Erdoğan’ın Soçi ziyaretinden beklentiler neler?
Türkiye’nin tahıl mutabakatına dönmesi için Rusya’yı iknaya bir müddettir gayret harcadığı fakat tarafların alternatifleri kıymetlendirmekte olduğu bir devirde Dışişleri Bakanı Hakan Fidan’ın temaslarının akabinde Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan da gelecek hafta günü yapacağı Soçi’ye gidiyor.
Rusya’nın Ukrayna’yı işgalinin akabinde savaşın global besin fiyatları üzerindeki tesirini azaltmak için Birleşmiş Milletler (BM) ve Türkiye’nin katkılarıyla 22 Temmuz 2022’de İstanbul’da Karadeniz Tahıl Koridoru Muahedesi imzalanmıştı.
Anlaşma kapsamında Ukrayna’dan yalnızca Karadeniz üzerinden en az 32 milyon ton tahıl dış piyasalara çıkartıldığı hesaplanıyor. Lakin Rusya en son 17 Temmuz’da yaptığı açıklama ile taleplerinin karşılanmadığını söyleyerek muahedeyi askıya almıştı.
Ankara Temmuz ortasından beri Rusya’nın mutabakata dönmesi, Moskova’nın birtakım taleplerinin de karşılanması ve hatta tahılda yeni bir uzlaşı sağlanırsa barış görüşmeleri için bir umut olabilmesi için diplomasi trafiğini sürdürürken, bu kapsamda Fidan geçen hafta Kiev’e akabinde da Moskova’ya gitti.
Fidan’ın dışişleri bakanı olarak iki savaşan tarafa birinci yaptığı bu ziyaretlerin ana gündem hususu tahıl koridoru muahedesinin yenilenmesi oldu. Moskova temaslarının bir diğer değerli başlığı ise Erdoğan’ın hafta başı yapması beklenen Soçi ziyaretinin hazırlığı.
Putin gelmiyor, Erdoğan Soçi’ye gidiyor
Erdoğan ile Putin ortasında pek çok defa krizleri çözen yakın münasebetin tahıl muahedesinin yenilenmesini sağlayıp sağlamayacağı hafta başındaki Soçi ziyaretinde netleşecek.
Tarihi şimdi resmi olarak açıklanmasa da Erdoğan’ın 4 Eylül Pazartesi günü Soçi’ye gitmesi bekleniyor.
Erdoğan Putin’in Ağustos ayı içinde Türkiye’ye geleceğini açıklarken, Rusya tarafı daha temkinli konuşmuş ve Putin’in ziyareti için kesin sözler kullanmamıştı. Son olarak gerek devam eden savaş gerekse iç karışıklıklar nedeniyle Putin’in ülkeden ayrılmayı tercih etmediğinin Türk tarafına yine bildirilmesi üzerine iki başkanın görüşmesi Soçi’ye alındı.
Geçtiğimiz haftalarda yapılan Afrika doruğu için de ülkeden ayrılmayan Putin Hindistan’da düzenlenecek G-20 tepesine de gitmeyecek.
Erdoğan ile Putin en son 2 Ağustos’ta telefonla görüşürken, yüz yüze son görüşme ise 13 Ekim 2022’de Astana’daki Asya’da İş birliği ve İtimat Artırıcı Tedbirler Konferansı doruğu marjında olmuştu. İkilinin son yüz yüze görüşmesi ise tekrar Soçi’de bir yıl evvel 5 Ağustos 2022’de gerçekleşmişti.
Ana gündem hususu tahıl anlaşması
Erdoğan’ın Soçi ziyaretinin ana gündem unsurunun bir buçuk aydır dünya gündemini meşgul eden tahıl muahedesinin yenilenip yenilenmeyeceği konusu olması bekleniyor.
Dünya Besin Programı bilgilerine nazaran, dünyanın en büyük tahıl üreticilerinden biri olan Ukrayna’nın tahılı dünya genelinde yaklaşık 400 milyon insanın temel besin kaynağını teşkil ediyor. Savaşın başlamasıyla birlikte Ukrayna’dan tahıl sevkiyatının durması, bilhassa Afrika ve Ortadoğu ülkelerinde milyonlarca kişiyi açlık tehlikesiyle karşı karşıya bırakmıştı.
Rusya temmuz ayı ortasında mutabakatın fiilen durdurulduğunu belirtirken kapıları büsbütün kapatmamış ve “şartları uygulanır uygulanmaz” uzlaşıya dönebileceğinin sinyalini vermişti. Bu kaidelerden biri Rusya Ziraat Bankası Rosselkhozbank’ın SWIFT ağına yine bağlanması.
Fidan Moskova’daki basın toplantısında Rusya’nın durumunu anlamaya ve taleplerini karşılamaya çalışılan bir süreç içinde olduklarını; birinci uygulama devrinde çıkan aksaklıkların tekrar etmemesi için çalıştıklarını belirterek, Lavrov ve takımıyla finanstan sigortacılığa kadar bu “karmaşık sürecin” teknik ayrıntılarını tartıştıklarını kaydetti.
14 Mayıs seçimini kazanmasının akabinde birinci sefer bir ortaya gelecek olan Erdoğan ile Putin’in tahıl muahedesinin yanı sıra ikili hususları ve Suriye üzere iki ülkeyi ilgilendiren bahisleri da ele alması bekleniyor.
Türkiye’nin 11-12 Temmuz’daki Vilnius doruğunda İsveç’in NATO üyeliğine ilkesel onay vermesi, Ukrayna Devlet Lideri Zelenski’nin ziyareti ve Azov kumandanlarının özgür bırakılması iki ülke bağlantılarını son periyotta test eden gelişmelerden olmuştu.
Tahıl muahedesinin alternatifleri olacak mı?
Ankara ilkesel olarak Rusya’nın taleplerini haklı gördüğünü ve Batı’nın da birtakım adımlar atması gerektiğini tabir ederken, öbür taraftan taraflar tahılın ulaştırılarak besin fiyatlarının düşmesi ve pazarlık gücünü artırmak için alternatif arayışına girmiş durumda.
Tahıl muahedesinin askıya alınmasından bu yana Moskova Ukrayna’ya giden tüm gemileri potansiyel olarak askeri yük taşıyan gemiler olarak kıymetlendirerek, müdahale etme hakkını gizli tutuyor ve bu da Karadeniz’deki tansiyonu artırıyor.
Bu nedenle ABD Ukrayna tahılının büsbütün NATO hudutları içinde kalan bir bölge içinde Tuna Irmağı üzerinden ihracatı için Romanya ve Moldova ile görüştüğünü açıklarken, Fidan’ın Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov ile yaptığı ortak basın toplantısında ise başka tarafın alternatifi gündeme geldi.
Lavrov’un açıklamasına nazaran Moskova Katar’ın finansal dayanağıyla Türkiye’ye indirimli fiyatla 1 milyon ton tahıl göndermeyi, Türkiye’de işlenecek bu tahılın Afrika ülkeleri üzere en çok muhtaçlık olunan ülkelere aktarılmasını öneriyor.
Ankara Batı basınında Katar’ın da dahil olduğu bu plana ait çıkan haberleri daha evvel reddederek, tahıl muahedesinin alternatifi olmadığını belirtmişti.
Fidan basın toplantısında soru üzerine BM’nin Türkiye’nin katkılarıyla yeni bir teklif paketi hazırladığını söyleyerek, “Bunun, teşebbüsün canlandırılmasında uygun taban teşkil ettiğini düşünmekteyiz” dedi.
Erdoğan ile Putin’in Soçi görüşmesinde alternatiflerin yanı sıra BM’nin son planının da detaylı halde ele alınması bekleniyor.
Ukrayna’dan tepki
Bu ortada Fidan-Lavrov ortak basın toplantısının çabucak öncesinde bir açıklama yapan Ukrayna Rusya’nın alternatif planına reaksiyon göstererek, Türkiye’nin bu türlü bir teşebbüs içinde olmaması gerektiği iletisini verdi.
Açıklamada Ukrayna limanlarından Ukrayna’nın tahıl ihracatı tekrar başlatılmadan Rusya’nın Karadeniz’deki tahıl ihracatını destekleme mümkünlüğünü göz önünde bulundurmak, memleketler arası yükümlülüklere ve memleketler arası hukuka önemli bir darbe vuracağı belirtildi ve “Bu Moskova’yı daha saldırgan aksiyonlarda bulunmaya teşvik edecek ve cezasızlık hissini pekiştirecektir” denildi.
Kiev’in açıklamasında şunlar da kaydedildi:
“Uluslararası hukukun korunması ve sıkı bir formda gözetilmesi konusundaki sarsılmaz tavrını tekraren teyit etmiş olan Türkiye’nin ve ilgili başka tarafların Rusya’nın milletlerarası yükümlülükleri tekrar ihlal etme ve yeni besin krizleriyle dünyaya şantaj yapma teşebbüslerini engellemek için otoritelerini kullanacaklarını umuyoruz.”