Hükümetin yok dediği tehlike asbest Hatay’da
Türkiye’de yetkililer, zelzele bölgesindeki asbest tehlikesini ısrarla küçümser ya da inkâr ederken, DW Türkçe’nin özel araştırması, asbestin hayat alanlarına yayıldığını ve Hatay’daki tehlikenin görmezden gelinemeyecek boyutta olduğunu ortaya çıkardı.
DW muhabirleri, Etraf Mühendisleri Odası İstanbul Şubesi’nden uzman bir takımla bölgeden örnekler toplayarak Türk Akreditasyon Kurumu’na (TÜRKAK) kayıtlı bir laboratuvarda ilgili standartlara uygun olarak asbest tahlili yaptırdı.
Kentte gözle görülen plansızlığın halk sıhhatini tehdit ettiğine dair meslek örgütlerinden yapılan ihtarlar, uzun müddettir kamu yetkilileri tarafından dikkate alınmıyordu. DW Türkçe’nin DW Etraf Departmanı ile ortaklaşa yürüttüğü araştırma, birinci sefer, yıkıntı atıklarında bulunan asbestin yayıldığının tespitini yaptı.
Sonuçlar, Hatay’da asbestin toprak yüzeyine, bitkilere ve hayat alanlarına bulaştığını, rüzgar ve araçlar vasıtasıyla Gaziantep çarşısına kadar taşınabildiğini gösteriyor.
Araştırma sonuçlarına nazaran, sarsıntıyla sarsılan bölge, artık de yeni bir afete dönüşebilecek önemli bir halk sıhhati kriziyle karşı karşıya. Bölgede bulunan yahut bölgeyle temas eden yüz binlerce kişi risk altında.
İnşaat firmalarına teslim edilen kent
6 Şubat tarihli Kahramanmaraş merkezli sarsıntılardan ağır bir yara alan Hatay’da felaketten arda kalanlardan biri de toz. Zelzelenin üzerinden yedi ay geçmesine karşın kent hala bir savaş alanını andırıyor.
İnşaat firmalarına teslim edilen kentin çabucak her sokağında ya bir yıkım çalışması ya da yıkılmayı bekleyen ağır hasarlı yapılar kelam konusu. Enkazlardan yükselen toz, Hatay’ın çehresini kaplıyor. Bu tozun arkasında ise hala ayağa kalkamayan ailelerin “yeni kaderi” şekilleniyor.
Kentte şimdiden akut rahatsızlıklara yol açan toz, içeriği nedeniyle uzmanların uzun müddettir uyardığı önemli bir tehdite de kapıları aralıyor. Bu tehdit, tesirleri yıllar içinde ortaya çıkan asbest. Dünya Sıhhat Örgütü’ne nazaran “kesin olarak kanserojen” olarak sınıflandırılan asbest, mezotelyoma yani akciğer zarı kanseri dahil birçok hastalığa yol açabiliyor.
Türkiye’de asbestin çıkarılması, işlenmesi, asbest içeren her türlü eserin ithalatı ve satılması, 2010 ve 2013 yıllarında çıkarılan yönetmeliklerle yasaklandı. Fakat bu yönetmelikler yayınlanmadan evvel yapılan binalarda kullanılan başta eternit ve marley olmak üzere pek çok izolasyon materyalinde asbest bulunuyor.
Yetkililer “vatandaşlarımız rahat olsun” demişti
Depremin birinci günlerinden bu yana saha çalışmaları yapan meslek odaları ve sivil toplum kuruluşları, enkaz kaldırma ve atıkların bertaraf edilme sürecinin halk sıhhatini tehlikeye attığı konusunda ikazlar yapıyordu.
Dönemin Etraf, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakan Yardımcısı Mehmet Emin Binpınar, bu ikazlara karşılık olarak “Çalışma Bakanlığı ile birlikte yaptığımız çalışmalarda havada asbest bulunmadığını tespit ettik. Zelzele bölgesindeki vatandaşlarımız rahat olsun, asbest konusunda çok dikkatli çalışıyoruz” sözlerini kullanmış, asbest içeren katı unsurlarla ilgili gerekli önlemlerin alınmasının yüklenici firmaların sorumluluğuna verildiğini bildirmişti. Bu firmaların bölgede hangi tedbirleri aldığı ya da bertaraf ettikleri asbestli gereç olup olmadığına ait kamuoyuna rastgele bir açıklama yapılmadı.
Hatay Valiliği’nden 15 Temmuz’da yapılan açıklamada ise kentte asbestin mevzuat standartlarının altında olduğu tez edildi. Lakin açıklamada temel alınan hudut bedel, emekçi sıhhati açısından kollayıcı tedbirlerin de uygulandığı çalışma mevzuatı için geçerli. Zelzele bölgesinde yaşanan günde 24 saatlik bir çevresel etkilenme için ise bir hudut paha yok. Bilim beşerlerine nazaran, tek bir asbest lifi bile akciğer kanseri, akciğer zarı kanseri, kanser dışı ağır ve ilerleyici akciğer hastalığına (asbestosis) neden olabiliyor.
Deprem bölgesinde asbest tehlikesine ait tartışmalar devam ederken, DW muhabirleri, Etraf Mühendisleri Odası (ÇMO) İstanbul Şubesi işbirliği ile Hatay odaklı bir çalışma gerçekleştirdi.
2 ve 3 Eylül tarihlerinde yapılan çalışmaya, Gaziantep’in Şehitkamil ilçesindeki Kıbrıs Caddesi üzerinde bulunan bir akaryakıt istasyonunda, çalışma müddetince kullanılacak aracın yıkanıp üzerinden toz numunesi örneği (E-121) alınarak başlandı. Amaç, saha ziyaretleri ve numune alma çalışmalarında kullanılacak aracın üzerinde rüzgar üzere etkenlerle birikecek tozlarda asbest lifi bulunup bulunmadığını teyit etmekti.
Numune alma noktaları, saha ziyareti sırasında, hafriyat döküm alanları, enkaz kaldırma çalışmalarının devam ettiği alanlar ve buralarda yapılan çalışmalardan etkilenme potansiyeli taşıyan yerlerden rastgele seçildi.
DW tarafından TÜRKAK akreditasyonu bulunan Agt Vonka Mühendislik ve Laboratuvar Hizmetleri isimli firmada tahlili yaptırılan numuneler, Antakya Serinyol, Antakya Merkez, Samandağ Yeşilköy, Samandağ Merkez ve Defne’den alındı. Araç üzerinde biriken tozlardan numune alımı (E-176 ve E-192) ise Gaziantep’te gerçekleştirildi.
Laboratuvar sonuçlarına nazaran, alınan 45 numunenin 16’sında asbest tespit edildi. Hayat alanlarından, floradan, toprak yüzeyinden, araç yüzeyinde biriken tozlardan ve izolasyon gereçlerinden alınan numunelerde asbest çıktı.
Yağmura karşın toz duman
Hatay’da çalışmanın yapıldığı tarihlerden çabucak evvel toz yoğunluğunu azaltacak tesire sahip gök gürültülü fırtınalar görülmüştü. Buna karşın üç günlük mühlet zarfında biriken tozdan alınan sonuçlar, bölgenin asbest riskinin boyutunu ortaya koyuyor.
Çalışmayı yapan grubun ulaşımda kullandığı araçtan asbest çıkması ise, enkaz çalışma alanlarında kısa periyodik vakit geçirmenin yahut bölgede karayolu ile seyahat etmenin dahi asbeste maruz kalma riski barındırdığına işaret ediyor.
Alınmayan önlemler
DW muhabirleri, iki gün süren çalışmalar sırasında enkaz kaldırma süreçlerinin yapıldığı binaların çabucak hiç birinde sulama faaliyeti yapılmadığını, yıkıntı atıklarının ayrıştırılmadan depolandığını, hafriyat taşıyan kamyonların kasalarının toz yayılımını önlemek emeliyle branda üzere materyallerle kapatılmadığını gözlemledi.
Depremden ziyan gören binaların yıkımı asbestli gerecin sökümü yapılmadan gerçekleşirken, iş makineleri bu materyallerin mikron boyutuna kadar kırılmasına yol açıyor. Asbest lifleri rüzgârın da yardımıyla çok büyük bir alana denetimsizce yayılabiliyor.
Bölgede yapılan müşahedeler sırasında kollayıcı maske kullanımının neredeyse hiç olmadığı, çabucak herkesin toza direkt maruz kaldığı görülürken, yetkililerin maske kullanımının kıymetine dair bilinçlendirici ya da teşvik edici rastgele bir çalışmasına ise rastlanmadı.
Enkaz alanlarında vatandaşları uzak tutacak rastgele bir vazifeli ya da ikaz levhası bulunmazken, yıkım çalışmalarında yer alan çalışanların de maske takmaması dikkat çekti. Hatta kendisiyle röportaj yapmamızı kabul etmeyen, enkaz döküm alanını yöneten bir firmanın sahibi, 25 yıldan beri bu işi yaptığını belirterek, tozun ve asbestin tehlikeli olmadığını tez etti.
Akut hastalıklar
DW Türkçe’ye konuşan lokal halk da tozdan şikayetçi olurken, bölgede akut rahatsızlıkların arttığını lakin kamu yetkililerince şimdiye dek bir sıhhat taramasının yapılmadığını aktardı.
Çalışma grubunun, çabucak yan tarafındaki enkazda asbest içerikli eternit kesimleri tespit ettiği bir esnaf, “Burası her vakit çok rüzgarlı oluyor. Bu toz, bu duman bizim üstümüze saçılıyor. Yani onun için çocuklarımız da biz de annemiz de babamız da hepimiz hastayız” diyor.
Açılan davalar
Hatay Barosu ile etraf ve sıhhat örgütleri, Nisan ayında kentte enkaz döküm alanlarına dair yürütmeyi durdurma davası açmıştı. Lakin üzerinden beş ay geçmesine karşın dava sonuçlanmadı.
Bölgedeki sivil inisiyatiflerin inşaat yıkıntı atıklarına karşı halk sıhhati için yaptığı hareketler de sonuçsuz kaldı.
DW Türkçe’ye konuşan Hatay Sarsıntı Dayanışması’ndan Cansel Aslan, “Hatay’daki bütün ekoloji örgütleri ve yöre halkı bu taleplerini lisana getirmek için hareketler yaptılar. Bu aksiyonların hepsinde de ne yazık ki kolluk kuvvetlerinin şiddetine maruz kaldılar” diye konuştu. Aslan, enkaz kaldırma çalışmalarının inşaat yıkım firmalarına, enkazdan çıkacak ve aslında mülk sahiplerinin olan hurda metal ve demirler karşılığında ihale edildiğini, münasebetiyle çalışmalarda halk sıhhati yerine maliyetin öne çıktığını vurguladı.
Hatay Barosu’ndan Avukat Ecevit Alkan ise, DW Türkçe’ye yaptığı açıklamada, tozdan kendisinin de hastalandığını ve bununla ilgili şikayetçi olduğunu belirtti. Alkan, hastalanan depremzedelere, bir hekim raporu ile Afet ve Acil Durum İdaresi Başkanlığı (AFAD), Etraf, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı, Hatay Valiliği üzere sorumlu kurumlar hakkında tazminat davası açma haklarının olduğunu hatırlattı.
Hatay’ı ne bekliyor?
DW Türkçe’ye laboratuvar sonuçlarını kıymetlendiren halk ve iş sıhhati bilimi uzmanı Dr. Özkan Kaan Karadağ, yüzey tozları üzerinden alınan numunelerde farklı asbest lifi tiplerinin çıkmış olmasının alana yüksek ölçüde asbestin yayıldığını gösterdiğini belirterek, “Önümüzdeki yıllarda on binlerce mezotelyoma olayı nedeniyle çok genç insanların vefatlarıyla müsabakamız kelam konusu olabilecek” dedi.
Karadağ’a nazaran yetkililerin asbest problemine ait tatmin edici olmayan açıklamaları, halk sıhhatini tehlikeye atıyor: “Bölgede insanların ne kadar etkilendiğini tespit edebilmek için objektif izleme çalışmalarına gereksinimimiz var. İnsanların etkilenmediğini argüman eden resmi açıklamalar yalnızca sorunun üstünü örtmek ile sonuçlanıyor.”
Şimdiye kadar olan hasarın artık geri döndürülemeyeceğini belirten Karadağ, “Ancak bugün de bu tedbirler alınmaya başlanırsa faydası olacaktır. Bunun için de mümkün olan en kısa vakitte sıkı bir kontrolle, genel toz bastırma tedbirleriyle bu toz dumanın ortadan kaldırılması gerekiyor” diyor.
Çocuklar büyük risk altında
Özellikle tozumanın olduğu yerler ve periyotlarda maske takılmasını önerdiklerini, yeniden de bunun en son tahlil olmayacağını anlatan Karadağ, kelamlarına şöyle devam ediyor:
“Asıl yapılması gereken, merkezi tedbirlerin alınmış olmasıdır. Zira 24 saat maske takılması mümkün değil. Bebeklerin ve çocukların maske takmasını beklemek mümkün değil, ki asıl etkilenme ve ağır hastalıklar bugün bebeklik ve çocukluk çağında olan insanlarda ortaya çıkacak.”
“Bu topraklar Çernobil’i gördü”
İki günlük çalışma müddetince numune alım süreçlerini gerçekleştiren ÇMO İstanbul Şubesi’nden etraf mühendisi ve iş güvenliği uzmanı Utku Fırat ise, bölgeyle temas etmiş olan çabucak herkesin asbest maruziyeti riskiyle karşı karşıya olduğunu vurguladı. Fırat, Hatay’da sulama ve kontrol çalışmalarının artırılmasının yanı sıra devletin kesinlikle halka gözetici maske dağıtması, hafriyat çalışmalarında yer alan çalışanlarda maske kullanımının teşvik edilmesi ve tozdan etkilenebilecek yerleşim alanlarının rüzgarın istikameti de hesaplanarak öteki yerlere taşınması gerektiğini söyledi.
Laboratuvar sonuçlarının kamu yetkilileri tarafından yapılan açıklamaları yalanladığına dikkat çeken Fırat, durumun dert verici olduğunu belirterek şu değerlendirmede bulundu:
“Çünkü bu toprakların yaşadığı değerli bir tecrübe var. Bir Çernobil patlaması yaşandı ve sonrasında biz ekranlarda çay içen bakanları izledik. Lakin daha sonraki yıllarda halkın bu patlamadan ne kadar etkilendiğine ve bölgede kanser hadiselerinin ne kadar arttığına daima birlikte şahit olduk. Münasebetiyle yetkililere düşen vazife aslında burada var olan gerçekleri gizlemek değil, mümkün olduğu kadar halkın yüz yüze olduğu asbest tehlikesiyle ilgili gereken tedbirleri almaktır.”