın başvurusunu 5 Ekim’de gündemine alacağını duyurdu. Bunun üzerine Yargıtay 3. Ceza Dairesi, 28 Eylül’de Osman Kavala, Can Atalay, Mine Özerden, Çiğdem Mader, Tayfun Kahraman’ın cezasını “apar topar” onadı. Kararda, 18 yıllık mahpus cezası onanan Can Atalay’ın aslında “hükümeti devirmeye teşebbüs etme” hatasından cezalandırılması gerektiği vurgulandı. Bu durumda Atalay da Kavala üzere ağırlaştırılmış müebbet mahpus cezası alacaktı. Lakin Yargıtay, savcılığın bu tarafta itirazı olmadığı için bu tarafta bozma kararı veremediğini kaydetti.
4. AYM’de neler yaşandı?
AYM İkinci Kısım, 5 Ekim’de belgenin Genel Kurul’a sevkine karar verdi. 12 Ekim’de toplanan AYM Genel Konseyi sırasında bir üye, “Dosyaya hazırlanamadım” diyerek mühlet istedi. Bunun üzerine Genel Şura, görüşmeyi erteledi.
5. AYM ihlâl kararında ne dedi?
Anayasa Mahkemesi, 25 Ekim’de yaptığı toplantıda Can Atalay’ın “seçilme ve siyasi faaliyette bulunma hakkı” ile “kişi hürriyeti ve güvenliği” hakkının ihlâl edildiğine oy çokluğuyla karar verdi. Mahkeme, ihlâlin giderilmesi için kararın bilhassa İstanbul 13. Ağır Ceza Mahkemesi’ne gönderilmesine hükmetti. Kararında yapılacakları tek tek anlatan AYM, yine yargılama süreçlerine başlanmasını, infazın durdurulması ve Atalay’ın tahliye edilmesi ve yargılamada durma kararı verilmesini mahallî mahkemeden istedi. Kararın münasebeti de 27 Ekim’de Resmi Gazete’de yayımlandı.
6. Karara yansılar ne oldu?
Karara ait Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan rastgele bir kıymetlendirme yapmadı. Lakin Adalet Bakanı Yılmaz Tunç, “Karar daha yeni. Şimdi gerekçeli karar açıklanmadı. Gerekçeli kararı gördükten sonra bir açıklama yapmak gerekir” dedi. MHP Genel Lider Yardımcısı Feti Yıldız ise dün yaptığı paylaşımda AYM Lideri Zühtü Arslan’ın “Hukuk devletinde yorum çeşitliliği vardır lakin ‘yorum kakofonisi’ yoktur. Bunu denetim edecek ve anayasal kararların yorumlanması ve uygulanmasındaki yeknesaklığı sağlayacak olan da kuşkusuz Anayasa Mahkemesi’dir” dediğini anımsattı. Bu kelamı “doğru” bulan Yıldız, “Ancak; Anayasa Mahkemesi yargısal aktivizm de bulunamaz. Yasama organın yerine geçerek norm da ihdas edemez, mevcut olan normu da görmezden gelemez, anayasayı yine yorumlayamaz” iletisini paylaştı.
7. Çağlayan Adliyesi’nde neler yaşandı?
Kararı verecek İstanbul 13. Ağır Ceza Mahkemesi, 25 Ekim’den bu yana vakit zaman toplantılar yaptı. Lakin rastgele bir karar çıkmadı. Süreç içinde İstanbul Cumhuriyet Başsavcısı Şaban Yılmaz’ın da heyetle görüştüğü tez edildi. İstanbul Adalet Komitesi Lideri Bekir Altun, HSK’nın AYM kararına ait yazısını mahkemeye gönderdi. Bu süreçte 13. Ağır Ceza’nın bir üyesi rapor, bir üye ise müsaade aldı. Rapor olan üye ise AKP’den milletvekili aday adayı Murat Bircan’dı. Mahkeme Lideri Özdemir ile Bircan birebir vakitte, Seyahat davasında oy çokluğuyla mahkûmiyet kararı veren iki üyeydi. Özdemir, yeniden AYM’nin Enis Berberoğlu kararına direnen mahkeme heyetinde de nazaran yaptı.
8. Kararın içeriğinde neler var?
Can Atalay kararının Yargıtay’a gönderilmesi yazısı, İstanbul 13. Ağır Ceza Mahkemesi Lideri Mesut Özdemir tarafından tek başına alındı. Heyette başka iki üyenin imzası yer almadı. Kararda tarih olarak ise 13 Ekim yazılması dikkat çekti. 12 Ekim’de AYM’de Can Atalay toplantısı vardı ve ertelenmişti. Kararın heyet yerine lider tarafından alınması avukatların karara itiraz hakkı olup olmadığı tartışmasına da neden oldu. Bu ortada mahkeme, AYM kararından sonra avukatların yaptığı tahliye başvurusunu da 3 günlük yasal hudut içerisinde karara bağlamadı. Kararda, ihlalin Yargıtay kararından kaynaklandığı belirtilerek “Ayrıca ferdî müracaat yapıldıktan sonra ilgili Ceza Dairesince belgenin temelden incelendiği ve karara bağlandığı, bu sebeple oluşan yeni türel durum karşısında Yargıtay 3. Ceza Dairesince yeni bir kıymetlendirme yapılmasının mecburî olduğu anlaşıldığından evrak Cumhuriyet Başsavcılığınıza gönderilmiştir” denildi.
9. Mahkemenin kararı uygulamama hakkı var mı?
Anayasa’nın 153. unsuruna nazaran AYM kararları yasama, yürütme ve yargı organlarını, yönetim makamlarını, gerçek ve hukuksal şahısları bağlıyor. AYM, ihlâl kararında Can Atalay’ın davasında yargılamanın durdurulması ve tahliye edilmesi gerektiğini açık açık yazmıştı. AYM, tıpkı vakitte ihlâli gidermesi ve Atalay’ı tahliye etmesi gereken mahkemenin de 13. Ceza olduğunu kararında bilhassa vurgulamıştı. Bu nedenle AYM’nin bağlayıcı kararını İstanbul 13. Ağır Ceza Mahkemesi’nin ele alması gerekiyor. Daha evvel Enis Berberoğlu kararının lokal mahkeme tarafından uygulanmaması üzerine AYM tarafından ikinci defa ihlâl kararı verilmişti.
10. AYM’nin Enis Berberoğlu kararında yaptığı ihtar neydi?
AYM, CHP Milletvekili Enis Berberoğlu’nun MİT tırlarına ait imajların yayınlanmasına ait davada hükümlü bulunurken 19 Eylül 2020 tarihinde hak ihlâli kararı vermiş ve mahallî mahkemeden tahliye istemişti. Lakin İstanbul 14. Ağır Ceza Mahkemesi, “AYM’yi yerindelik kontrolü yapmakla” suçlamış ve karar verilmesine yer olmadığına karar vermişti. Bunun üzerine 21 Ocak 2021’de yeni bir ihlâl kararı veren AYM, kararında Anayasa’nın 153. hususuna rağmen AYM kararlarının uygulanmamasını “anayasal sistemin ağır bir biçimde ihlâli” olarak değerlendirmişti. Kararda, şu ikaz yapılmıştı: “Bu kapsamda, türlü mazeretler ve hukuk tanımaz tavır ve davranışlarla bireylerin temel hak ve özgürlüklerinin ihlâl edilmesine ve mevcut ihlallerin sürdürülmesine neden olacak biçimde, Anayasa’nın öngördüğü hukuk tertibine karşı koyma manasına gelen keyfi kararlara hiçbir hukuk sisteminde müsaade edilemez. Münasebetiyle bir hukuk devletinde anayasal kararlara uymamanın ilgililer açısından cezai, idari ve tüzel sorumluluklar doğuracağı açıktır. (…) Anayasal kurumların, kamu gücünü kullanan organların, gerçek yahut hukuksal bireylerin Anayasa’yı müdafaa ve anayasal kurallara sadakat gösterme yükümlülüğü bulunmaktadır.” Bu kararın akabinde Berberoğlu tahliye edilmişti.
11. Artık ne olacak?
13. Ağır Ceza Mahkemesi, kararın Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı aracılığıyla Yargıtay 3. Ceza Dairesi’ne gönderilmesine karar verdi. Bu nedenle belge evvel başsavcılığa, akabinde ise 3. Ceza Dairesi’ne gönderilecek. Dairenin önünde iki yol bulunuyor. Birincisi, karar verme yetkisinin mahallî mahkemede olduğunu belirterek kararı 13. Ağır’a iade etmesi. İkinci yol ise Yargıtay 3. Ceza Dairesi’nin AYM’nin ihlâl kararına ait bir karar vermesi. AYM’nin bu kararı Yargıtay’ı da bağlıyor. Fakat Yargıtay 3. Ceza Dairesi, Seyahat davasında verdiği onama kararında AYM’nin Leyla İtimat ve Ömer Faruk Gergerlioğlu kararlarını eleştirmiş ve AYM’yi “anayasa kararını değiştirmek yahut ortadan kaldırmakla” suçlamıştı. Bu yorum, Yargıtay’dan Can Atalay’a karşı “direnme” kararı çıkabileceği yorumlarına neden oldu?
12. Hukukçular tartışmaya ne diyor?
Ceza hukukçusu, Prof. Dr. Adem Sözüer, yaptığı açıklamada Enis Berberoğlu, İlker Başbuğ üzere tüm evraklarda AYM’nin ihlâl kararlarının birinci derece mahkemesine gönderildiğini anımsattı. İhlal kararının Yargıtay’a gönderilmesi formunda bir yolun hiç izlenmediğini belirten Sözüer, “Yargıtay, kontrol makamı konumda olup, ihlâl kararı 13. Ağır Cezanın verdiği mahkumiyet kararına ilişkindir. Münasebetiyle, AYM’nin ihlal kararının sonuçlarını ortadan kaldırma vazifesi birinci derece mahkemesine aittir” dedi. Yargıtay mahkûmiyet kararını onamak suretiyle belgeden el çektiğini kaydeden Sözüer, “Yargıtay’ın bu bahiste olumlu ya da olumsuz bir karar verme yetkisi bulunmamaktadır” sözünü kullandı.
13. Yargı kulislerinde neler oluyor?
AYM kaynakları, lokal mahkemenin kararı uygulamamasına karşı Türkiye’nin “hukuk devleti” olduğu anımsatması yapmakla yetindi. Yargı kulislerinde ise lokal mahkemenin altı gün bekleyerek karar vermemesi, “yukarıdan talimat” beklendiği biçiminde yorumlandı. Adalet Bakanlığı’ndan yahut yürütmeden direkt işaret gelmeden mahkemenin tek başına bu türlü bir karar veremeyeceğine dikkat çekiliyor. MHP Genel Lider Yardımcısı Feti Yıldız’ın karardan saatler evvel yaptığı paylaşımın tartışmaya tesir yaptığı belirtiliyor. Lakin ne Adalet Bakanlığı’ndan ne de Yargıçlar ve Savcılar Konseyi’nden tartışmaya ait resmi bir açıklama yapıldı.
DW Türkçe’ye VPN ile nasıl ulaşabilirim?