Enflasyon: Mehmet Şimşek ne değiştirdi?
Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek’in rasyonel siyaset iletilerinin üzerinden altı ay geçti. Fakat uzmanlara nazaran Türkiye’de resmi olarak açıklanan enflasyon sayıları hala şeffaflıktan ve gerçeklikten uzak.
Rakamların gerçeği yansıtmaması bunun üzerinden yapılan minimum fiyat hesaplamalarını da çalışanların aleyhine değiştiriyor. Ekonomistler Türkiye İstatistik Kurumu’nun iki yıldır enflasyon sepetinde yer alan husus fiyatlarını da yayınlamadığına dikkat çekiyor.
DW Türkçe’ye konuşan ekonomist Dr. Oğuz Demir, husus fiyatlarının açıklanmasının çok kolay bir süreç olduğunu belirterek neden yayınlanmadığının kıymetli bir soru olduğunu söylüyor: “İki yıldır fiyatlar ve emeklilere yapılması gerekenin altında artırım yapıldı da bunu mu görmemizi istemiyorlar?”
İki kattan fazla fark var
Türkiye İstatistik Kurumu’na nazaran kasım ayında yıllık enflasyon yüzde 61,98 olarak gerçekleşti. Tüketici Fiyat Endeksi (Tüfe) aylık bazda yüzde 3,28 arttı.
Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) resmi enflasyonu olması gerektiğinden düşük hesapladığına dair tartışmalar uzun müddettir devam ediyor.
Bağımsız akademisyenlerin oluşturduğu Enflasyon Araştırma Grubu’na (ENAG) nazaran Türkiye’de yıllık enflasyon resmi datanın iki katından fazla. ENAG, kasımda yıllık enflasyonu yüzde 129,27, aylık enflasyonu yüzde 5,58 olarak açıkladı.
TÜİK enflasyon hesaplaması için haftada bir fiyat araştırması yaparken bu dataların aylık geometrik ortalamasını alıyor. ENAG ise metodolojik manada gerçeğe daha yakın olan günlük dinamik bilgiler kullanıyor.
Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek, altı ay evvel misyonu devraldığında Türkiye’nin rasyonel tabana dönmekten diğer dermanı kalmadığını belirterek “Şeffaflık, tutarlılık, öngörülebilirlik ve memleketler arası normlara uygunluk temel prensiplerimiz olacak” demişti.
ENAG verisine nazaran minimum fiyat 24 bin TL
Enflasyon hesaplaması geçen hafta kurulda görüşmelerin başladığı 2024 yılı taban fiyat sayısı için de belirleyici nitelikte.
TÜİK bilgilere nazaran beş aylık birikimli enflasyon yaklaşık yüzde 38,9’u bulurken bu, minimum fiyat için 16 bin liraya yakın bir sayısı işaret ediyor.
DW Türkçe’nin hesaplamasına nazaran ise ENAG bilgileri baz alındığında beş aylık birikimli enflasyon yüzde 57,3’ü buluyor. Bu sayıya nazaran taban fiyatın 18 bin lira civarında olması gerekiyor. Resmi bilgilerle bağımsız akademisyenlerin yaptığı enflasyon hesaplamaları üzerinden bulunan iki farklı minimum fiyat ortasındaki makas, mühlet uzadıkça büyüyor.
Peki son iki yıldır açıklanan ENAG dataları üzerinden hesaplandığında minimum fiyatın kaça çıkması gerekiyor?
Resmi bilgilere nazaran yıllık enflasyon 2022’de yüzde 64,27 olarak gerçekleşirken ENAG’ın hesaplamasına nazaran yüzde 137,55 olmuştu. Geçen yıl minimum fiyata yılda iki kere artırım yapıldı. 2022 başında yüzde 4 bin 253 lira olan net minimum fiyat, yıl sonunda toplamda yüzde yüzlük bir artışa denk gelen 8 bin 506 liraya çıkarıldı. Böylece minimum fiyattaki bir yıllık artış yıllık resmi enflasyonun üzerinde oldu. Lakin ENAG enflasyonu baz alınarak hesaplandığında minimum fiyatın 2022 sonunda 10 bin 103 lira olması gerekiyordu.
Bu sayı üzerinden ise yeniden ENAG sayıları üzerinden temmuz ayında 15 bin 208 liraya çıkması gereken taban fiyat 2024 başında en az 24 bin liraya yükseltilecekti.
Buna rağmen şu anda taban fiyatla ilgili 16-17 bin liralık sayılar konuşuluyor. Taban Fiyat Tespit Kurulu’nda emekçiyi temsilen bulunan Türk-İş, minimum fiyat pazarlığını 4 kişilik bir ailenin açlık hududu olan 14 bin 25 liradan başlatacaklarını açıkladı.
“Şeffaflık olmadan yapılan artırım tatmin edici değil”
Dr. Oğuz Demir, son iki yıldır bilhassa dar gelirliler ve ücretlilerin TÜİK bilgilerine nazaran hesaplanan enflasyon sayıları üzerinden maaş artırımlarını aldıklarını, taban fiyat pazarlığında da enflasyonun belirleyici olduğunu belirtiyor.
Bakan Şimşek’in vazifeye gelirken rasyonellik ve şeffaflık kelamı verdiğini hatırlatan Demir, “TÜİK çok kolay bir süreç olmasına karşın son iki yıldır unsur fiyatlarıyla ilgili alt bilgileri yayınlamıyor. Niçin yayınlamadıkları değerli bir soru. İki yıldır fiyatlar ve emeklilere yapılması gerekenin altında artırım yapıldı da bunu mu görmemizi istemiyorlar? Bir an önce bu dataların yayınlanması, sorumlular kimse onların da tespit edilmesi ve neyse bunun soruşturması yapılması lazım” diye konuşuyor.
Ekonomi idaresinde en kıymetli mevzunun şeffaflık olduğunu vurgulayan Demir, “Şeffaflığa erişemediğiniz sürece emekçi ne kadar artırım alırsa alsın bir türlü tatmin olmuyor, emekli tatmin olmuyor” diyor.
“Kura müdahale edilmesi de etken”
DW Türkçe’ye konuşan Beykoz Üniversitesi Öğretim Vazifelisi Prof. Dr. Cihan Bolgün’e nazaran de resmi enflasyonun gerçekçi olmadığına dair kuşkuların ortadan kalkmamasında en kıymetli etken, TÜİK’in enflasyon kalemlerindeki dataları hala kapalı tutuyor olması.
ENAG kümesinin açıkladığı enflasyon sayılarına toplumun daha çok prestij gösteriyor olmasının da öbür bir etken olduğunu vurgulayan Bolgün, “Devletin yönlendirilen ve yönetilen masraflarını 2024 yılı için yüzde 60’a yakın artırırken TCMB’nin 2024 için yüzde 36 enflasyon beklentisi de farklı bir etken. Döviz kurunda son üç dört aydır denetimli yönetilen kur sistemi uygulanarak kur artışlarının aylık yüzde 2-2.3 ortasında bir artış ile sonlandırılması ve kur-enflasyon geçişkenliğine müdahale edilmesi de bunu etkiliyor” diye devam ediyor.
Yıl sonu kestirimleri fiyat mı?
Merkez Bankası (TCMB), 2023 sonunda yüzde 65, 2024 sonunda yüzde 36’lık bir enflasyon beklerken, Orta Vadeli Program’da enflasyon beklentisi 2023 sonu için yüzde 65.
Evren Bolgün, Merkez Bankası’nın 2023 öngörüsünün tutacağını öngörürken gelecek yıl sonu için ise TCMB’nin yüzde 36’lık beklentisine karşılık piyasa beklentisinin yüzde 43,94 olduğunu söylüyor.
Gelecek yıl enflasyonun ocak-mayıs ortasında yüzde 72-75 ortasına kadar yükseleceğini iddia eden Bolgün, “Yılın ikinci yarısında yüzde 40-43 düzeylerine kadar gerilemesi de TCMB siyaset faizini yüzde 45’e kadar çıkarırsa mümkün olabilir” diyor. Siyaset faizi şu anda yüzde 40 düzeyinde bulunuyor.
Şimşek’in, eylül ve ekim ayında yaptığı açıklamalarda, yüksek enflasyonun bir nedeninin de fiyat artırımları olduğunu savunmasının akabinde Çalışma ve Toplumsal Güvenlik Bakanı Vedat Işıkhan, 2024’te taban fiyata tek artırım olacak biçimde çalıştıklarını açıklamıştı. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan da geçen hafta 2024 yılı taban fiyatına bir sefer artırım yapılacağını belirtirken, ‘vatandaşları enflasyona ezdirmeyeceklerini’ söyledi.
Bolgün, 2024 yılında tek seferde artırım yapılacağı dikkate alınırsa minimum fiyatın yüzde 50’ye yakın bir artışla 17 bin TL’ye yükselmesini bekliyor.
Düşük gelirli bölümlerin aylık bütçe harcamalarının gıda-kira-ulaştırma yüklü olduğuna işaret eden Bolgün’e nazaran, ocak-haziran periyodu içerisinde tüketici enflasyonunda fiyat artışlarından kaynaklanacak toplam yüzde 5-6 civarında bir tesir gerçekleşebilir.
“Erdoğan’ın bildirisi işverene”
Asgari fiyatla ilgili yaklaşık 16 bin liralık bir sayı konuşulduğuna işaret eden Oğuz Demir’e nazaran de seçimin de tesiriyle artırım yüzde 50 civarında olabilir.
Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın minimum fiyatta tek artırım olacak bildirisinin çalışanlara değil patrona bir bildiri olduğunu düşünen Demir, “Cumhurbaşkanı ‘Seçim öncesi önemli bir artırım yapılacak. Bunu da bir seferde yapacağız. Orta devirde bir daha artırım yapmayacağız. Siz de önünüzü göreceksiniz’ iletisi veriyor. Hasebiyle 16 bin liranın çok üzerinde bir taban fiyatla de karşı karşıya kalabiliriz” diye ekliyor.
Demir, 2023 enflasyon iddialarının yüksek bir olasılıkla gerçekleşeceğini öngörürken, asıl sorunun aslında bu yıldan önümüzdeki yıla kalan enflasyon olduğunu söylüyor.
Yüksek gelen aylık enflasyon sayılarının gelecek sene baz tesirini ortaya çıkartacağını belirten Demir, “Özellikle, haziran, temmuz, ağustos ve eylüldeki yüzde 30’a yakın dört aylık enflasyon (yıllık enflasyon hesabından) çıktıktan sonra imaj o ki, kurda bir atak olmazsa yüzde 40’larda bitireceğiz gibi” diyor.
“Kur atakları olup olmaması belirleyici”
Demir’e nazaran kur muhafazalı mevduatın da peyderpey tasfiye edildiği düşünüldüğünde kur ataklarının olup olmaması gelecek yıl enflasyonunda belirleyici olacak.
S&P’nin Türkiye’nin not görünümünü güzelleştirmesi, kaynak girişine ait 31 Mart sonrası beklentinin yüksek olması üzere münasebetlerle kurda bir istikrar sağlanabileceğini ve enflasyonda da yüzde 40’lı düzeylere dönülebileceğini tabir eden Demir, ekliyor: “Ancak kurda bir atak olur mu? Bir sürü jeostratejik sıkıntıyla karşı karşıyayız. NATO’dan daha yeni Rusya-Ukrayna ile ilgili açıklama geldi. Türkiye’nin durumları Batıyla bir epey ayrışıyor. Kaynağın gelmesi gereken yer de Batı. Dövizi tutamadığımız sürece de bir formda enflasyonu denetim altına almak çok kolay değil.”
Hangi kalem ne kadar arttı?
TÜİK’in açıkladığı enflasyon datalarına nazaran kasımda en yüksek artış yüzde 11,17 ile doğal gaz, su, elektrik üzere faturaları da içeren konut kategorisinde yaşandı.
Havaların soğumasıyla birlikte doğal gaz kullanımının artması da bunda tesirli oldu. Mayıs prestijiyle konutlarda birinci 25 metreküp doğal gaz hissesi Hazine tarafından ödeniyordu. Hane başı doğal gaz tüketiminin artmasıyla doğal gaz fiyatları da enflasyon hesaplamasına tekrar dahil oldu.
Mayıs ayında enflasyon, TÜİK’in doğal gaz için ‘sıfır fiyat’ usulü uygulaması nedeniyle yüzde 40’ın altına inmiş, bu durum temmuz ayında ödenen enflasyon farkını olumsuz etkilemişti. Bedelsiz kullandırılan doğal gazın fiyatı sıfıra inmediği, bedelin Hazine tarafından ödendiği halde bu kalemin enflasyon hesaplamasından çıkarılması enflasyonu düşük göstermek için bir gayret olarak görülüyor ve rasyonellikten uzak bir siyaset olarak eleştiriliyordu.
Ekonomist Mustafa Sönmez, toplumsal medya hesabı üzerinden paylaştığı hesaplamada, doğal gazın kasım ayında tek başına aylık enflasyonda 13 puanlık artış tesiri olmasına karşın bu tesirin TÜİK bilgilerinde 1,4 ile sonlandırıldığını aktardı.
TÜİK bilgilerine nazaran aylık en yüksek artışın gerçekleştiği konut kategorisini yüzde 9,16 ile alkollü içecekler ve tütün, yüzde 3,43 ile haberleşme izledi. Yllık bazda en yüksek fiyat artış yüzde 92,86 ile lokanta ve oteller kategorisinde gerçekleşirken, bunu yüzde 82,13 ile sıhhat, yüzde 81,49 ile eğitim izledi. TÜİK datalarına nazaran kasımda yıllık üretici enflasyonu (ÜFE) ise yüzde 42,25’e yükseldi. ÜFE aylık bazda yüzde 2,81 oldu.