Çin’in yeni Dışişleri Bakanı Türkiye’ye bekleniyor
Çin’in yeni Dışişleri Bakanı olacağı açıklanan Wang Yi’nin Çarşamba günü Türkiye’ye beklenen ziyaretinde ekonomik bağlantıların geliştirilmesinin yanı sıra tahıl koridoru meselesinin da ele alınması planlanıyor.
Çin’in en üst seviye diplomatı olarak bilinen Çin Komünist Partisi Merkez Komitesi Dış Bağlar Komitesi Ofisi Yöneticisi Wang Yi’nin bu haber yazıldığı sırada Çin’de 25 Haziran’dan beri ortalarda olmayan Dışişleri Bakanı Çin Gang’ın yerine atandığı açıklandı. Wang’ın her iki misyonu birlikte yürütmesi bekleniyor.
Uluslararası haber ajanslarına nazaran Çin Gang, bir aydır kamuoyu önüne çıkmıyor. Bakanlık Çin’in nerede olduğuna ait bilgi de vermemişti.
Wang’ın Ankara’da üst seviyede ağırlanması ve çeşitli temaslarda bulunması planlanıyor. Fakat bu yeni durum sonrasında ziyaretin ertelenip ertelenmeyeceğine ve temaslarının detaylarına dair bilgi bulunmuyor.
Çin’de 2013-2023 yılları ortasında Dışişleri Bakanlığı vazifesini yürüten Wang, Çin Komünist Partisi’nin 20. Merkez Komitesi’ne katılarak, Dışişleri Bakanı’nın üstünde bir pozisyon olan Dış Alakalar Komitesi Ofisi Yöneticisi olmuştu.
Wang, bundan evvel en son Devlet Kurulu Üyesi ve Dışişleri Bakanı vazifesiyle iki ülke diplomatik münasebetlerinin 50’inci yıldönümü nedeniyle 25 Mart 2021’de Türkiye’ye gelmişti.
İlişkilerin 2010’da “Stratejik İşbirliği” düzeyine yükseltildiği Çin’e Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan en son 2019’da resmi ziyaret gerçekleştirirken Çin’den devlet lideri seviyesinde son ziyaret ise Çin Cumhurbaşkanı Jiang Yer’in Nisan 2000’de yaptığı ve çeşitli mutabakatlara imza atılan ziyareti oldu.
Yeni periyotta ise Türkiye-Çin alakalarının güçlendirilmesi hedefleniyor. Uzmanlar, iki ülke alakalarını DW Türkçe için kıymetlendirdi.
“Türkiye-Çin münasebetleri asimetrik”
Tayvan’daki Ulusal Chengchi Üniversitesi, Doğu Asya Çalışmaları Enstitüsü Konuk Öğretim Üyesi Dr. Ümit Alperen iki ülke ilgilerinin “asimetrik” olduğuna belirterek bunun ziyaretlere de yansıdığına işaret ediyor ve şöyle konuşuyor:
“Türkiye-Çin ilgilerinde karşılıklı resmi ziyaretlerde bir kopukluk, eksiklik olduğunu görüyoruz. Wang’ın ziyaretinin biraz da bu eksikliğin tamamlanmasına yönelik, ilgileri karşılıklı olarak geliştirelim yaklaşımı ile şekillendiğini düşünüyorum.”
Türkiye’nin Pekin Büyükelçisi İsmail Hakkı Musa da geçtiğimiz haftalarda Anadolu Ajansı’na verdiği bir demeçte, gelecek periyotta Türkiye ile Çin ortasında üst seviye diplomatik temasların sıklaştırılması için çalışmaların sürdüğünü belirterek gerek bakanlar gerek devlet liderleri seviyesinde üst seviye ziyaretlerin gerçekleşmesini istediklerini kaydetmişti.
Alperen’e nazaran Türkiye-Çin alakaları “çok asimetrik” bir durumda ve Türkiye’nin Ortadoğu, Avrupa ve Batı ülkeleriyle uygun münasebetler sahibi olmadan Çin’le sağlıklı ve simetrik bağlantı geliştirmesi güç. Alperen, Türkiye’nin yaşadığı ekonomik problemlerin bu asimetriyi daha da derinleştirdiğini söylüyor.
Ziyaretin gündemindeki mümkün başlıklar neler?
Wang’ın ziyareti sırasında ele alınacak bahis başlıkları ortasında siyasi alakaların geliştirilmesinin ve karşılıklı ziyaretlerin artırılmasının yanı sıra ekonomik ve ticari alakaların de yer alması bekleniyor.
Çin, 2013 yılında başlattığı ve çağdaş İpek Yolu olarak da bilenen “Kuşak ve Yol Girişimi” ile karadan ve denizden Asya’yı Avrupa’ya ve Afrika’ya bağlayan ticaret ve altyapı ağı kurmayı hedefliyor. Türkiye de bu projeyi “Orta Koridor Girişimi” ile destekliyor.
Dış Siyaset Analisti Gülru Gezer, Türkiye’nin de taraf olduğu orta koridor projesinin ehemmiyetinin Ukrayna savaşından sonra arttığına dikkat çekerek bu nedenle iki ülkenin işbirliği yapma potansiyelinin de önemli manada arttığını söylüyor.
Pandemi periyodunda seçkin malzemelerin ihracatını yapan Çin’den dünyaya tedarik zincirlerinin aksamasının dünya iktisadını önemli manada zorladığını anımsatan Gezer, “Önümüzdeki periyotta temelinde Türkiye’nin Çin’e yönelik daha kapsamlı yeni daha dinamik bir strateji belirlemesi Türkiye’nin de çıkarına olacaktır” diyor.
Bu ortada Türkiye ile Çin ortasındaki ticaret hacmi 45 milyar dolar civarında, fakat bu istikrar daha çok Çin’in lehine işliyor. Türkiye, Çin yatırımlarını istediği oranda çekemiyor ve Wang ile temaslarda bu mevzunun de ele alınabileceği belirtiliyor.
Alperen, Türkiye’nin Çin’in Türkiye’deki yatırımları daha çok altyapı yatırımları ya da birtakım satın alımlar halinde olduğunu ve ileriye dönük, sürdürülebilir ve istihdam yaratan bir yatırımının bulunmadığını söyleyerek kimi finans yatırımları dışında katma paha üreten bir ortamın oluşturulamadığını belirtiyor.
Çin’in birtakım büyük satın almalarının da çok agresif olabildiğini ve kesiminde monopolleşmeye yol açtığına işaret eden Alperen, Türkiye’nin şu anda ekonomik badirede olmasına karşın “yaratıcı yıkıma” yol açabilecek yatırımlar konusunda dikkatli olunması gerektiğini belirtiyor.
Çin’in savunma endüstrisine ilgisi
Ziyaret kapsamında bir öteki kıymetli başlığın savunma sanayi olabileceği belirtiliyor.
Gezer, bugün dünyanın büyük savunma endüstrisi buluşmalarından olan Milletlerarası Savunma Sanayii Fuarı’nın (IDEF’23) bugün başladığını anımsatarak, Çin’in fuara 70’e yakın firmayla önemli bir mevcudiyet sağladığını söylüyor. Gezer yorumunu şöyle sürdürüyor:
“Türk şirketleriyle uzun vadeli iş birliği yapma ve tahminen de birtakım uygun Türk şirketlerinin alınması maksadıyla uzmanlar Çin firmalarının IDEF fuarına katıldığını söylüyorlar. Bu çerçevede Çin firmalarının özellikle İHA ve SİHA’lara ek olarak roketler, taktik füzeler ve hatta savunma sistemleri üretmek için Türkiye’yle işbirliğine gitmek istediği istikametinde kimi bilgiler var.”
Uygur Türkleri iki ülke için de hassas mevzu
Bu ortada görüşmelerde gündeme gelebilecek mümkün husus başlıklarından birisi olarak Uygur Türklerinin durumu da öne çıkıyor. Bu mevzuda Ankara, eskiye kıyasla daha itidalli bir siyaset takip ediyor ve memleketler arası platformlarda da daha dikkatli olunduğu gözleniyor.
İki ülke ortasında şu anda en çok hassasiyet gerektiren mevzunun Uygurlar sıkıntısı olduğunu söz eden Gezer, “Türkiye memleketler arası platformlarda ve BM’de Uygurların haklarını her vakit savunagelmiştir. Bu ise bağların tam manasıyla gelişmesi için tahminen en hassasiyet arz eden konudur” diye konuşuyor.
Uygur Türklerinin durumu son olarak Cumhur İttifakı ortağı MHP Genel Lideri Devlet Bahçeli tarafından lisana getirilmişti. Bahçeli, Filistin Özerk İdare Lideri Mahmud Abbas’ın Çin’de Uygur Türkleri ile ilgili söylediği sav edilen kelamları sert eleştirmiş, akabinde Dünya Uygur Kurultayı’nın lideri Rabia Kadir’in kendisine mektup yolladığını aktarmıştı. Bahçeli, Rabia Kadir’in şu anda ABD’de yaşadığını ve yaşının 80’e ulaştığını, uzun mühletten beri Türkiye’ye giriş yapamadığını hatırlatarak “Geldiğimiz bu basamakta Sayın Rabia Kadir’in Türkiye’ye ziyaretinin önündeki manilerin kaldırılarak milletiyle hasret gidermesi en samimi dilek ve temennimdir” demişti.
Türkiye ile Çin ortasında 2017’de imzalanan hatalıların iadesine yönelik muahede Pekin idaresi tarafından onaylanırken Türkiye’de yaşayan Uygur Türkleri ortasında tedirginlik yaratmıştı. Lakin mutabakat Cumhurbaşkanı Erdoğan tarafından TBMM’ye gönderilmiş olsa da hâlâ onaylanmadı.
Tahıl muahedesi da gündeme gelebilir
Rusya’nın tahıl koridoru muahedesini terk etmesinden beri yükselen tahıl fiyatlarının açlık ve kıtlığı tetiklemesinden tasa edilirken BM Güvenlik Kurulu üyesi Çin de taraflara mutabakata dönme daveti yapmıştı.
Ukrayna konusunun görüşmelerin kıymetli bir başlığı olmasını beklediğini söyleyen Gezer, Çin’in bir barış planı yaptığını hatırlatarak Türkiye’nin de sürecin başından bu yana kolaylaştırıcılık rolü üstlendiğini söylüyor ve şöyle konuşuyor:
“Dolayısıyla Ukrayna problemi ve özellikle tahıl koridoru sorunu gündeme gelecektir. Zira her iki ülke de tahıl koridoru muahedesinin tekrar uygulamaya sokulması istikametinde emsal görüşlere sahip. Bu çerçevede de iki taraf Rusya’nın mutabakata dönmesi için neler yapılabileceği üzerinde kesinlikle duracaktır.”
DW Türkçe’ye VPN ile nasıl ulaşabilirim?