Filistin’i kimler devlet olarak tanıyor?
Filistin’in bir devlet olup olmadığı konusunda genel bir mutabakat yok, akademisyenler, diplomatlar ve devletler ortasında görüş ayrılıkları var.
Devletlerin kurulması ve tanınması ile ilgili iki teori mevcut. Birincisi açıklayıcı teori, ikincisi ise kurucu teoridir.
Açıklayıcı teoriyi savunanlara nazaran, Montevideo Kontratı’nda beyan edilen devlet olma tarifine uyulduğu takdirde devlet olarak kabul edilebilinir. Mukavelede devletin oluşumunu sağlayan ögeler şöyle sıralanmıştır: Daimi bir nüfusa sahip olmak, tanımlanmış bir ülkenin bulunması, kendi hükümetine ve başka devletlerle münasebete girme yetkinliğine sahip olunması.
Sözleşmede devletlerin siyasi varlığının başka devletlerin tanınmasına bağlı olmadığı belirtilirken şu sözlere yer veriliyor:
“Bir devlet tanınmadan evvel de bütünlüğünü ve bağımsızlığını savunma, korunmasını ve refahını sağlama ve dolasıyla uygun gördüğü halde örgütlenme, çıkarlarına nazaran yasa çıkarma, kamu hizmetlerini yönetme ve mahkemelerinin yargı yetkisini ve yeterliliğini belirleme hakkına sahiptir.”
Kurucu teori ise bir devletin lakin öteki devletler, dünyanın geri kalanın da bu yapıyı devlet olarak tanıması halinde devlet olarak nitelendirilebileceğini savunuyor, çağdaş devlet olmayı hem milletlerarası hukuk hem de diplomasi ile ilintili olarak tanımlıyor.
Filistin’in durumu ne?
Akademisyenler Filistin’in bir devlet tarifine uyup uymadığı konusunda farklı görüşlere sahip.
Kimi, Filistin’in bir devlet için gerekli koşullara sahip olduğunu, kimi de Montevideo Kontratı’nda belirtilen tarifin kaidelerini karşılamadığını savunuyor.
Bazı uzmanlar ise Montevideo Mukavelesi’nin temel alınmasına karşı çıkıyor, Filistin topraklarının devlet statüsü kazanmak için en uygun umudunun memleketler arası tanınma olduğunu savunuyor.
Hangi devletler Filistin’i devlet olarak tanıyor?
Birleşmiş Milletler’in 193 üyesinden çoğunluğu, 139 ülke, Filistin topraklarını devlet olarak tanıyor.
Bir devletin Birleşmiş Milletler’e (BM) üye olabilmesi için BM Güvenlik Kurulu’nun 15 üyesinin en az dokuzunun bunu onaylaması gerekiyor. Ayrıyeten Konsey’in beş daimi üyelerinden biri bu talebi veto ettiğinde ilgili ülke BM’ye üye olamıyor.
Daimi üyeler Çin, Fransa, Rusya, ABD ve İngiltere. Beş daimi üyeden üçü, yani ABD, Fransa ve İngiltere, Filistin’i devlet olarak tanımıyor ve İsrail ile ihtilaf barışçıl yollardan çözümlenmediği surece de tanımayacaklarını söylüyor.
Avrupa Birliği (AB) üyeleri ortasında da ortak bir tavır yok. 27 üyeden dokuzu Filistin’i bir devlet olarak tanıyor. Bu ülkelerin neredeyse tamamı, Birliğe üye olmadan evvel Filistin’i devlet olarak tanımış, eski Sovyetler Birliği ülkeleri. Birlik üyesi olup da Filistin’i devlet olarak tanımış tek üye ise İsveç.
Filistin Özerk İdaresi’nin BM’ye “üye olmayan gözlemci devlet” statüsü için yaptığı müracaat 2012 yılında kabul edildi. Bu sayede BM Genel Şura toplantılarına katılabiliyor, ayrıyeten New York’taki BM merkezinde ofis bulundurma hakkına sahip.
2012’de verilen bu statü nedeniyle Filistin’e savaş hataları için bireyleri yargılayabilen tek daimi milletlerarası mahkeme olan Milletlerarası Ceza Mahkemesi’ne (UCM) 2015’te üyelik verilmişti.
Bu üyeliği UCM’ye Filistinliler tarafından ya da Filistin topraklarında işlenen hataları soruşturma yetkisi veriyor. 2021 yılında devrin Savcısı Fatou Bensouda da UCM’nin Filistin topraklarındaki duruma ait soruşturma başlattığını duyurmuştu. İsrail’in sert bir lisanla kınadığı soruşturma hala devam ediyor.
Tanınma nasıl bir fark yaratıyor?
Her devletin BM üyesi olması gerekmiyor. Örneğin İsviçre 2002 yılına kadar üye değildi, Lichtenstein da 1990, San Marino ise 1992 yılına kadar üye olmadı. Buna rağmen her üçü de milletlerarası alanda devlet olarak tanındı.
Filistin’in BM’de gözlemci devlet statüsü olmasına karşın Genel Şura oylamalarına katılamıyor. Örneğin, ne İsrail-Hamas ihtilafı ile ilgili ateşkes davetinin yapıldığı, ne de insani ateşkes ilan edilmesi davetinin yer aldığı karar oylamalarında oy kullanamadı. Bu ortada birinci karar kabul edilmezken, ikincisi oylamada kabul edildi.
Almanya’nın konumu ne?
Almanya tıpkı ABD ve pek çok AB üyesi ülke üzere Filistin’i devlet olarak tanımıyor. Lakin Alman Dışişleri Bakanlığı, “Taraflar ortasında müzakere edilen iki devletli tahlilin bir kesimi olarak gelecekte bir Filistin devletinin kurulmasının desteklendiğini” söylüyor.
Almanya’nın “Filistin devleti” konusundaki tavrı, ülkenin mahkemelerinde mülteci statüsüyle ilgili davalarda gündeme geldi. Kasım 2020’de alınan bir kararda, bir Alman mahkemesi “Filistin vatandaşlığı” ve “Filistin devleti” olmadığına hükmedildi. Mahkeme, kelam konusu Filistinli mültecilerin “vatansız” olarak kabul edilmesine karar verdi.
Türkiye’nin tavrı hem Filistin hem Hamas konusunda farklı
Türkiye, 14 Mayıs 1948’de ilan edilen İsrail Devleti’ni 28 Mart 1949 tarihinde tanıdı, İsrail nezdindeki birinci diplomatik temsilciliğini de 7 Ocak 1950’de resmen açtı.
1975 yılından itibaren Filistin Kurtuluş Örgütü (FKÖ) ile resmi alakaları bulunan Türkiye, 15 Kasım 1988 tarihinde ilan edilen “Filistin devletini” de tıpkı gün tanıyan ülkeler ortasında yer aldı. 2005 yılından beri de Türkiye’nin Kudüs Başkonsolosluğu’na büyükelçi unvanlı başkonsolos atanıyor ve Kudüs Başkonsolosu’nun “Filistin nezdinde Türkiye Büyükelçisi” olarak misyon yaptığı belirtiliyor.
Türkiye Dışişleri Bakanlığı internet sitesinde “Türkiye-Filistin Siyasi İlişkileri” başlıklı kısımda, Ankara’nın Ortadoğu’daki ihtilafa ait durum şu tabirlerle aktarılıyor:
“Türkiye, Filistin-İsrail ihtilafına iki devletli tahlile yönelik yerleşik BM parametreleri temelinde ve müzakereler yoluyla adil, kapsamlı ve kalıcı bir tahlil getirilmesini, bu çerçevede 1967 hudutları temelinde başşehri Doğu Kudüs olan, coğrafik bütünlüğe sahip, bağımsız ve hâkim Filistin Devleti’nin kurulmasına yönelik uğraşları desteklemektedir.”
Batılı ülkeler tarafından terör örgütü olarak sınıflandırılan Hamas konusunda da Türkiye’nin tavrı farklı.
Batı’ya nazaran terör örgütü önderi, Türkiye’ye nazaran Gazze’nin “başbakanı”
1980’lerin sonunda, Müslüman Kardeşler’in Filistin kolunun bir uzantısı olarak kurulan Hamas, 2006 yılındaki seçimlerde rakibi El Fetih’i mağlup ettikten sonra Gazze Şeridi’nin idaresini ele geçirmişti.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, uzun yıllardır Hamas ile siyasi münasebetlere sahip, onları bölgedeki legal aktörlerden biri olarak görüyor.
Erdoğan’ın 2006 yılında Hamas önderlerinden Halit Meşal’ı Ankara’da ağırlaması büyük yankı bulmuştu. O günden itibaren de münasebetleri gelişerek derinleşti. Hatta İsrail, Türkiye ile ilgilerinde olağanlaşma süreci başlayana kadar kimi Hamas üyelerinin faaliyetlerini Türkiye’den, İstanbul’dan yürüttüğü savını gündemde tutmuştu.
Erdoğan’ın, Ortadoğu ülkelerinden farklı olarak, 7 Ekim sabahında İsrail’i gaye alan, çoğunluğu sivil yüzlerce insanın vefatına yol açan, bayanları, çocukları rehin alan Hamas’a yaptığı açıklamayla sahip çıkması, saldırıyı kınamaması, memleketler arası toplumda şaşkınlık ve reaksiyon yarattı.
Hatta Erdoğan, “Hamas bir terör örgütü değil, topraklarını koruyan bir mücahit grubudur” açıklamasını yaptı.
ABD ve AB ise radikal İslamcı Hamas’ı terör örgütüolarak sınıflandırıyor. Lakin terör örgütünün beş önde gelen önderlerinden biri olan İsmail Haniye, Türkiye’ye nazaran “Gazze Başbakanı.”
Ticaret Bakanlığı’nın sayfasında yer alan, Aralık 2020 tarihini taşıyan “Filistin’in Genel Ekonomik Durumu ve Türkiye ile Ekonomik-Ticari İlişkileri” başlıklı raporda, “Gazze Hükümetinin Başbakanı İsmail Haniye” tabirleri yer alıyor.
Almanya faaliyetlerini yasakladı
Alman hükümeti, son günlerde AB’nin terör örgütü olarak tanıdığı Hamas’a karşı tavrını daha da sertleştirdi.
2 Kasım’da Hamas ve Samidoun isimli Filistinli Esirlerle Dayanışma Ağı’nın faaliyetleri yasaklandı, ayrıyeten Samidoun Ağı’nın feshedildiği duyuruldu.
Almanya İçişleri Bakanı Nancy Faeser, yasaklama kararını duyururken “Hamas, İsrail devletini yok etmeyi hedefleyen bir terör örgütüdür” tarifini yaptı. Artık Almanya’da Hamas için faaliyet gösteren hata işlemiş olacak.
ABD’den dikkat çeken Hamas çağrısı
ABD Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Matthew Miller, Almanya’nın attığı adımlar hakkında açıklama yaparak “ABD, Almanya’nın Hamas faaliyetlerini yasaklamasını takdirle karşıladı” dedi.
Miller, 8 Kasım Çarşamba günü yaptığı açıklamada, Hamas’ı “barbarca hareketler gerçekleştiren tehlikeli bir terör örgütü” olarak tanımlarken “Dünyanın dört bir yanındaki başka hükümetleri, terörist faaliyetlerini sürdürmeye çalışan Hamas’ı sorumlu tutmak üzere kendi yetkileri çerçevesinde harekete geçmeye çağırıyoruz” kelamlarını kaydetti.
ABD sözcüsü kelamlarını şöyle tamamladı:
“Hamas ve başka öldürücü terör örgütlerine karşı dünyanın dört bir yanındaki müttefiklerimiz ve ortaklarımızla birlikte çalışmaya devam edeceğiz. Hamas’ın dehşetli terör taarruzlarından Filistinliler sorumlu değildir ve acı çekmeye devam etmemelidir. Hamas, güvenlik, onur ve barış içinde yaşamayı hak eden Filistin halkının isteklerini temsil etmemektedir.”