Hakan Fidan’ın Kiev ziyaretinin ana gündemi tahıl mutabakatı
Türkiye Dışişleri Bakanı Hakan Fidan, Ukrayna savaşının sürdüğü ve Karadeniz Tahıl Koridoru Mutabakatı ile ilgili belirsizliklerin olduğu bir periyotta Cuma günü Kiev’e gidecek. Ukrayna Dışişleri Bakanı Dmitro Kuleba, Fidan’ı Dışişleri Bakanı olarak atanmasının çabucak akabinde tebrik için aradığında Kiev’e davet etmişti.
Fidan’ın bu ziyaretinin akabinde Rusya’ya da gitmesi bekleniyor, iki ülke ile görüşmelerde tahıl muahedesinin uzatılmasına yönelik gayretin ağır basacağı istikametinde değerlendirmeler yapılıyor.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin ile ne vakit görüşeceği ile ilgili soruya karşılık “Eylül’de Hindistan’da G-20 toplantısı, ABD’de BM Genel Şurası var. Bu yoğunluk içinde fırsat bulursak Sayın Putin ile yüz yüze bir ortaya gelip konuşacağız. Yakında Dışişleri Bakanım bir Rusya seyahati yapabilir. Zira bu işin yüz yüze olması büyük kıymet arz ediyor ve bu halde neticeyi almak çok daha isabetli olacaktır” demişti.
Peki Fidan’ın savaş halindeki iki başşehre yapacağı ziyaretler tahıl krizinin sonlanması ve tahminen de ateşkese bir umut olması açısından bir fırsat olabilir mi?
Tahıl muahedesi masadaki en değerli konu
Fidan’ın Kiev’deki temaslarının akabinde mümkün Moskova ziyaretinde masadaki en kıymetli bahis başlığı tahıl mutabakatının yenilenip yenilenmeyeceği olacak.
Rusya’nın Ukrayna’yı işgalinin akabinde savaşın global besin fiyatları üzerindeki tesirini azaltmak için Birleşmiş Milletler (BM) ve Türkiye’nin teşebbüsüyle 22 Temmuz 2022’de İstanbul’da Karadeniz Tahıl Koridoru Muahedesi imzalanmıştı. Ukrayna’dan tahıl ihracatının inançlı bir halde sürdürülmesini öngören muahede kapsamında Ukrayna’dan yalnızca Karadeniz üzerinden en az 30 milyon ton tahıl dış piyasalara gönderilmişti. Fakat en son 17 Temmuz’da Rusya taleplerinin karşılanmadığını söyleyerek uzlaşıyı askıya almıştı.
İstanbul Gelişim Üniversitesi Öğretim Üyesi, ODAP Yöneticisi Dr. Ali Semin Fidan’ın Kiev ve gerisinden muhtemel Moskova ziyaretlerinin en değerli önceliklerinden birisinin Tahıl Koridoru Mutabakatı’na geri dönüş olacağını söyleyerek, iki başkentle yapılacak görüşmelerin bir başka kıymetli ayağının ise “ateşkes ve barış görüşmeleri” olabileceğini belirtiyor.
Semin, iki tarafın da farklı alternatifler aramasına karşılık Karadeniz’in şu an için yeniden en güzel güzergâh olarak belirdiğini söyleyerek, şöyle konuşuyor:
“Gözlemim; Türkiye artık iki seçenekle masaya oturmak istiyor. Yani bir taraftan Tahıl Koridoru Muahedesi’ni uzatmak ve birebir vakitte bu uzlaşının sağlanması ile birlikte bir ateşkes sağlanması. Şu anda kimsenin bir an evvel bu savaş bitsin, barış masası kurulsun üzere bir önceliği yok. Bu da Türkiye için bir fırsat yaratıyor.”
Güney Afrika’daki 15’inci BRICS Tepesi’ndeki görüntü iletisinde mutabakat kapsamında Rusya’nın hiçbir koşulunun yerine getirilmediğini söyleyen Putin’in “Rus tarafına karşı tüm yükümlülükler sahiden yerine getirilirse mutabakata geri dönmeye hazır olacağız” kelamları Ankara’da umutları biraz artırmış görünüyor. Rusya, tahıl ve gübre ihracatına yönelik kısıtlamaların büsbütün kaldırılmasını istiyor.
Semin, aslında tahıl muahedesinin Rusya için de en emniyetli yol olduğunu, zira oradan geçen gemilerin sıkı denetim edildiğini ve silah taşınmadığını belirterek, Rusya’nın birtakım taleplerinin karşılanıp karşılanmayacağını vaktin göstereceğini lakin Batılı ülkeler için savaşı sürdürerek Rusya’yı yıpratmak niyetinin şu an için daha ağır bastığını söylüyor.
Fidan mekik diplomasisi mi uygulayacak?
Fidan’ın evvel Kiev akabinde muhtemelen Moskova’ya yapacağı ziyaretler uzmanlarca bir çeşit “mekik diplomasisi” olarak da görülüyor.
Tahıl mutabakatının tekrar devreye girmesi için Türkiye Rusya üstünde tesirli olma gayretlerini Temmuz’un ortasından beri sürdürüyor. Lakin son devirde Ankara’nın Moskova üzerindeki tesiri eskisine kıyasla daha hudutlu görülüyor.
Bu nedenle Fidan’ın temaslarının sürece yeni bir ivme katıp katmayacağı, Moskova ile buzların çözülüp çözülmeyeceğini görmek açısından kıymetli olduğu belirtiliyor. NATO’nun 11-12 Temmuz’daki Vilnius doruğu öncesinde Ukrayna Devlet Lideri Volodimir Zelenski’nin Türkiye ziyareti, İsveç’in üyeliğine Ankara’nın verdiği ilkesel onay, Ukrayna’nın NATO üyesi olabileceği açıklaması ve son olarak Şükrü Okan gemisine Rusya’nın ikaz ateşi açması üzere gelişmeler Ankara ile Moskova ortasında son periyotta düşünce yaratan mevzular ortasında bulunuyor.
Akademisyen ve Avrasya uzmanı Dr. Barış Adıbelli ziyaretler sırasında özelde tahıl koridoru ve genel olarak savaşla ilgili nasıl bir süreçte olunduğuna ait fotoğrafın ortaya çıkabileceğini belirterek, Fidan’ın tarafların talep ve tekliflerini alarak bir çeşit mekik diplomasisi uygulayabileceğini kaydediyor.
Adıbelli, temaslar ve ziyaretler sonrasında Tahıl Koridoru Mutabakatı’nın uzamasıyla da eş vakitli olarak sonbahar ayları için ortaya somut bir sonuç çıkabileceğini tabir ederek, lakin bunun için yalnızca Ankara’nın gayretinin kâfi olmayacağını, Batı başşehirlerinin de istekli olması gerektiğini belirtiyor.
Tahıl muahedesi yumuşama getirir mi?
Rusya ve Avrasya uzmanı Dr. Sabir Askeroğlu Fidan’ın ziyaretlerinde ana gündem hususu tahıl mutabakatı olmakla birlikte iki tarafın bir ortaya gelmesi için yer de aranacağı görüşünde.
Ankara’nın asıl maksadının Rusya’nın tahıl muahedesine geri dönüşünü sağlamak olduğunu ve bunu başarması durumunda birkaç maksada ulaşacağını belirterek, bunları şöyle sıralıyor:
“Birincisi; Odessa-İstanbul tahıl koridoru tekrar fonksiyonel olacak. Aksi durumda Ukrayna tahıllarının ihracatı için Doğu Avrupa üzere alternatif yollar aranacak. Ancak Türkiye bunu istemiyor. Koridorun Türkiye üzerinden geçmesi Ankara’nın çıkarına. İkincisi; Rusya ile Ukrayna’yı tekrar bir ortaya getirmek. Bu birebir vakitte kısmi de olsa bir yumuşama demek olur. Bu yumuşama Karadeniz bölgesinin güvenliğine hizmet eder ve tansiyonu düşürür.”
Askeroğlu, Ukrayna ile Rusya ortasında er ya da geç bir ateşkes sağlanacağını zira savaşın bir duraksamaya girdiğini ve iki taraf için de bir yorgunluğun kelam konusu olduğunu tabir ederek, “Türkiye bu inisiyatifi üstlenmek ve süreci yönetmek istiyor” diyor.
Rusya’nın Ukrayna’yı işgalinin başladığı 24 Şubat 2022’den sonra Ankara iki ülke dışişleri bakanlarını 10 Mart 2022’de Antalya’da bir ortaya getirmişti. Lakin toplantıdan sıkıntıların tahlili ya da ateşkes için olumlu bir sonuç çıkmamıştı.
Tahıl mutabakatının alternatifi olabilir mi?
Savaş devam ederken taraflar tahıl muahedesi için alternatifler de arama uğraşı içinde. Fakat Ankara’ya nazaran en yeterli ve muteber alternatif yeniden Karadeniz olarak öne çıkıyor.
Tahıl muahedesinin askıya alınmasının akabinde Rusya Ukrayna’nın alternatif olarak kullanmak istediği Tuna Irmağı’ndaki limanlara akınlar düzenlemişti.
Adıbelli, Karadeniz’in hem Batı ülkeleri hem de Rusya tarafından en âlâ güzergâh olduğunun bilindiğini ve bu nedenle tekrar devreye sokulmak istendiğini söyleyerek, bu mutabakatta tekrar bir uzlaşı sağlanmasının ateşkes ve barış için sinerji yaratabileceği görüşünü şu sözlerle aktarıyor:
“Bu koridor yine canlandırılabilirse akabinde da tahminen barış görüşmelerine kapı aralanabilir. Zira 2024 tüm önderler için seçim yılı olacak. ABD Lideri Joe Biden da seçime barışı sağlayan bir lider olarak gitmek ya da kendisinden sonraya barışı miras bırakmak isteyebilir.”
Kremlin’in tahıl mutabakatına Kiev idaresinin ihracatını kesecek bir alternatif aradığı savı 21 Temmuz’da Financial Times tarafından ortaya atılmasının akabinde Alman Bild gazetesi de Rusya, Türkiye ve Katar’ın alternatif bir muahede için çalıştığını yazmıştı.
Sputnik Türkiye‘de çıkan bir habere nazaran ise Cumhurbaşkanlığı’ndan bir yetkili Türkiye’nin basında öne sürüldüğü üzere tahıl muahedesiyle ilgili saklı görüşmeler yürütmediğini kaydetmişti.
Öte yandan ABD’nin Ankara Büyükelçisi Jeff Flake yazılı bir açıklama yaparak Karadeniz Tahıl Teşebbüsü ile ilgili “Türkiye’nin, global besin güvenliğini savunma konusunda oynadığı kritik liderlik rolünü sürdüreceğine eminim” tabirlerini kullandı.
DW Türkçe’ye VPN ile nasıl erişebilirim?