Hakan Fidan’ın “manifestosu” nasıl yankı buldu?
Dışişleri Bakanı Hakan Fidan tarafından, savaş ve ihtilafların tırmandırdığı bir devirde kaleme alınan ve AKP Hükümeti’nin “yeni dış siyaset manifestosu” olarak yorumlanan makalesi, Batılı başkentlerde ilgi uyandırdı.
Fidan,hükümete yakın Siyaset İktisat ve Toplum Araştırmaları Vakfı’nın (SETA) Insight Turkey isimli mecmuasında yayımlanan makalesinde, AKP Hükümeti’nin “Türkiye Yüzyılı” olarak isimlendirdiği yeni devirdeki dış siyaset vizyonunu aktarıyor, stratejik öncelik ve amaçlarını sıralıyor.
En kritik başlıklar
Makalede, Rusya-Ukrayna savaşından, Suriye’deki ihtilafın tahliline, Ankara’nın Ermenistan ile ilgilerindeki olağanlaşma maksadından, Yunanistan ile yakınlaşma atılımlarına, bir çok alanda Türkiye’nin izlediği siyasetler aktarılıyor.
Küresel sınamalara adil ve tesirli tahlillerle karşılık veremeyen memleketler arası nizamın “acilen” ve “kaçınılmaz olarak” kıymetli bir dönüşüm geçirmek zorunda olduğuna dikkat çeken Fidan, Türkiye’nin bölgesinde ve milletlerarası sahnede “yapıcı, sorun çözücü ve sistem dönüştürücü bir aktör” olarak ortaya çıkmakta olduğunu savunuyor.
Bakan Fidan’ın yazısında Rusya ile bağlara neredeyse hiç değinmezken, geçmişte birden fazla vakit seçimler üzere Türkiye’deki iç siyasi gelişmelere paralel olarak büyük gerginliklerin yaşandığı ABD ve AB ile bağlantılar konusunda yeni bir yaklaşıma yer vermesi de dikkat çekiyor.
Fidan hem ABD hem NATO hem de AB ile ilgileri “Dış alakaların kurumsallaşması” alt başlığı altında irdeliyor, yeni devirde Türkiye’nin bu bağlantıları “daha kurumsal bir zeminde” sürdürmek istediğine işaret ediyor.
Türkiye’nin bir NATO müttefiki olarak ABD ile uzun yıllara dayanan bir stratejik iştirakinin bulunduğunu aktaran Hakan Fidan, “Bazı farklı bakış açılarına karşın, birçok bölgesel ve global sorunda çıkarlarımız ve yaklaşımlarımız örtüşmekte. Önümüzdeki devirde ABD ile işbirliğimizi geniş bir alanda ve ortak menfaatler temelinde güçlendirmeye çalışacağız. Çünkü bu, bölgemizde ve ötesinde barış ve güvenliğin korunması bakımından kilit ehemmiyet taşıyor” görüşünü kaydediyor.
Bununla birlikte Bakan Fidan, ABD’den beklentilerini şu sözlerle kayda geçiriyor: “Böyle bir iş birliğinin olmazsa olmazı müttefikler ortası dayanışma ruhudur. Bu da birbirimizin ulusal güvenliğini zayıflatmayı değil, güçlendirmeyi gerektirir.”
“Fidan daha serinkanlı bir yaklaşım sinyali veriyor”
Peki, Fidan’ın ortaya koyduğu yeni dış siyaset vizyonu, Türkiye’nin son periyotta izlediği dış siyaset ve bilhassa de İsrail-Hamas savaşı konusunda takındığı tavır, Batı’da nasıl yankı buluyor? DW Türkçe’nin sorularını yanıtlayan Batılı uzmanlar, dikkat alımlı değerlendirmelerde bulundular.
ABD’nin saygın fikir kuruluşlarından Alman Marshall Fonu’nun (GMF) Lider Yardımcısı ve Brüksel ofisi Yöneticisi Ian Lesser, hem Washington’da hem Brüksel’de çok uzun müddettir Türkiye’nin yörüngesini yenide Batı’ya çevirdiğine dair Ankara’dan somut sinyal beklendiğini hatırlatmak birlikte, “Ancak ben Fidan’ın aslında makalesinde bu istikamette bir değişim sinyali vermekten öte, yalnızca her daim Türk dış siyasetinde var olan ögelere vurgu yaptığı görüşündeyim” değerlendirmesini aktardı.
Batı ile Türkiye ortasında, makul bölgelere ve belirli hususlara ait yaklaşım farklılığın yol açtığı tansiyonların aşılmasının güç olduğunu vurgulayan Lesser, “Fidan, Türkiye’nin siyasetlerinde daha serin kanlı bir yaklaşım sinyali veriyor ancak bu üslup görüş ayrılıklarının sona erdiği manasına gelmiyor ” diye konuştu.
“Türkiye’nin finansal çöküşüne kimse tanıklık etmek istemez”
Bu ortada hem siyasi gözlemciler hem ekonomistler, Türkiye iktisadının güç durumda olduğunu, finansman gereksiniminin arttığı bir devirde de AKP Hükümeti’nin bağımsız bir dış siyaset izlemekte ısrar edemeyeceğini ve bilhassa Batı ile yeni krizlerin yaşanmasını göze alamayacağını söylüyor.
Ian Lesser ise Ankara’nın izlediği dış ve güvenlik siyasetleri hususlarında Batılı partnerleri ile görüş ayrılıkları bulunsa da Türkiye’nin finansal çöküşüne kimsenin tanıklık etmek istemeyeceğinin altını çizdi.
Türkiye’nin iktisatta mali gerilimi azaltmaya dönük adımlar atmakta olduğunu ve bu basamakta asıl iktisadın yönetişimi alanında atılan adımların ehemmiyet taşıdığını söyleyen Lesser, “Ama şayet olur da Türkiye IMF’ye başvuracak bir noktaya gelirse işte o vakit Türkiye’nin Batılı partnerlerin görüşleri büyük kıymet taşır ve dış siyaset da denklemin bir kesimini oluşturur” dedi.
Lesser, son devirde Türk dış siyasetinde Batı tarafından “olumlu” olarak değerlendirilebilecek değişiklikleri, “Türkiye’deki seçimlerden sonra AKP liderliğinin alakaları daha az aşındırıcı telaffuz kullanması, İsveç’in NATO üyeliğine onay verileceği sinyalinin verilmesi ve Doğu Akdeniz’de kısmen tansiyonun düşürülmesi” olarak sıralarken, “Bunlar olumlu fakat bunlar yabancı yatırımcıların Türkiye algısından çok da değerli bir değişiklik yaratamadı. Ayrıyeten İsveç konusunda da verilen kelam şimdi yerine getirilmedi” dedi.
Gözler Türkiye’nin Ortadoğu konusunda sergilediği tutumda
Bu ortada Batı’da, Hamas’ın İsrail’e saldırısının akabinde Ortadoğu’da tırmanan tansiyon konusunda Ankara’nın sergilediği tavır da Batılı başşehirler tarafından yakından izleniyor.
Ian Lesser, Türkiye’nin Ortadoğu krizine verdiği reaksiyonun hem Washington hem Brüksel’de büyük bir dikkatle takip edildiğini söylerken, “Ankara’nın bu krizde takınacağı tavır ve kullanacağı telaffuzun bilhassa ABD Kongresi bakımından yeni bir sınamaya dönüşme ihtimali var elbette” dedi.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın son gelişmeler hakkında yaptığı açıklamalarda, geçmişte İsrail’i amaç alan sert açıklamalarının bilakis daha ihtiyatlı sözler kullanması, İsrail Cumhurbaşkanı Isaac Herzog’u arayarak “gerçekleşen katliam nedeniyle İsrail halkına başsağlığı dileklerini” iletmesi, taraflar ortasında arabuluculuğa hazır olduklarını söylemesi ve öteki bölge ülkeleriyle telefon diplomasisi yürütmesi dikkat çekti.
Filistin meselesinin hem Cumhurbaşkanı Erdoğan hem ortakları ve destekçileri hatta Türk kamuoyu için hassas bir husus olduğunu bildiklerini tabir eden Lesser, “Ama Türkiye birebir vakitte terör meselesine en çok odaklanan ülkelerin başında geliyor. Türkiye’nin kendisi onlarca yıldır hudut ötesi terör sorunu ile çaba ediyor, hudut ötesi operasyonlar yapıyor. Türkiye kesinlikle ki bu tıp operasyonların memleketler arası alanda kabulünün azalmasını istemeyecektir. Münasebetiyle Türkiye’nin İsrail’in Hamas’a vereceği karşılık konusunda Batı ile emsal bir tavır sergileme ihtimali var” dedi.
Fidan’ın dış siyaset vizyonu AB açısından ne manaya geliyor?
Düşünce kuruluşu Avrupa Komşuluk Kurulu (ENC) Yöneticisi Samuel Doveri Vesterbye ise DW Türkçe’ye Hakan Fidan’ın makalesinde sunduğu dış siyaset vizyonunu AB açısından kıymetlendirdi, aslında Ankara ile Brüksel’in görüşlerinin örtüştüğü pek çok başlık bulunduğuna dikkat çekti.
Uluslararası kurumlarda ıslahat gerekliliği, PKK ve uzantıları da dahil olmak üzere terörün hezimete uğratılması, Filistin sorunun tahlile kavuşturulması zaruriliği, Ukrayna’nın bağımsızlığını ve toprak bütünlüğünü koruma edecek biçimde barışın tesis edilmesi gerektiği üzere pek çok başlıkta Ankara’nın vizyonunun AB ile örtüştüğüne dikkat çeken Vesterbye, “Ama bu vizyonda AB ile görüş ayrılığı oluşturan başlıklar da var. Örneğin Kıbrıs ve Türkiye’nin AB’ye tam üyelik hedefi” dedi.
Kıbrıs için “saatli bomba” benzetmesi
Fidan makalesinde, Kıbrıs sorunun “Kuzey Kıbrıs Cumhuriyeti’nin tanınması” ile tahlile kavuşturulacağını savunuyor. ENC Yöneticisi Vesterbye ise “Kıbrıs’ta iki devletli bir tahlilde ısrar etmek, Türkiye’nin AB ile ilgilerinde saatli bir bombadır” dedi, bunun AB ile Türkiye’nin her iki tarafın çıkarlı çıkacağı stratejik bağlantıları zora soktuğunu kaydetti.
Vesterbye, ayrıyeten Fidan’ın “AB’ye üyelik stratejik öncelik olmaya devam ediyor” sözlerine yer verdiği makalesinde, Türkiye’nin tam üyelik müzakerelerinde ilerleme istediğini, fakat bunun gereği olan demokrasi ve insan hakları alanındaki ıslahatları es geçtiğini kaydetti.
“Tam üyelik gerçekçi değil”
Tam üyelik sürecinin tekrar canlandırılması için Türkiye’nin demokrasi ve insan hakları alanlarında önemli adımlar atması gerektiğini söyleyen Vesterbye, mevcut şartlarda bunu mümkün görmediğini, Fidan’ın makalesindeki “Reform uğraşlarımıza yeni bir ivme kazandırdık” tezinin tersine, bu istikamette bir ilerleme olmadığını kaydetti.
“Türkiye’nin üye olmak bir yana, üyeliğe az da olsa yakınlaşmak için gerekli ıslahatları ne hayata geçirmeye hazır ne de istekli olduğunu biliyoruz” diyen Vesterbye, AB’nin Gümrük Birliği ve vize serbestisinde ilerleme sağlamak istediğini fakat tam üyelik maksadının gerçekçi görülmediğini söyledi.
AB’nin de üyelik süreçlerinde farklılaşmaya gitmeyi hedeflediğini, farklı çemberlerden oluşan bir birlik tartışmalarının sürdüğünü anlatan Avrupalı uzman, Türkiye için farklılaşmış bir iştirak modeli yahut stratejik ve ekonomik paydaşlık biçimindeki bir iş birliğinin artık daha gerçekçi bir tahlil olabileceğini savundu.
Ankara’ya AB konusunda “Tehlikeli hesap hatası” uyarısı
ENC Yöneticisi Vesterbye ayrıyeten Fidan’ın ortaya koyduğu vizyondan çok kutupluluğun süreceğinden yola çıkıldığını, fakat bunun çok da mümkün görünmediğini kaydetti.
Fidan makalesinde Türkiye’nin hedeflediği milletlerarası sistemin, tek kutupluluk, iki kutupluluk ya da çok kutupluluk üzere modellerin ötesinde olduğuna dikkat çekiyor, “Kutupluluktan fazla dayanışmaya dayalı bir sisteme katkıda bulunmayı amaçlıyoruz” görüşünü söz ediyor.
“Türkiye çok farklı kutuplar ortasına sıkışmış durumda ve bu çok kutuplu senaryonun her iki tarafıyla da kendi menfaatine olacak biçimde pazarlık yapmaya çalışıyor. Lakin tarih bize bu çok kutupluluğun sürmeyeceğine işaret ediyor… Bu nedenle Ankara’nın izlediği siyasetlerin büyük riskler ihtiva ettiği görüşündeyim” diyen Vesterbye, kelamlarını şöyle sürdürdü:
“Kanımca Fidan’ın manifestosunda, bilhassa AB konusunda çok büyük bir hesap yanılgısı yapılıyor. Zira Türk Hükümeti’nin ne Rusya ve Çin ne de ABD ve AB ile hareket edeceği, bağımsız bir üçüncü kutup olabileceğinden yola çıkılıyor lakin bu senaryonun başarısızlıkla sonuçlanması ihtimali çok yüksek. İki kutuplu bir tertibe evrilmesi mümkün bu süreçte, Türkiye yakın bir gelecekte bir taraf seçmek zorunda kalacak. Bu da Türkiye-AB bağlantılarının kıymetini daha da artırıyor. Türkiye’nin ekonomik büyümesi için, istikrarı için, kendi menfaatine olan koridor projeleri için, büyük güçlerle pazarlıklarında elini güçlendirebilmesi için, AB-Türkiye münasebetlerinin güzelleşmesi, her zamankinden büyük bir aciliyet taşıyor.”
DW Türkçe’ye VPN ile nasıl ulaşabilirim?