Erdoğan ve Scholz: Soğuk atmosferde kritik buluşma
Almanya Başbakanı Olaf Scholz ile Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın Cuma akşamı Berlin’de yapacağı görüşme, ağır sınamalarla karşı karşıya bulunan her iki ülke için de büyük değer taşıyor. Lakin Erdoğan’ın Almanya ziyareti öncesinde İsrail ile ilgili yaptığı açıklamalar nedeniyle Berlin’de gergin bir hava hakim. Almanya’da Erdoğan’a yönelik tenkitlerin arttığı bir devirde gerçekleşecek olan bu ziyaret, gündem nedeniyle de kritik ehemmiyet taşıyor.
Erdoğan’ın Almanya ziyareti sırasında evvel Cumhurbaşkanı Frank-Walter Steinmeier ile bir ortaya gelmesi, akabinde da Başbakan Scholz tarafından akşam yemeğinde ağırlanması öngörülüyor. Görüşmelerin gündeminde, İsrail-Hamas savaşı ile Ortadoğu’da tırmanan tansiyon, Ukrayna savaşı, İsveç’in NATO’ya üyeliğinin Türkiye tarafından onaylanması, AB-Türkiye ilgileri, Gümrük Birliği’nin modernizasyonu ve sistemsiz göçle çaba yer alıyor.
“Taraflar birbirlerine bağımlı”
Almanya ile Türkiye ortasında son periyotta büyük krizler yaşanmış olsa da milletlerarası alandaki gelişmeler ve iki ülke ortasındaki ekonomik ve ticari ilgilerin taşıdığı ehemmiyet, Berlin ile Ankara’yı ipleri koparmamaya diyaloğu sürdürmeye sevkediyor.
DW Türkçe’nin sorularını yanıtlayan ekonomist Prof. Dr. Erdal Yalçın, “Almanya ve Avrupa Birliği’nin (AB) Türkiye’ye, Türkiye’nin de Almanya ve AB’ye muhtaçlığı var. Her iki taraf da birbirine bağımlı” dedi.
Konstanz Üniversitesi Memleketler arası İktisat Kısmı öğretim üyesi Yalçın, bu bağımlılığın tüzel yerinin 1963 yılında, Avrupa Ekonomik Topluluğu (AET) ile Türkiye ortasında imzalanan Ankara Antlaşması ile oluşturulduğunu anlatırken “Bu, tarafların 60 yıl evvel yaptıkları siyasi ve stratejik tercihle oluşmuş bir bağımlılık. Devrin AET Komitesi Lideri Alman Walter Hallstein, muahedeyi imzalarken ‘Türkiye’nin yerinin Avrupa olduğunu ve bu mutabakatın da Türkiye’nin bahtını Avrupa’ya bağladığını’ söylemişti. Ve bu sözlerle başlayan periyotta, iki tarafı birbirine bağımlı hale getiren, çok güçlü bir entegrasyon süreci yaşandı” diye konuştu.
“Türkiye ekonomisindeki istikrarsızlık Almanya’yı da vurur”
Almanya’nın Türkiye’nin en değerli ticaret ortağı olduğuna ve Türkiye’nin de AB’nin ve bilhassa de Almanya’nın tedarik zincirinde stratejik kıymete sahip bir pozisyonda bulunduğuna dikkat çeken Yalçın, “Türkiye iktisadında rastgele bir istikrarsızlık Almanya’yı ve Avrupa’yı da vurur” dedi.
Yalçın ayrıyeten Rusya’nın Ukrayna savaşının Almanya’yı güç tedariği konusunda büyük bir çıkmaza sürüklediğini hatırlattı, doğal gaz ithalatını istikrara kavuşturmak ve çeşitlendirmek isteyen Almanya ve Avrupa için de Türkiye’nin transit ülke olarak gelecekte oyacağı rolün, büyük ehemmiyet taşıyacağını vurguladı.
Berlin’in önceliği sistemsiz göçün önlenmesi
Almanya’da Toplumsal Demokrat Parti (SPD), Hür Demokrat Parti (FDP) ve Yeşillerin oluşturduğu koalisyon hükümeti, bir yandan ekonomik sakinlikle çaba ederken öbür yandan ülkenin en kıymetli gündem hususu haline gelen sistemsiz göçmen akınını frenleme arayışında. Göçmen tersi çok sağcı Almanya için Alternatif (AfD) partisinin siyaset sahnesindeki süratli yükselişi, Alman hükümeti üzerindeki siyasi baskıyı daha da artırıyor.
İşte bu sınamalar Scholz için Erdoğan’ı “zorunlu bir muhatap” haline getiriyor. Alman hükümetinin en stratejik öncelikleri ortasında AB ile Türkiye ortasında 2016 yılında varılan Mülteci Mutabakatı’nın koruması yer alıyor.
Başbakan Scholz, Salı günü yaptığı açıklamada, mülteci mutabakatının Avrupa için olduğu kadar Türkiye için de kıymetli olduğunu vurgulayarak “Mutabakat daha da canlandırılmalı ve uygulanmaya devam edilmeli ve çok natürel ki geliştirilmeli” dedi. Scholz bu işbirliğine neden büyük değer atfettiklerini ise “Türkiye’nin çok yüksek sayıda mülteciye konut sahipliği yaptığı unutulmamalı. Ve biz de bunun devam edebilmesi için onları destekliyoruz, elbette bunu, Avrupa ülkelerine buradan yeni bir göç olmaması umuduyla yapıyoruz” kelamlarıyla aktardı.
“Çek defteri politikası”
Ekonomist Erdal Yalçın’a nazaran Türkiye AB için, sığınmacıların Avrupa geçişini önleyen bir tampon bölge pozisyonunda ve AB bunu “çek defteri politikası” ile yani Türkiye’nin sığınmacılara konut sahipliği yapmaya devam etmesi karşılığında verilen ekonomik yardımlarla sağlıyor.
Yalçın, Almanya için mevcut konjonktürde bu işbirliğinin sekteye uğramamasının büyük ehemmiyet taşıdığın vurguluyor. Ortadoğu’da İsrail ile Hamas ortasındaki savaş nedeniyle Avrupa ülkelerinde de toplumsal tansiyonların tırmandığına işaret eden Erdal Yalçın, “Fransa’da olduğu üzere Müslümanlar ile tansiyonun çok kritik bir eşiğe ulaştığı bir devirde, iktisat berbata gidiyor diye Türkiye’den yeni bir göç dalgasının başladığını düşünsenize… Bu, kimsenin istemeyeceği felaket sonuçlar doğurabilir” dedi.
İşbirliği nasıl canlandırılacak?
Türkiye ile mülteci mutabakatı kapsamındaki işbirliğinin nasıl derinleştirileceği ile ilgili görüşmeleri Avrupa Birliği (AB) yürütüyor. İşbirliğinin mevcut mutabakat yerinde geliştirileceği üzere yeni bir mutabakatın kaleme alınması da kelam konusu olabilir.
DW Türkçe’nin sorularını yanıtlayan milletlerarası göç uzmanı Prof. Dr. Panu Poutvaara, şimdi bu mevzuda kesin bir mutabakata varılmadığını, her iki formülün taraflar ortasında işbirliğinin derinleştirilmesine imkan sağlayabileceğini söyledi.
Alman Ekonomik Araştırma Enstitüsü (ifo) bünyesindeki Milletlerarası Göç Araştırmaları Merkezi’nin Yöneticisi Poutvaara, tıpkı vakitte bağımsız uzmanlardan oluşan Alman Ahenk ve Göç Uzman Kurulu’nun (SRV) üyesi.
Poutvaara, pek çok Avrupa ülkesinde olduğu üzere Almanya’da da sistemsiz göçün hükümet üzerindeki siyasi baskıyı arttırdığına, Avrupa’ya göçte değerli bir transit ülkesi olan Türkiye ile bu alandaki işbirliğinin Scholz hükümeti için değerli bir öncelik olduğuna işaret etti.
Erdoğan’ın beklentileri karşılanabilir mi?
Ekonomideki makus gidişat Erdoğan için de Almanya ile işbirliğinin değerini artırıyor. Enflasyonun çok arttığı, alım gücünün de çok gerilediği Türkiye’de, AKP hükümetinin izlediği göç siyasetlerine reaksiyonun gün geçtikçe arttığı bir sır değil.
Göç uzmanı Poutvaara, iktisadı sıkıntı durumda olan Türkiye’ye mesken sahipliği yaptığı mülteciler için sağlanacak yeni mali kaynakların Erdoğan’ı rahatlatabileceği görüşünde.
“AB’nin Türkiye’deki sığınmacılara daha fazla mali dayanağı pek olağan ki değerli bir adım olur. Bu mevcut ekonomik zorlukların yaşandığı Türkiye için önemli” görüşünü aktaran göç uzmanı kelamlarını şöyle sürdürdü:
“Gayet natürel ki AB, bugüne kadar olduğu üzere, mültecilere tahsis edilen paranın hakikaten de onlara ulaştırıldığından emin olunması sağlayacaktır. Ayrıyeten Türk vatandaşlarına vize kolaylıkları da bu işbirliğinin canlandırılmasında tesirli olabilecek bir konu. Ve tekrar bildiğiniz üzere AB’nin ve Almanya’nın işgücüne muhtaçlığı var. Türkiye bu bağlamda geçmişte olduğu üzere gelecek için de işgücü kaynağı bakımından değerli bir ülke. Türkiye iktisadında yaşanan zahmetler nedeniyle, nitelikli Türk iş gücü için Avrupa ve Almanya’ya sistemli göç konusunda sağlanacak imkanlar da olumlu yankı bulacaktır. Bunlar her iki taraf için de faydayla olacak adımlardır.”
Aralık ayında yapılacak AB önderleri tepesinde, Türkiye’ye Mülteci Mutabakatı kapsamında Suriyeli sığınmacılar için daha fazla mali kaynak sağlanıp sağlanmayacağı görüşülecek. Bu tepe öncesinde gerçekleşecek Scholz-Erdoğan görüşmesi bu nedenle kritik kıymet taşıyor.
Hamas tansiyonu ve Scholz’un birinci açıktan eleştirisi
Ancak Erdoğan’ın son yıllarda gitgide otoriterleşmesi ve dozunu arttırdığı Batı tersi sert telaffuzları, Almanya’da Türkiye zıtlığının da tırmanmasını beraberinde getirdi. Erdoğan’ın 7 Ekim’de patlak veren İsrail-Hamas savaşı sonrasında İsrail’i maksat alan, Hamas’ı sahiplenen açıklamaları, bu reaksiyonları daha da arttırdı.
Ancak Scholz tıpkı selefi Angela Merkel üzere sıkıntı da olsa Erdoğan ile diyaloğun sürdürülmesi gerektiğini savunuyor ve başbakanlığı üstlendiğinden bu yana da Erdoğan’ı açıktan eleştirmek yerine, görüş ayrılıklarını kapalı kapılar arkasında, ikili telefon görüşmelerinde lisana getirmeyi tercih ediyor.
Hatta Scholz, Erdoğan’ın Hamas için “terör örgütü değil mücahitler grubu” açıklaması için de uzun müddet yorum yapmaktan kaçınmıştı. Lakin Salı günü, Yunan mevkidaşı Mitsotakis ile düzenlediği ortak basın toplantısında, bir gazetecinin şu sorusu üzerine, artık sessizliğini bozdu:
“Uzun mühlet Erdoğan’ı açıkça Hamas ve İsrail hakkındaki açıklamaları nedeniyle eleştirmemeyi tercih ettiniz. Az evvel de yalnızca Almanya’nın konumunu tekrarlayarak tenkit yöneltmekten kaçındınız. Fakat Erdoğan Cuma günü İsrail’in varolma hakkını sorgulayan, İsrail’i faşizmle suçlayan bir açıklama yaptı. Bununla artık karşı koyulması gereken bir kırmızı çizgi aşılmış olunmuyor mu?”
İşte Alman gazetecinin bu soruyla sıkıştırdığı Scholz, ihtiyatlı sözler kullanmaya ihtimam göstermekle birlikte, Hamas’ın bir terör örgütü olduğunu ve İsrail’in kendisine Hamas’a karşı savunma hakkı bulunduğunu vurgulayarak “İsrail bir demokrasidir ve bunda da rastgele bir kuşku yoktur. Bunun bizim bakış açımız olduğunu da her görüşmede, her fırsatta vurgulayacağız. Bu ortada, İsrail insan haklarına ve memleketler arası hukuka bağlı bir ülkedir ve aksiyonlarında buna nazaran hareket etmektedir, bu nedenle İsrail’e yöneltilen suçlamalar absürttür ve bu hususta hiçbir kuşku yoktur” diye konuştu.
İsrail’in Gazze’de milletlerarası hukuka ne ölçüde riayet ettiği ile ilgili olarak milletlerarası alanda hararetli tartışmalar sürerken Scholz’un İsrail’e verdiği bu güçlü takviye, Erdoğan ile Cuma akşamı Ortadoğu’daki gelişmeler hakkında hararetli bir diyalogun yaşanacağının habercisi olarak yorumlanıyor.
Özellikle Erdoğan’ın ziyaretinden çabucak evvel, Çarşamba günü yapılan AKP’nin küme toplantısında, İsrail’i amaç alan açıklamalarını daha da sertleştirmesi, İsrail’i “ecelin geliyor” kelamlarıyla tehdit eder bir üslup kullanması, “Olay haçlı hilal meseledir” demesi dikkat çekti. Aslında bu nedenle son ana kadar Scholz ve Erdoğan’ın Berlin’de ortak bir basın toplantısı düzenleyip düzenlemeyecekleri netlik kazanmadı.Son gelen bilgiler iki başkanın görüşme öncesinde basının karşısına çıkacakları biçiminde. Lakin bunun kısa bir basın açıklaması mı yoksa önderlerin soruları da alacakları uzun bir basın toplantısı mı olacağı belirsizliğini koruyor.
Erdoğan Berlin’de tansiyonu tırmandırır mı?
Alman tarafının en büyük derdi, Erdoğan’ın başşehir Berlin’de, İsrail’i amaç alan ya da AB tarafından terör örgütü olarak sınıflandırılan, faaliyetleri yasaklanan Hamas lehinde açıklamalar yapması. Çok hassas bir süreçten geçilmekte olunduğuna dikkat çeken Alman yetkililer, iki başkanın kamuoyu önünde “söz düellosu” yaşamalarından duydukları kaygıyı lisana getiriyorlar.
Bununla birlikte Alman hükümet yetkilileri “derin görüş ayrılıkları” bulunsa da Erdoğan ile bilhassa bu mevzuların kapalı kapılar gerisinde ele alınmasının büyük değer taşıdığına vurgu yapıyor.
Merz: Erdoğan için sonuçları çok daha ağır olur
Ana muhalefetteki Hristiyan Demokrat Birlik’in (CDU) önderi Friedrich Merz’in de birebir görüşte olması dikkat çekiyor.
Merz, Pazartesi günü Konrad Adenauer Vakfı tarafından düzenlenen bir konferansta “zor bir ülke olsa da Türkiye ile güzel bağlantıların Almanya’nın çıkarına olduğunu” söyledi.
CDU başkanı, Türkiye iktisadının yüksek enflasyon ve artan işsizlik nedeniyle çok sıkıntı durumda bulunduğuna dikkat çekerek “Karşı karşıya bulunduğu bu ezalar nedeniyle asıl Erdoğan hem Hamas hem de İran üzerinde baskı uygulayarak, Ortadoğu’da ihtilafın daha da tırmandırılmamasına katkı sağlamalı. Zira Erdoğan için ihtilafın tırmanmasının sonuçları, Avrupa ve başka NATO ülkeleri için olduğundan çok daha ağır olur. Diyalog her vakit kıymetlidir ve bilhassa bu hassas devirde Erdoğan ile diyalog daha da ehemmiyet taşıyor” dedi.
Scholz Erdoğan’ı ikna edebilir mi?
Uluslararası göç uzmanı Prof. Dr. Panu Poutvaara da Erdoğan diyaloğun sürdürülmesinin kıymetli olduğu görüşünde.
Poutvaara, Türkiye’nin hem Ukrayna savaşı hem de Ortadoğu’daki gelişmeler bağlamındaki jeopolitik pozisyonun çok kıymetli olduğuna dikkat çekerek “Ama Türkiye şu anda Ortadoğu’da istikrarı sağlayan bir aktör değil. Almanya, bölgeyi istikrarsızlaştıran tavrına son vermesi için Erdoğan’ı ikna etmeye çalışmalı, Türkiye’nin Ortadoğu’da istikrarı sağlayabilecek bir rol üstlenmesi için nüfuzunu kullanmalı, takviye olmalı” değerlendirmesini aktardı.
Scholz hükümetinin de aslında Erdoğan’ı Türkiye’nin Ortadoğu’da ve bölgesinde barışın tesisine dayanak sağlayacak bir tavır ve telaffuz benimsemesi için ikna etmeye çalışacağı belirtiliyor. Bu gayretlerin ne ölçüde sonuç vereceğini ise Cuma akşamı gerçekleşecek Scholz -Erdoğan görüşmesi ve sonrasında yaşanacak gelişmeler gösterecek.
“Avrupa Türk halkına takviye olmalı”
Bu ortada ekonomist Prof. Dr. Erdal Yalçın, günümüzde milletlerarası alanda Türkiye’nin jeopolitik pozisyonunun ehemmiyetini bir kere daha gözler önüne seren tarihi gelişmeler yaşandığına işaret ederken Avrupa’nın Türk halkının yaşadığı büyük problemleri göz gerisi etmemesi gerektiğini söyledi. Yalçın kelamlarını, şu dikkat alımlı değerlendirmeyle tamamladı:
“AB Kurulu’nun geçen hafta açıkladığı raporda açıkça ortaya konduğu üzere, Türkiye’de demokrasiden hukuk devletine pek çok alanda sahiden de çok olumsuz bir gerileme süreci yaşanıyor ve yeniden birden fazla mevzuda düzelme sağlanmasından Türk hükümeti sorumlu. Lakin Türkiye’de yalnızca hükümet yok, halk da var. Halkın çok ağır bir yük taşımak zorunda bırakıldığı gerçeği göz arkası edilmemeli. Bu nedenle Hallstein’ın Ankara Mutabakatı’nı imzalarken vurguladığı üzere, Avrupa’nın bir modülü olan Türkiye’nin halkı ile de dayanışma sergilemeli. Zira etrafı savaşlar ve krizlerle çevrili olan Türk halkı, 8 milyonu bulduğu varsayım edilen sığınmacılara mesken sahipliği yapıyor, Avrupa’ya yardım ediyor ve asıl yük onların omuzlarında.”