CHP-Halk TV muahedesi: Medya etiğinde madalyonun öbür yüzü
Medyanın büyük bir kısmının iktidarın denetiminde olduğu Türkiye’de medya etiği ve editöryal bağımsızlık tartışmaları bu sefer ana muhalefet partisi CHP ve Halk TV ortasında yapıldığı ortaya çıkan mutabakat ile alevlendi.
Kamuoyu, CHP ile Halk TV mutabakatını CHP’nin Medya Siyasetlerinden Sorumlu Genel Lider Yardımcısı Eren Fazilet tarafından gönderilen fesih bildirisi ile öğrendi. Fazilet, hafta sonu yaptığı açıklamada, “Halk TV isimli televizyon kanalı ile partimiz ortasında yapılmış olan ve Anayasa Mahkemesi (Sayıştay) kontrolüne tabi; 01.01.2023 tarihli protokolün 6.3 unsuru kapsamında, partimiz tek taraflı fesih hakkını kullanmış, Halk TV ile tüm alakamız sona ermiştir” sözlerini kullandı.
Ardından Halk TV’de bir programın tekrar Erdem’in talimatıyla engellenmeye çalışıldığı tez edildi. Halk TV, kelam konusu muahedenin CHP’nin küme toplantılarının, açıklamalarının, ayrıyeten partinin reklamlarının yayınlamasını içerdiğini ve Sayıştay kontrolünden geçtiğini açıklasa da tartışmalar bununla hudutlu kalmadı.
Cafer Mahiroğlu muahedeyi savundu
Eren Fazilet, çeşitli medya kuruluşlarına yaptığı açıklamalarda “Halk TV, adeta CHP tabanını ve kamuoyunu demoralize etmeyi amaçlayan bir yayıncılık çizgisi yürütüyor” tabiriyle fesih münasebetine işaret ederek öteki yayın kuruluşlarıyla da emsal mutabakatlar yaptıklarını söyledi.
Halk TV’nin sahibi Cafer Mahiroğlu da Gazeteci Fatih Altaylı’nın YouTube kanalına yaptığı açıklamada, reklam harici yayınlar için para almadıklarını belirterek yaptıkları muahedeyi savundu.
CHP’nin muahede çerçevesinde Halk TV’ye nasıl bir ödeme yaptığı ise CHP ya da Halk TV idaresi tarafından kamuoyuna açıklanmadı.
Peki kontratın sonlandırılmasının akabinde yaşananlar medya etiği ve siyasi partiler ile medya ilgileri açısından ne söz ediyor?
Kutuplaşmanın sonucu “muhalif gazetecilik”
Medyanın bağımsızlığı ve gazetecilik etiği unsurlarına ahengi, demokrasinin sağlıklı işlemesi açısından büyük kıymet taşıyor. Türkiye’de ise yazılı ve görsel medyanın 2008’den itibaren iktidara yakın sermaye kümelerinin denetimine girmesiyle gazetecilere baskı artarken ortaya çıkan kutuplaşma yeni bir tanımlamayı da beraberinde getirmişti: Muhalif gazetecilik.
DW Türkçe’ye konuşan Medya Ombudsmanı Faruk Bildirici, CHP’nin Halk TV ile imzaladığı muahedeyi feshetmesini tartışırken Türkiye’deki medya ortamını göz arkası etmeyi gerçek bulmuyor.
Devletin tüm imkanlarının, özel dal ve belediyelerin ilanlarının, sponsorluklarının iktidar medyasının hizmetinde olduğunu, mali açıdan cendere altında olan muhalif medyanın ise ilan-reklam ambargoları, RTÜK ve Basın İlan Kurumu cezalarıyla karşı karşıya olduğunu söz eden Bildirici, CHP’nin muhalefetin sesini duyurma fonksiyonunu üstlenen bu medya kuruluşlarını yıllardır desteklediğini anlatıyor.
“Halk TV mutabakatı tek değil”
CHP’nin Halk TV’ye “reklam, kampanya görüntüleri yayınlama, küme ve basın toplantılarının canlı yayınlanması” için yaptığı ödemelerin yeni olmadığını, Anayasa Mahkemesi’nin 2009 yılı mali kontrol raporunda CHP’nin canlı yayın bedeli olarak Halk TV’ye yaptığı ödemelerin dökümünün yer aldığını söyleyen Bildirici, CHP’nin beş TV kanalı, üç radyo, 18 gazete ile emsal muahedeler yaptığını lisana getiriyor.
Ancak muhalif medyanın devamı için katkı sağlarken gazeteciliğe ziyan vermemek gerektiğini vurgulayan Bildirici, CHP’nin Halk TV ve öteki medya kuruluşlarıyla yaptığı mutabakatların etik ihlallere yol açtığına işaret ediyor.
Siyasi aktifliklerin canlı yayımlanmasına “haber değeri”ne bakılarak karar verilmesi gerektiğine işaret eden Bildirici, CHP etkinliklerinde “haber değeri” yerine “ödenecek para”nın belirleyici hale gelmesinin gazetecilik unsurlarının açıkça ihlali olduğunu söylüyor. CHP toplantılarının para karşı yayınlandığının da izleyicilere bildirilmesi gerektiğini söyleyen Bildirici, “Bu bir reklamdır ya da ‘sponsorlu yayın’ üzere ihtarlar koymadan canlı yayın yapmak izleyiciyi kandırmaktır; örtülü reklam/tanıtım yapmaktır” diyor.
Öte yandan Bildirici, haber ile nakdî ilgilerin bu biçimde iç içe geçmesinin yasal görülmesinin, siyasi olmayan, örneğin belediyeler, sıhhat, eğitim üzere bahislerde da para karşılığı yayın yapılması sonucunu doğurabileceği konusunda uyarıyor.
“Editöryal bağımsızlık riske giriyor”
DW Türkçe’ye konuşan Hudut Tanımayan Gazeteciler (RSF) örgütü Türkiye temsilcisi Erol Önderoğlu ise Avrupa’da da siyasi partilerin genel izlenirliği olan medya kuruluşlarının çeşitli aktifliklerine sponsor olabildiğini ya da medyanın belli bir süreçte özel bir bahis açısından siyasi partilerle iş birliğine gidebildiğini belirterek “Ancak Avrupa’da bu üzere işbirliği durumlarında her vakit kamuoyuna da birinci elden medyanın kanıtlamak zorunda olduğu durum, aslında yorumcuları ile ya da gazeteci grubuyla bu sıkıntının didikleneceği, çok farklı perspektiflerden işleyeceğine dair güvencedir” diyor.
Önderoğlu’na nazaran Türkiye’de ise bu şekil muahedeler ve bu üslup ekonomik işbirlikleri ekseriyetle medyayla partnerliğe girişenleri editoryal olarak rahatlatacak bir formata giriyor. “Dolayısıyla bu stil iş birliği, medyanın bir bahse yakınlık göstermesi ve yayınlarında farklı bir yer bir yer ayırması konusu çok fazla rahatsız etmese dahi Türkiye’de neredeyse olmayan bir faktör nedeniyle bu iş birliği riske giriyor o da editöryal bağımsızlık” diyen Önderoğlu, ekliyor:
“Türkiye’deki bu işbirliğinin tarihçesi gazeteciliği makul bir dostça niyet ortamında tutuyor ki seçimlerden sonra birazcık ses çıkaran gazetecilere, biraz eleştirel tavır takınmaya çalışan gazetecilere apansızın kamuoyunun ve o medya kuruluşlarının bakış açısı değişiyor. Meğer ki ne gazeteci ne medya kuruluşu, eleştirilmeme karşılığında ya da Iş birliğine girdiği etrafın sürekli suyuna gidecek stilde niyetler ortaya atma karşılığında bir ticari yahut rastgele öteki bir mutabakatın bir modülü kılınabilir.”
“Kutuplaşmaya katkı sunuyor”
Özellikle Seyahat hareketlerinden sonra iktidarın kutuplaştırıcı lisanının tesiriyle toplumun bir kısmının kriminalize edildiği bir periyoda giren Türkiye’de kutuplaşma medyaya da yansıdı. Fakat uzmanlara nazaran kutuplaşma; objektiflik, tarafsızlık, doğruluk üzere habercilik prensiplerinden uzaklaşmasına neden oldu, bu da kamuoyunun gerçekleri öğrenme hakkını sonlandırdı.
Erol Önderoğlu, Türkiye kaidelerinde kendi istikrarını ve geleceğini hep düşünmek zorunda kalan medyanın kendisine sunulan kuralları tatmin ettikçe kutuplaşmış bir fotoğraf verdiğine işaret ediyor.
Bunun yalnızca CHP ile Halk TV muahedesiyle ilgili olmadığını söz eden Önderoğlu, Türkiye’de medyanın çok boyutlu olarak bankalarla ve başka kurumlarla yaptığı farklı muahedeler ve attığı imzaların medyaya muhakkak bir düşünsel vefa içerisinde hareket etmeyi de her vakit bir güçlü bir ön kural olarak getirdiğini vurguluyor.
Önderoğlu, “Dolayısıyla Türkiye’de sağlıklı bir medya ortamı görmenin ön şartı, kendi ayakları üzerinde durabilen bir medyanın genel izlenirli olabilmesi ve geniş toplumsal bölümleri dikkate alır bir yayıncılığa girişmesidir. O denli zannediyorum ki Türkiye medyasının yumuşak karnı editöryal bağımsızlık. Yazı işlerinin, dış müdahalelere yani finansöre karşı, kredi sağlayana karşı, iktidara karşı, muhalefete karşı ya da çeşitli politik güçlere karşı kendi editöryal yayınını koruyamamasıdır” diyor.
“İktidar medyasıyla misal bir yapı”
DW Türkçe’ye konuşan Medya ve Hukuk Çalışmaları Derneği (MLSA) Eş-Direktörü Avukat Veysel Ok’a nazaran de CHP ile Halk TV ortasında yapılan mutabakat hukuksal olarak bir sorun oluşturmasa da muhalefet medyasının da iktidar medyasıyla benzeri bir yapıyla yönetildiğini gösteriyor.
“Burada sıkıntılı olan kısım Halk TV’nin kamuoyuna bunu şeffaf olarak bildirmemesi” diyen Ok, şöyle devam ediyor: “Bu muahede, medya ve etik bağlantısı açısından, bilhassa iktidar medyasında eleştirdiğimiz durum açısından, muhalefet medyasının da aslında iktidara emsal bir yapıyla yönetildiğini bize gösterdi. Bu manada Türkiye medyasının bağımsızlığı ve bilgi akışı konusunda sınıfta kaldığını söyleyebiliriz.”
Anlaşmanın Sayıştay’a iletilmesinin bunun kamusallaştığı manasına gelmediğini vurgulayan Ok, “Çünkü vatandaşların yahut televizyon izleyicilerinin yahut bizlerin Sayıştay’a iletilen kontrol raporlarını incelemek bir yükümlülüğü yok. Bu yüzden Halk TV’nin yaptığı en büyük etik dışı durum bence bu raporu Sayıştay’a göndererek bunu artık kamusallaştırdık ve bunu artık herkes biliyor algısını dayatmasıdır” diyor.
Seçim öncesi birçok insanın Halk TV üzerinden aslında bilgi yahut kanı akışından öte kamuoyu yaratmaya yönelik bir yayın siyasetinin kurbanı haline geldiği görüşünü paylaşan Ok, “Televizyonculuğun temel vazifesi, kamuoyuna bilgi aktarmak yahut var olan kanıları ve kanaatleri aktarmak. Lakin artık biliyoruz ki Halk TV bunu yapmak yerine bir siyasi parti için kamuoyu oluşturma, bir siyasi partinin kanısını yaygınlaştırma üzere vazife edinmiş. Bunun gerçek olduğunu düşünmüyorum. Sayıştay’a rapor göndermenin de bunu yasal kıldığını düşünmüyorum” sözlerini kullanıyor.
Avrupa’da rastgele bir televizyon kanalı bir siyasi partiyle kontrat yapıp para alıyorsa ve bununla ilgili kamuoyuna şeffaf bir biçimde bilgi vermiyorsa bunun türel açıdan hem maddi hem de cezai farklı yaptırımlarının kelam konusu olabileceğini söz eden Ok, Türkiye’de ise bu türlü bir durumun kelam konusu olmadığını aktarıyor.
DW Türkçe’ye VPN ile nasıl ulaşabilirim?