Erdoğan ile Putin’in Soçi buluşması ne getirdi?
Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan ile Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin, 14 Mayıs seçimleri ve tahıl mutabakatının askıya alınmasının akabinde yaptıkları birinci yüz yüze görüşmede tahıl mutabakatının yenilenmesi ile ilgili somut bir karar çıkmazken, uzmanlar ziyareti son devirde aralı giden ikili bağlantılar açısından daha değerli görüyor.
Erdoğan ile Putin en son 2 Ağustos’ta telefonla görüşürken, bundan evvelki son buluşma 13 Ekim 2022’de Astana’daki, Asya’da İşbirliği ve İtimat Artırıcı Tedbirler Konferansı tepesi sırasında olmuştu. Erdoğan ile Putin’in ikili temeldeki son görüşmesi ise Soçi’de 5 Ağustos 2022’de gerçekleşmişti.
Erdoğan bugünkü heyetler ortası görüşmelerin öncesinde yaptığı açıklamada dünyanın ziyaretten tahıl koridoru sorunuyla ilgili ne çıkacağına baktığını belirterek, “İnanıyorum ki yapacağımız görüşmeden sonra verilecek bildiri dünyaya, bilhassa az gelişmiş Afrika ülkelerine yönelik bir adım çok çok kıymetli olacak” dedi.
Görüşmenin akabinde yapılan ortak basın toplantısında Putin tahıl muahedesi ile “Batı tarafından kandırıldıklarını” ve mutabakata fakat verilen taahhütler yerine getirilirse döneceklerini söylerken, Erdoğan Rusya’nın Afrika ülkelerine tahıl gönderme planına yeşil ışık yaktı.
Tahıl mutabakatının geleceği meçhul mi?
Erdoğan ile Putin’in Soçi görüşmesinin akabinde tahıl mutabakatının yenilenmesine ait somut bir sonuç çıkmamasının akabinde uzmanlar uzlaşının geleceğini şu an için belgisiz görüyor.
Rusya’nın Ukrayna’yı işgalinin akabinde savaşın global besin fiyatları üzerindeki tesirini azaltmak için Birleşmiş Milletler (BM) ve Türkiye’nin katkılarıyla 22 Temmuz 2022’de İstanbul’da imzalanan Karadeniz Tahıl Koridoru Mutabakatı bir yıl yürürlükte kaldıktan sonra, 17 Temmuz’da Rusya tarafından askıya alınmıştı.
Dış Siyaset Analisti, eski diplomat Gülru Gezer, Moskova’nın 17 Temmuz’dan beri verdiği iletinin bugün Putin tarafından net bir biçimde tekrarlandığını söyleyerek, Erdoğan-Putin görüşmesinden kendinin yüksek bir beklentisi bulunmadığını, zira Batı’dan bir esneme görünmediğini belirtiyor.
Ukrayna Savaşı kapsamında gerek Belarus üzere bölge ülkelerindeki gelişmeler, gerek Afrika’da arkası arkasına yaşanan darbeler üzere farklı alanlarda cepheler açıldığını söyleyen Gezer, “Ben tahıl mutabakatından Rusya’nın çekilmesini de farklı bir cephe sınırı olarak, yani Rusya’nın Batı’ya yönelik uyguladığı bir kart olarak görüyorum” diyor.
Gezer, BM’nin tahıl mutabakatı ile ilgili son planını geçen hafta sunduğunu ve Moskova’nın cevabının beklendiğini hatırlatarak, “Benim bugünkü basın toplantısından anladığım BM’nin sunduğu o paket Rusya’nın hali hazırdaki hassasiyetlerini ya da muhtaçlıklarını karşılamıyor” yorumunu yapıyor.
Moskova muahedeye geri dönmek için kendine verildiğini belirttiği taahhütlerin yerine getirilmesini koşul koşuyor.
Rusya uzmanı Aydın Sezer orjinal tahıl mutabakatına dönmek için Rusya’nın toplam 6-7 kuralı olduğunu fakat aslında birinci ikisi yerine getirilse bile dönebileceğini belirterek, bu iki kaidesi Rosselkhozbank’ın SWIFT sistemine girmesi ve Rus tarım işletmelerinin varlıklarının özgür bırakılması olarak sıralıyor.
Sezer kelamlarını şöyle sürdürüyor:
“Ancak ikisinde de Batı hiç esnemedi. Putin’in muhatabı Batı aslında, Erdoğan değil. Bu ortada bu koşulların hiçbiri yeni kurallar değil, tahıl muahedesi birinci imzalanınca getirilen kaideler. Rusya bunların yerine gelmesi için sonsuza kadar da beklemeyeceğini söyledi. 90 günlük bir müddeti var ve birinci 35 günü de geçti bu müddetin.”
Ukrayna’da savaşın başındaki kadar çok ölçüde tahılın, kaybedilen topraklar ve çatışmaların devam etmesi üzere nedenlerle artık bulunmadığını söyleyen Sezer, Kiev’in bu muahedenin yenilenmesine olan gereksiniminin Moskova’dan az olduğunu söz ediyor.
Afrika ülkeleri için alternatif tahıl girişimi
Soçi doruğundan çıkan en somut sonuçlardan biri son haftalarda sıkça konuşulan ve kimi uzmanlarca tahıl koridoru mutabakatına alternatif olarak görülen Rusya’nın Afrika’ya tahıl gönderme projesine Ankara’nın “evet” demesi oldu.
Erdoğan ortak basın toplantısında, “Sayın Putin, ‘Biz yoksul ülkelere bu 1 milyon ton tahılı göndermeye varız’ dediler. Biz de kendilerine ‘burada üzerimize ne vazife düşüyorsa Türkiye olarak biz de buna varız ve sizden gelecek olan bu tahılları biz fabrikasyon olarak değirmenlerimizde öğüterek un formunda yoksul Afrika ülkelerine gönderebiliriz’ dedik ve bu mevzularda da mutabık kaldık” diye konuştu.
Sezer, bu projenin Türkiye tarafından güzel çalıştırılması durumunda süreklilik de arz edebileceğini fakat ana tahıl muahedesi üzere bütün dünya için sonuç doğurmasının beklenemeyeceğini söyleyerek, şunları söz ediyor:
“Türkiye için değerli bir konu; yalnızca Rusya’dan değil Ukrayna’dan gelecek tahıla da gereksinimimiz var. Zira bizim yerli üretim ne kadar fazla olursa olsun Rus ve Ukrayna tahılının randımanı yüksek; daha beyaz, daha besleyici ve endüstriye daha uygun buğday.”
Tahıl muahedesi kapsamında Ukrayna’dan, yalnızca Karadeniz üzerinden en az 32-33 milyon ton tahılın dış piyasalara gönderildiği hesaplanıyor. Fakat Rusya bunun çok küçük bir kısmının hakikaten muhtaçlık duyan Afrika ülkelerine gittiğini savunuyor.
Gezer’e nazaran Katar’ın da finansman ile dahil olduğu bu proje palyatif, yani süreksiz bir tahlil olabilir. Erdoğan’ın da asıl tahıl muahedesine verdikleri değere işaret ettiğini söyleyen Gezer, geçen yıl imzalanan tahıl mutabakatının Türkiye için ehemmiyetini şöyle aktarıyor:
“Karadeniz’de sıcak çatışmanın yayılması halinde en fazla kim etkilenecek? Türkiye. Tahıl koridoru mutabakatının en temel ögesi her iki tarafın da birbirine saldırmama kelamı vermesiydi. Yoksa tahıl için alternatif yollar bulunur bir biçimde.”
Erdoğan ABD’ye istediğini alamadan mı gidecek?
Erdoğan Eylül ayındaki diplomasi trafiği kapsamında 9-10 Eylül’de G-20 Başkanlar Tepesi için Hindistan’a, akabinde da 17-21 Eylül’de Birleşmiş Milletler Genel Konseyi (BMGK) için ABD’ye gidecek.
Tahıl mutabakatının mimarlarından olan Türkiye, Rusya’nın ikna edilmesi için son devirde Batı başşehirlerinin baskısı altındaydı. Dışişleri Bakanı Hakan Fidan da geçtiğimiz hafta evvel Kiev akabinde Moskova’ya gitmişti.
Gezer, “İstediğimizi aldık mı? Tahminen tahıl muahedesi konusunda alamadık ancak burada BM gerçek düzgün bir rol oynayamazken Türkiye ne yapabilir?” derken Moskova’nın kaideleri ile ilgili Batı adım atmadığı sürece Ankara’nın ikna kabiliyetinin de hudutlu olacağını ve mucize yaratamayacağını söylüyor.
ABD Dışişleri Bakanlığı’nın Soçi görüşmesinin akabinde yaptığı açıklamada Rusya’ya müzakereleri yine başlatma daveti yapılarak, “ABD ve Birleşmiş Milletler, Türkiye’ye minnettardır” denildi.
Ziyaretin ikili ilgiler açısından önemi
Erdoğan”ın Soçi ziyareti her ne kadar tahıl muahedesi ile ilgili olarak öne çıksa da Rusya ile eskisine nazaran daha aralı olduğu gözlenen bağlar açısından olumlu bir adım olarak bedellendiriliyor.
Gezer ziyaretin, alakaların yine rayına oturtulması için değerli olduğunu belirterek, “Çünkü güya ‘Erdoğan seçim öncesi Rusya’yı kullandı, seçimden sonra da aralık koydu’ üzere bir algı vardı. O algı da bence makul ölçüde giderilmiş oldu. Ortada bir iniş çıkışlar olmasına karşın bağlantıların güçlü bir seyirde kararlılıkla ilerliyor olduğu iletisi çıktı” diyor.
İki ülke bağları Ankara’nın, İsveç’in NATO üyeliğine onay vermesi, Ukrayna’nın da NATO üyesi olmasını dayanaklar istikametteki tavrı ve Azov kumandanlarının teslim edilmesi üzere gelişmeler nedeniyle son devirde daha aralı olarak değerlendirilmeye başlanmıştı. Azov Taburu kumandanlarının hür bırakılması çoğunluğu hükümet denetiminde olan Rus medyasında sert lisanla eleştirilmişti.
Sezer de tahıl muahedesi dışında bu ziyaretin ve görüşmelerin yapılmasının kıymetli olduğunu düşünüyor ve şöyle konuşuyor:
“İki ülke ortasında limoni bir hava vardı, bu havanın dağılması için bir adım oldu bence. Bundan sonra yapılacak görüşmelerden çıkacak sonuçlar da beklenmeli.”
Putin ile Erdoğan görüşmenin akabinde düzenledikleri basın toplantısında, Sinop’ta nükleer santral kurulması, Türkiye’nin güç merkezi olması ve yerli para ünitesine geçiş üzere projeleri de ele aldıklarını duyurmuştu.