Hatay: Sarsıntı konutları için asbest dikkate alındı mı?
Hatay’da inşaatlarda kullanılan endüstriyel asbest değil, birebir vakitte doğal olarak zuhur eden ve bölgede “aktoprak” denilen asbest de bulunuyor.
DW Türkçe’nin araştırması, Hatay’da enkaz kaldırma süreçleri sırasında ortaya çıkan tozun içerisinde asbest olduğunu ve asbestin ömür alanlarına yayıldığını ortaya koyarken, kentte zelzele sonrası “zorunlu olarak” yapılaşmaya açılan alanlar için asbest tehlikesinin ne kadar dikkate alındığı bilinmeyen.
Kahramanmaraş merkezli zelzelelerin akabinde 15 Temmuz 2023’te TBMM’de çıkarılan Torba Kanun’la zelzele bölgesindeki orman vasıflı alanlar ile zeytinlik ve zeytin alanları, zelzele konutları için imara açıldı.
İmara açılan alanlar ortasında, Hatay’da doğal asbestin zuhur ettiği bilimsel çalışmalarla kanıtlanan Kisecik de bulunuyor.
1,6 milyon ton görünür rezerv var
Hatay yöresinde 2006, 2007 ve 2010 yıllarında tıbbi jeolojik etüt çalışmaları yapan Jeoloji Yüksek Mühendisi ve Tıbbi Jeoloji Uzmanı Dr. Eşref Atabey’in hazırladığı “Türkiye Asbest Haritası’na” nazaran, Kisecik etrafındaki alanlarda krizotil asbest bulunuyor. Bu alanlarda 1,6 milyon tondan fazla görünür, 2,6 milyon tona yakın da beklenen asbest rezervi tespit edilmiş durumda.
DW Türkçe’ye konuşan Eşref Atabey, “Kisecik’in batısında bir yangın kulesinin, radarın olduğu bir mevki var dorukta, Amanos Dağları’nın zirve yamaçlarında. Burada MTA’nın bulmuş olduğu onlarca asbest yatağı var. Bunların bir kısmı işletildi. Daha sonra yasaklanınca terk edildi” diyor.
Söz konusu alanın Kisecik’in merkezinde değil, Amanos Dağları tarafında yer aldığını söz eden Atabey, bölgede krom madeni ocaklarının da bulunduğunu, temel etkilenmenin o maden ocaklarında çalışan personeller için kelam konusu olduğunu söylüyor.
Atabey, yeni yerleşim yerleri belirlenirken hangi yerin hangi yapıya uygun olduğuna karar vermek için jeolojik etüd raporlarının hazırlanması ve mikrobölgeleme çalışmalarının yapılması gerektiğini vurguluyor.
“Biz bunların yapılıp yapılmadığını bilmiyoruz. Zira kamuoyuna açıklanmıyor” diyen Atabey, şu değerlendirmeyi aktarıyor:
“Kamu yetkililerinin bunu yapmış olması gerekir. İşaret parmağıyla gösterir halde buraya yapacaksınız biçiminde olmaz. O denli olduğunu sanmıyorum. Lakin gördüğümüz görüntü, konut yapmak için şu anda işaret edilen yerler sarsıntıdan hiçbir ders alınmamış üzere. Bataklık üstünde olan yerler bile var.”
“Kamu yetkilileri açıklamalı”
Asbest maruziyeti konusunda uzun yıllardır belgeleme yapan Emekçi Sıhhati ve İş Güvenliği Meclisi (İSİG) gönüllüsü ve akademisyen Aslı Odman da, bilimsel olarak hazırlanan bir asbest haritasında yer alan mevkinin TBMM’den geçen resmi bir dokümanda istimlak mevkii olarak geçtiğini vurgulayarak, bu durumun sorgulanmasının gelecekte yaşanabilecek halk sıhhati sıkıntılarını önleyebileceğine dikkat çekiyor.
DW Türkçe’ye konuşan Odman, iki haritanın örtüştürülmesi ve bölgedeki rüzgarın istikameti ve tesiri de hesaplanarak halk sıhhati için tehlike arz edip etmediğinin kamu yetkililerince açıklanması gerektiğini söylüyor.
“Biz kentte yıkımla ilgili asbesti konuşurken, aniden yeni üretim yerlerinin ortasında asbest zuhur eden mevkiyi görüyoruz. İvedi kamulaştırma, yine zelzeleye inançlı bina derken asbestle ilgili bir felaketi çağırıyor olabiliriz” diyen Odman, Hatay ve sarsıntı bölgesinde yapılan enkaz kaldırma çalışmalarında ihtiyatlı davranılmadığının ortaya çıktığını, bunun da yeni konutlarda halk sıhhatinin ne kadar ciddiye alınacağı konusunda inanç kaybına neden olduğunu kelamlarına ekliyor.
Asbestle iç içe ömür sürüyor
Tıbbi jeoloji uzmanı Atabey’in çalışmasına nazaran, Hatay’da krizotil asbest oluşumlarının mevcut olduğu yerleşim alanlarından biri de Yayladağı’nda bulunan Olgunlar Mahallesi.
Olgunlar Mahallesi’nde asbestli taban üzerinde, incir bahçeleri, zeytinlikler ve zerzevat bahçelerinin olduğunu aktaran Atabey, tarlalardaki asbestli toprağın yanı sıra meskenlerin çatıları ve sıvalarında da asbestin kullanıldığını belirtiyor. “Orayla ilgili 2010’da ben iki rapor verdim taşınması için. Cumhurbaşkanlığı kararı da 2019’da çıktı. O köy öteki yere taşınacaktı” diyen Atabey, “Ama sarsıntı olunca o da gecikti sanırım” diye ekliyor.
Olgunlar Mahallesi’nde görülen akciğer hastalıkları sonrası, Atabey’in 2010’da raporladığı çalışma bölgede asbest maruziyeti olduğunu teyit etmiş, bölgede kaya düşmesi sonucu ziyan gören konutlar için yapılan 11 adet afet konutunun inşaatı da bu raporun akabinde durdurulmuştu.
Atabey’in hazırladığı rapor, Olgunlar’da ilköğretim okulu yerini oluşturan kayalar içinde de asbest oluşumları olduğunu göstermişti.
Kisecik’te ise Amanos Dağları’nın zirve yamaçlarında bulunan asbestli kayaçların bölge için seçilen yeni yerleşim alanlarının yerinde bulunup bulunmadığı ya da buradan alınacak kayalarıninşaat faaliyetlerinde kullanılıp kullanılmayacağı bilinmiyor.
“Moloz dökümü tüm yerleşimleri etkiliyor”
“Yine Samandağ-Gözene tarafında, tam Samandağ girişinde Yayladağı yolu üzerinde asbestli kayalar var. Kırıkhan’ın çabucak güneybatısındaki yamaçlarda da asbest içeren kayaçlar mevcut” diyen Atabey, doğal asbestin, bulunduğu yerdeki insanları etkilediğini, zelzeleden kaynaklı yıkılacak binalar ve moloz döküm alanlarının ise tedbir alınmadığı için tüm yerleşimleri etkilediğini vurguluyor.
Eşref Atabey’in “III-Türkiye Travmatik Gerilim Kongresi” için hazırladığı haritaya nazaran, Hatay’da belirlenen 28 moloz döküm alanı bulunuyor. Bu alanların 19’u konteynır kentlere, çadır kentlere yakın ya da yerleşim alanları içinde. Atabey, resmi döküm alanlarının yanı sıra ferdi döküm yapılan dört moloz döküm alanı daha olduğunu belirterek “Tüm kent toz içinde. Münasebetiyle asbest maruziyeti altında” diye ekliyor.