Erdoğan Macaristan’da: İki ülke neden benziyor?
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan bugün günübirlik ziyaret için uzun bir devirdir misal siyasetler izleyen Macaristan’da. İki ülke İsveç’in NATO üyeliği ve Ukrayna savaşı üzere dış siyaset hususlarında izledikleri yakın tavırların yanı sıra iç siyasette da benzerlikler gösteriyor.
Erdoğan, Macaristan Ulusal Günü’ne denk getirilen ziyaretinde Başbakan Viktor Orban ile bir ortaya gelecek.
Türkiye ile Macaristan ortasında 2013 yılında Yüksek Seviyeli Stratejik İşbirliği Kurulu kurulmuş ve bağlantılar “stratejik ortaklık” seviyesine çıkarılmıştı. 10 yılın akabinde 2023’te ise münasebetler “Geliştirilmiş Stratejik Ortaklık” olarak tanımlanmaya başlandı.
Cumhurbaşkanı seviyesinde son resmi ziyaretler Macaristan Cumhurbaşkanı Katalin Novak tarafından Mart 2023’te Türkiye’ye ve Erdoğan tarafından da Kasım 2019’da Macaristan’a yapıldı.
Erdoğan’ın en büyük destekçilerinden Macaristan Başbakanı Viktor Orban ise en son 16 Mart’ta Türk Devletleri Teşkilatı (TDT) Fevkalâde Doruğu nedeniyle Ankara’daydı. Son seçimi kazanmasının akabinde düzenlenen misyona başlama merasimine katılan Orban, Erdoğan’ı Macaristan Ulusal Gün kutlamaları için Budapeşte’ye davet etmişti.
İki ülke Rusya siyasetleri neden emsal?
Peki bilhassa son periyotta Rusya’ya yakınlıkları ve İsveç’in NATO üyeliğinin parlamento onay süreci üzere mevzularda izledikleri paralel siyasetlerle dikkati çeken iki ülkenin bu stratejisi hangi temele ve çıkarlara dayanıyor?
Stockholm Üniversitesi Türkiye Araştırmaları Enstitüsü’nden Paul T. Levin, iki ülkenin siyasetlerindeki benzerliğin “tesadüf” olmadığını söyleyerek, NATO’nun genişlemesi kelam konusu olduğunda iki ülke ortasında epeyce açık bir formda direkt bir uyum bulunduğuna dikkat çekiyor.
Türkiye ve Macaristan İsveç’in İttifak’a iştirak protokolünü şimdi onaylamayan iki NATO ülkesi.
Orban ile Erdoğan’ın NATO üyesi olmakla birlikte Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin’le yeterli bağlantılara sahip olmak üzere dengeleyici bir siyaset yürüttüklerini belirten Levin, iki ülkenin Rusya ile yakınlıklarına dair şunları söylüyor:
“Ne Orban ne de Erdoğan liberal demokrat. Kendilerini NATO’nun savunduğu ve AB’nin de üzerine kurulduğu liberal memleketler arası nizam ile özdeşleştirmiyorlar. Pek çok açıdan Moskova’daki otokratla İsveç Başbakanı yahut ABD Lideri ile olduğundan daha fazla ortak istikametleri var.”
Levin, her iki başkanın de kendilerini Batılı demokrasiler topluluğunun doğal üyeleri yerine güçlü ve bağımsız ulusların önderleri olarak gördüğünü ve o vakit seçenekleri genişletmek için Moskova ile samimi bağları sürdürmenin onlara mantıklı geldiğini belirterek, Putin’in de bu bahiste “iyi bir oyun içinde” olduğunu, iki ülkeye de Rusya’ya çok uzaklaşmadan NATO içinde kalmalarını sağlayacak halde davrandığını kaydediyor.
Levin, “Açık konuşmak gerekirse bu durum onların vakit zaman NATO içinde ve Macaristan örneğinde Avrupa Birliği (AB) içinde Truva atı fonksiyonu görmelerine yol açıyor” yorumu yapıyor.
İsveç’in NATO üyeliğiyle ilgili tutum
İki ülke İttifak ülkeleri tarafından Ukrayna savaşının akabinde gündeme gelen NATO genişlemesinin suratını yavaşlatmakla da suçlanıyor.
Levin, Türkiye ile Macaristan ortasında İsveç’in iştirak protokolü ile ilgili uyumun bazen “komik sonuçlara” da yol açabildiğini söyleyerek, buna örnek olarak Vilnius doruğunda Türkiye’nin ilkesel onay vermesinin akabinde parlamentoyu toplama kararı alan Macaristan’da Ankara’nın onayı biraz bekletme kararı almasının akabinde iktidar partisinin oturumu boykot etmesini gösteriyor.
Macaristan muhalefetinin İsveç’in NATO’ya iştirakini onaylamak için Temmuz sonunda düzenlediği harikulâde meclis toplantısına iktidar partisi milletvekilleri katılmamıştı.
İki ülkenin onay sürecini ne vakit tamamlayacağı şu an için meçhul. Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) 1 Ekim’de açılacak fakat İsveç protokolünün TBMM’deki süreci büsbütün iktidarın inisiyatifinde.
Orban’ın “Macaristan’ın İsveç’in iştirakini onaylayan son ülke olmayacağı” açıklamasını anımsatan Levin, Budapeşte ile Ankara ortasındaki uyum göz önüne alındığında Orban’ın TBMM’den geçeceğinden emin olduğunda İsveç’e onayı vereceğini öngörüyor. Levin, şöyle konuşuyor:
“Bunun ne vakit olacağını ise söyleyemem. ABD Kongresi’nin F-16’ların satışını onaylayıp onaylamayacağı ve İsveç’in NATO üyeliğini durdurmak isteyen çok sol ve sağdaki kişi yahut kümelerin Türk siyasetçilerini Kur’an yakarak ya da diğer usullerle kışkırtıp kışkırtmayacağı üzere belirsizlikler var.”
Macaristan için Türkiye’nin değeri ne?
Türkiye’nin mültecileri Avrupa hududunda durdurması nedeniyle hükümete olan minnettarlığını her fırsatta tekrarlayan Orban, birebir vakitte ülkesinin Rus doğal gazına olan muhtaçlığı nedeniyle güç güvenliği açısından da Türkiye’ye değer veriyor.
Levin, Erdoğan’ın Türkiye’nin mesken sahipliği yaptığı mülteciler kanalıyla Macaristan ve AB üzerinde Demokles’in kılıcını elinde tuttuğunu ve bazen bu insanları Avrupa’ya göndermekle tehdit ettiğini hatırlatıyor.
Macaristan için güç kaynaklarının kıymetine de dikkat çeken Levin, Macaristan’ın geçen yıl Türk Akımı boru çizgisiyle 4,8 milyar metreküp doğal gaz aldığını söylüyor ve güç boyutunun iki ülkeyi Rusya ile alakaların ve muhtemelen NATO genişlemesindeki siyasetlerin kimi benzerliklerini açıklayabileceğini belirtiyor.
Orban, Türkiye’deki seçimlerin akabinde yaptığı açıklamada, “Erdoğan’ın tekrar başkanlığa seçilmesiyle sırtımızdan büyük bir yük kalktı. Kazanması için çok dua ettim. Şayet Erdoğan seçimi kaybetseydi bu bizim için açık söylüyorum bir trajedi olurdu” demişti.
Macaristan 2022 yılında doğal gaz tüketiminin yarısını Türk Akımı sınırıyla gelen Rus doğal gazı ile sağlamış durumda ve bugünlerde güç kaynaklarını çeşitlendirme arayışında.
İç siyasette Orban idare modeli
İki ülke yalnızca son periyotta dış siyasette izledikleri yakın tavırlar açısından değil tıpkı vakitte iç siyasette idare modelleri ve başkan kültleri açılarından da büyük benzerlikler taşıyor.
Başbakan Viktor Orban 2010 yılından bu yana iktidarda.
Macaristan uzmanı Siyaset Bilimci İlteriş Ergun, şu anda Orban’ın dünyadaki bütün sağ başkanlara adeta rehberlik ettiğine ve birçoklarının Orban’ın oyun planını takip ettiğine dikkat çekerek, bu açıdan hem Erdoğan ile Orban ortasında hem de iki ülkenin iç siyasi kaideleri ortasında sayısız benzerlik bulunduğunu söylüyor.
Ergun, Orban’ın tesirinin bariz bir formda Erdoğan’ın sonradan ortaya koyduğu milliyetçi dönüşünde görülebildiğini belirterek, Orban’ın iç siyasette “mülteci karşıtlığı” üzerinden kurguladığı güvenlik paradigmasını Erdoğan’ın “terör” üzerinden kurduğunu kaydediyor.
Her iki önderin de toplumdaki “kültürel ayrışmaları derinleştiren” siyaset izlediğini belirten Ergun, Orban’ın ortaya koyduğu model ile yalnızca Erdoğan’ı değil ABD, İsrail, İtalya, Fransa ve yakın coğrafyasındaki küçük Avrupa ülkelerindeki siyasetçileri çok etkilediğini belirtiyor.
Orban’ın tüm dünyadaki sağ siyasetçileri tesiri altına alan iç politik duruşu “milliyetçi muhafazakarlık” olarak nitelendiriliyor.
Ergun, kendilerini “liberal dünya sistemine meydan okuyan liderler” olarak gören Orban ve Erdoğan’ın din ögesini toplumun bir kesimi olarak görmeleri açısından da misal olduğunu belirtirken, iki ülkede muhalefetin durumlarının da birbirine yakın olduğunu söylüyor.
Macaristan’da Orban’ın partisi Fidesz’in sağ bloğun büyük partisi olarak yalnız başına olduğunu belirten Ergun, karşısındaki muhalefetin sağdan sola çok modüllü bir manzarayla topluma inanç veremediğini tabir ediyor.
Türkiye’nin AB üyeliği için dayanak mümkün mü?
Son aylarda Ankara, AB ile İsveç’in NATO üyeliğine paralel bir halde kurguladığı bir hareketlenme içinde iken buna AB üyesi Macaristan’ın da dayanak olmasını beklediğini açıkladı.
Ancak AB’nin “sorunlu çocuğu” Macaristan Türkiye’ye bu hususta dayanak olabilir mi?
Türkiye İktisat Siyasetleri Araştırma Vakfı’ndan (TEPAV) Nilgün Arısan Macaristan’ın AB içinde şu anda evvelce İngiltere’nin görüldüğü üzere bir nevi “Truva atı” üzere tanımlandığını söyleyerek, AB ile çok farklı kıymetlere sahip olan Macaristan’ın Birlik ve üyeler üzerinde tesirinin hudutlu kalacağını belirtiyor.
“Macaristan AB içinde desteklerse bu Türkiye’nin faydasına değil de ziyanına olur” diyen Arısan, bu türlü bir dayanağın Türkiye’ye âlâ bakmamak için diğer bir neden oluşturacağını söz ediyor.
Avrupa Parlamentosu Haziran ayı başında aldığı tavsiye niteliğindeki kararla Macaristan’ın 1 Temmuz 2024’te 6 aylığına AB Periyot Başkanlığını devralmaya uygun bir ülke olmadığını duyurmuştu. Karara münasebet olarak Orban ve hükümetinin neden olduğu “demokratik gerileme” gösterilmişti.