Emekli yoksulluğu: Milyonlarca emekli çalışmak zorunda

Türkiye Personel Sendikaları Konfederasyonu’na (TÜRK-İŞ) nazaran kasım prestijiyle açlık sonu 14 bin 25 TL, yoksulluk sonu 45 bin 686 TL’ye çıktı. Milyonlarca emekli ise kelam konusu yüksek ömür maliyetine karşın aylık 7 bin 500 TL ile geçinmek zorunda.

Resmi enflasyonun yüzde 60’ın üzerinde olduğu Türkiye’de emeklilikler taban fiyat bir yana, açlık hududunun neredeyse yarısına varan oranlarda bir aylık alıyor.

DİSK Emekli-Sen’e nazaran İstanbul üzere metropollerde artık emekliler çocuklarının yanında ya da birkaç emekli birebir haneyi kullanarak geçinmeye çalışıyor. Resmi bilgiler emeklilerin yüzde 45’inin iş gücü piyasasında olduğunu gösterirken kayıtdışı çalışmayla birlikte bu oran daha da artıyor.

Son açıklanan enflasyon sayılarına nazaran SSK ve Bağ-Kur emeklilerinin yıl başında yüzde 38 civarında bir enflasyon farkı alması bekleniyor. Fakat bu artırım kök aylıklara uygulanır ve ek bir düzenleme yapılmazsa kök aylığı 6 bin lira ve altında olanlar 7 bin 500 lira almaya devam edecek.

Emekliler Ankara’da buluşuyor

Yaşam şartlarının düzeltilmesini talep eden emekliler ise iktidara seslerini duyurabilmek için pazar günü Ankara’da bir miting düzenleyecek. DİSK Emekli-Sen öncülüğünde yapılacak olan mitinge emeklilerin örgütlendiği öteki sendikalar da dayanak veriyor.

Emekliler, emekli taban aylığının minimum fiyat düzeyine yükseltilmesini, minimum fiyatın de en az yoksulluk sonunun yarısına denk gelen bir sayıya çıkarılmasını talep ediyor.

Türkiye’de yaklaşık 16 milyon emekli ve hak sahibi bulunuyor.

DW Türkçe’ye konuşan DİSK Emekli-Sen Genel Lideri Cengiz Yavuz, 16 milyon emeklinin yaklaşık 11 milyonunun kök maaşının 7 bin 500 liranın altında olduğuna işaret ediyor.

Çalışmak zorunda zorunda kalan emekliler

Büyük kentlerde kiraların 13-14 bin lira düzeyinde yükseldiğini, buna rağmen çok sayıda emeklinin açlık sonunun yaklaşık yarısına denk gelen bir fiyatla ömrünü idame ettirmeye çalıştığını vurgulayan Yavuz, “Bu insan haklarına muhalif bir durum. Bugün artık emekliler çocuklarının yanında ya da birkaç emekli tıpkı haneyi kullanarak geçinmeye çalışıyor” diyor.

Türkiye İstatistik Kurumu datalarına nazaran emeklilerin yaklaşık yüzde 45’i iş gücü piyasasında bulunuyor. Bir patrona bağlı olarak çalışan ve Toplumsal Güvenlik Dayanak Primi (SGDP) ödeyen 1,9 milyon, ekonomik faaliyette bulunan toplam 4,5 milyon emekli var.

Kayıt dışı olanlarla birlikte bu sayının katlandığını belirten Yavuz ekliyor:

“Emekli çalışmak zorunda. Garsonluk yapan var, inşaatlarda çalışan var. Yoksa geçimini ve hayatını idame ettirmesi mümkün değil.”

Çalışma Bakanlığı bütçesi görüşülecek

Çalışma ve Toplumsal Güvenlik Bakanlığı’nın 2024 yılı bütçesi 14 Aralık’ta TBMM Genel Şurası’nda görüşülecek.

TBMM Genel Şurası Fotoğraf: Evrim Aydin/AA/picture alliance

“Bütçe görüşmeleri ve çıkarılan kanunlara baktığımızda emekliler için emeğiyle geçinenler için güzelleştirici hiçbir unsurun, hiçbir çalışmanın yapılmadığını görüyoruz” diyen Yavuz’a nazaran iktidar vazifeye geldiğinden bu yana emeklileri yok sayan, ötekileştiren, emeklileri açlığa, yoksulluğa, sefalete mahkum eden bir siyaset izliyor ve bunu devam ettirmekte de kararlı görünüyor.

Yavuz “Emeklilerimiz maalesef beslenemiyor, barınamıyor, ısınamıyor, sıhhat hizmetlerinden faydalanamıyor. Biz bunlarla ilgili tekraren iktidara, ilgili bakanlara ve hatta Cumhurbaşkanlığı’na çalışmalar, evraklar gönderdik, taleplerimizi ilettik. Vakit zaman hassas milletvekillerimiz tarafından yasa teklifleri hazırlandı, meclise sunuldu. Lakin AKP iktidar milletvekilleri ve Milliyetçi Hareket Partili milletvekillerinin oylarıyla bütün bu taleplerimiz maalesef reddedildi” diye konuşuyor.

Pazar günü Ankara’da düzenleyecekleri mitingin bir ihtar niteliğinde olduğunu vurgulayan Yavuz, talepleri karşılık bulmazsa kitlesel aksiyonlarına devam edeceklerini söylüyor.

“Yoksulluk hududunun yarısı kadar olmalı”

Asgari fiyatın altında bir fiyatı kabul etmediklerini, taban fiyatta de en az yoksulluk hududunun yarısı kadar bir fiyat talep ettiklerini belirten Yavuz, bir meskende iki emekli yaşıyorsa iki emeklinin alacağı fiyatın yoksulluk sonunun altında olmaması gerektiğini vurguluyor.

İkinci taleplerinin emekli ikramiyelerine ait olduğunu söyleyen Yavuz, “Sadaka niyetine verilen ikramiyeleri kabul etmiyoruz. Çalışan çalışmayan ayrımı olmadan tüm emeklilere taban fiyat düzeyinde bir ikramiyenin yılda en az iki defa olmak üzere ödenmesini talep ediyoruz” diyor.

Yavuz eşit kaidelerde çalışmış, birebir primi ödemiş lakin farklı devirlerde bu hakkı kazanan emeklilerin ortasındaki fiyat farklılıklarının giderilmesi için de kesinlikle bir intibak yasasının çıkarılması gerektiği görüşünde.

Aylık bağlama oranlarının 2008’de çıkarılan maddeden evvelki pozisyonuna getirilmesini ve emeklilerin büyümeden hisse almasını talep ettiklerini tabir eden Yavuz, dördüncü taleplerini ise emeklilerin örgütlenmesi önündeki pürüzlerin kaldırılarak emeklilerle ilgili ekonomik ve toplumsal kararlar alınırken örgütlü sendikaların masada yer alması diye aktarıyor.

Yavuz’a nazaran taleplerinin karşılanması önünde bir bütçe mahzuru yok:

“Türkiye’nin bütçesi buna müsait. Kâfi ki iktidar elindeki ekonomik kaynakları nerede ve nasıl kullanacağına yanlışsız karar versin. Milyonlarca insanı mağdur etmekten vazgeçsin.”

“Krizin faturası emekliye kesiliyor”

DW Türkçe’ye konuşan Birleşik Emekliler Sendikası Genel Lideri Mahmut Şengül de “Emekliler torun sevip hayatının son baharında rahat bir ömür sürmesi gerekirken neden sokaklarda hareket yapıyorlar” diye sorulması gerektiğini vurguluyor.

“Geçmişte istihdama yönelik siyasetler ile üç çalışana bir emekli düşüyordu. Üretime dayalı siyasetlerden vazgeçilmesi, kaçak emekçi ve göçmen çalışanlarla birlikte günümüzde bir buçuk çalışana bir emekli düşüyor ve sistem bunu kaldırmakta zorlanıyor” diyen Şengül, kayıt içi istihdamın artırılması ve üretim siyasetlerinin geliştirilmesi ile bugün emeklilerin yaşadığı ekonomik kahırların giderilmesinin mümkün olduğu görüşünde.

Türkiye’de ekonomiyi yönetememekten kaynaklı bir kriz yaşandığını ve krizin faturasının birinci etapta, üretimden gelen gücü olmayan emeklilere kesildiğini söyleyen Şengül, “Emekliler her geçen gün yoksulluğu daha derin yaşıyor. Sağlıktan ulaşıma, kiradan zarurî tüketim eserlerine, her alanda gelen artırımlarla birlikte bırakın 7 bin 500 lirayla geçinmeyi, yaşayamıyoruz. Hayatımızın son baharında bir nebze de olsa rahat bir hayat sürmemiz gerekirken biz emeklileri bu yaşta sokağa dökenler utansın” sözlerini kullanıyor.

Hazine’den karşılanması nasıl etkiledi?

Mayıs ayında gerçekleştirilen genel seçimlerden evvel en düşük emekli maaşına seyyanen artırım yapılmış, kök maaşı 5 bin 500 lira olan emeklilerin maaşı 7 bin 500 liraya yükseltilmişti. Düzenlemeye nazaran 7 bin 500 liradan düşük aylıklar Hazine tarafından bu sayıya tamamlanıyor. Bu da emekli aylıklarının uzun vadede daha az artması manasına gelirken ortalama emekli maaşlarının da tıpkı minimum fiyatta olduğu üzere en düşük aylığa yanlışsız gerilemesine neden oluyor.

Temmuz ayında TBMM’de kabul edilen kanunla emeklilere altı aylık yüzde 25’lik enflasyon artırımı yapıldı. Lakin bu artırım oranı emeklilerin kök aylıklarına uygulandığı için kök aylığı 6 bin lira ve altında kalanların emekli aylıkları temmuzdan sonra da 7 bin 500 lira olarak ödenmeye devam etti.

Temmuzda yapılan yüzde 25 artırımla birlikte kök aylıklar şöyle değişti: 2000 öncesi SSK emeklilerinde 6 bin 93 lira olan en düşük emekli aylığı 7 bin 616 lira, SSK 2000 sonrası 3 bin 776 lira olan en düşük emekli aylığı 4 bin 720 liraya çıktı. En düşük Bağ-Kur (esnaf) emekli aylığı 4 bin 439 liradan 5 bin 549 liraya, Bağ-Kur (tarım) emekli aylığı 4 bin 184 liradan 4 bin 268 liraya yükseldi. Kök aylığı 7 bin lira olanın aylığı ise 8 bin 750 lira oldu. Dul ve yetim aylığı alanlar da artırımdan faydalanamadı. Emeklinin eşi ve çocuklarının aldığı maaş kendi almış oldukları hisse oranında artırılıyor. Emekli aylığının dörtte üçü eşine kalıyorsa, 7 bin 500 liranın dörtte üçünü alıyor.

Asgari fiyattan yüzde 40 fazlaydı

Emekliler uzun yıllardır minimum fiyatın altında maaş alıyor. AKP’nin iktidara geldiği 2002 sonunda bir emekçinin emekli aylığı taban fiyatın yaklaşık yüzde 40 üstündeydi.

Sosyal güvenlik mevzuatında 2000’li yıllarda yapılan değişiklikler ve bilhassa 2008 yılında yürürlüğe giren 5510 sayılı Toplumsal Sigortalar ve Genel Sıhhat Sigortası Kanunu, çalışanlar yanında emeklileri de hayli olumsuz etkiledi. Emeklilik yaşı yükseltildi, emekli olmak zorlaştırıldı. Emekli aylığı hesaplama ve bağlama oranlarında yapılan değişiklikler sonucunda emekli aylıkları düşmeye başladı. Tıpkı şartlarda ancak farklı vakitlerde emekli olanların aylıkları ortasında büyük eşitsizlikler ortaya çıktı.

1999’dan itibaren emekli aylıkları hesaplamasına enflasyonun yanı sıra GSYH büyümesi de dahil edilirken AKP’nin 2008 yılında yaptığı yasal değişiklikle güncelleme katsayısına ulusal gelirdeki büyümenin yalnızca yüzde 30’u eklenmeye başlandı. Aylık bağlama oranları da yüzde 75’ler düzeyinden yüzde 50’lere düşürüldü.

DW Türkçe’ye VPN ile nasıl ulaşabilirim?