İklim değişikliği neden bir ulusal güvenlik sorunu?
Her güne yeni bir artırım haberiyle başlayan Türkiye’de besin fiyatlarındaki artış dizginlenemiyor. Hasadın yapıldığı yaz aylarında, aslında gerilemesi umut edilen yaş zerzevat ve meyve fiyatlarındaki artış dudak uçuklatıyor. Birkaç gün evvel 90 TL’ye satılan Ayşe bayan fasülyenin fiyatı 140 TL’yi aştı. Bamyanın kilosu 100 TL.
Ayrıca yüksek et, süt, yumurta ve yağ fiyatları bilhassa dar ve sabit gelirli kesitler için temel besin hususlarını lüks tüketim haline getiriyor, istikrarlı beslenememe ve açlık riski artıyor.
Türkiye, dünyada besin enflasyonunun çok yüksek olduğu ülkelerden. Hatta 38 üyeli Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü’nde (OECD) en yüksek besin enflasyonunun olduğu ülke pozisyonunda. OECD’nin paylaştığı bilgilere nazaran, Türkiye’nin Mayıs 2023’te yüzde 52,5 olan besin enflasyonu oranı, OECD ortalamasının yüzde 400 üzerinde.
Çevre ve iklim ekonomisti Dr. Oğuz Tutal, gerekli tedbirler alınmadığı takdirde Türkiye’de yüzde 60’ı aşan besin enflasyonunun daha da şiddetlenebileceği ihtarında bulunuyor.
Tutal, Avrupa İklim ve Etraf Derneği (CERA Europe) ve Avrupa Kalkınma Enstitüsü’nün (EDI) kıdemli uzmanı, iklim değişikliğinin ziraî üretime tesirleri ile ilgili çalışmalar yürütüyor. DW Türkçe’nin sorularını yanıtlayan Tutal, besin fiyatlarındaki tırmanışta para siyaseti ve girdi fiyatlarındaki artışın tesirlerinin göz gerisi edilemeyeceğini söylemekle birlikte “Aynı vakitte, iklim değişikliğinin besin üretimi ve arzını şimdiden etkilemeye başladığını görüyoruz. Ve bu tesirlerin daha da şiddetlenmesi bekleniyor” dedi.
İklim değişikliği MGK gündeminde
Gıda güveliğini tehdit eden iklim değişikliği pek çok ülkede olduğu üzere Türkiye’de de bir güvenlik sorunu olarak görülüyor. Ankara’da Çarşamba günü yapılan Ulusal Güvenlik Konseyi (MGK) toplantısı sonrasında yayımlanan bildiride iklim değişikliğinin “küresel bir kriz halini almaya başladığı” belirtildi. Toplantıda iklim değişikliğinin, sistemsiz göçlerden toplumsal buhranlara, iç karışıklıklardan devletler ortası çatışmalara kadar pek çok sorunu tetikleyebilecek tesirleri üzerinde durulduğu bilgisi paylaşıldı. Bildiride, “İnsanlığın bu müşterek problemine lakin memleketler arası toplumun adil ve samimi çabası ile işbirliğinin tahlil getirebileceği vurgulandı” tabirleri yer aldı.
Bildirinin iklim değişikliği ile ilgili hususu için “Gayet hoş özetlenmiş” diyen ekonomist Tutal, iklim değişikliğinin Türkiye’nin besin güvenliğini olduğu kadar, bölgesindeki istikrarı da etkilediğine dikkat çekti.
Türkiye’nin su yoksulu bir ülke olduğuna işaret eden Oğuz Tutal, Fırat ve Dicle havzası başta olmak üzere Akdeniz, Ege ve Güneydoğu Anadolu bölgesinin kıymetli bir kısmında önümüzdeki yıllarda önemli bir kuraklık riskinin bulunduğuna, su krizinin yaşanacağına işaret etti.
Birleşmiş Milletler’in Hükümetlerarası İklim Değişikliği Paneli’nin yayımladığı özel raporda, Türkiye’nin topraklarının yüzde 60’ının çölleşmeye eğilimli olduğuna dikkat çekilmişti. Ekonomist Tutal ise hem Türkiye hem bölgedeki su geriliminin, yani gereksinim duyulan su ölçüsünün mevcut kaynaklardan temin edilememesinin, jeopolitik riskleri de beraberinde getirdiğine vurgu yaptı. Güney Avrupa’da ve bilhassa de Arap yarımadasında önemli bir su kıtlığı olduğunu söyleyen Tutal, “Gelecek 20 yılda su kaynaklı bölgesel uyuşmazlıklar ve çatışmalar riski de var” tespitinde bulundu.
İklim kaynaklı göç dalgaları telaşa yol açıyor
İklim göçleri de bölgesel istikrarı etkileyecek faktörler ortasında yer alıyor. İklim değişikliğinin tesirlerinin en şiddetli görüleceği Afrika ve Asya’dan daha ılıman bölgelere, refahın daha yüksek olduğu ülkelere, önemli bir göç dalgasının beklendiğini aktaran Tutal, Suriye krizinin patlak vermesinde kuraklığın da tesirli olduğunu gözler önüne seren bir akademik araştırmaya dikkat çekti.
Oğuz Tutal, “Uydu üzerinden geçmişe yönelik kuraklık haritaları çıkartılmış ve orada aslında savaşın geliyorum dediğini görüyorsunuz. Evvel su kıtlığı, kuraklık başlıyor, bu insanların temel besin muhtaçlıklarını karşılayamamasına yol açıyor. Başlayan ekonomik ve toplumsal buhran ve toplumsal patlamanın akabinde yaşananları ne yazık ki hepimiz biliyoruz” dedi.
Türkiye’nin besin tedarikçisi rolü de tehlikede
Uzmanlar tedbir alınmadığı takdirde iklim değişikliğinin Türkiye’deki mevcut ekonomik meseleleri daha da derinleştirebileceği, besin güvenliğini de tehlikeye sokabileceği konusunda ikazlarda bulunuyor.
Bu uzmanlardan biri de Akdeniz ve Ortadoğu ile ilgili çalışmalarıyla tanınan Prof. Dr. Michaël Tanchum. Avusturya Avrupa ve Güvenlik Siyasetleri Enstitüsü (AIES) kıdemli uzmanı ve Navarra Üniversitesi öğretim üyesi Tanchum, iklim değişikliğinin Türkiye’nin besin güvenliğine tesirlerini mercek altına aldığı tahlilinde, çarpıcı tespit ve tahlil tekliflerine yer veriyor.
Tanchum, Türkiye’deki yüksek besin enflasyonuna dikkat çekerken, besin üretimindeki kırılganlığın kronik ve yapısal olduğunu, “Bu birebir vakitte şiddetli su gerilimi ve kuraklığa karşılık verme kapasitesindeki yetersizliğin bir sonucu” kelamlarıyla söz ediyor.
“İklim değişikliği Türkiye’nin Avrupa ve Ortadoğu için besin tedarikçisi olma rolünü de tehdit ediyor” ikazını yapan Michaël Tanchum, Türkiye’deki besin üretiminin azalması sonucunda bölgesel besin tedarik zincirlerinde yaşanacak kesintilerin, Avrupa ve Ortadoğu’yu olumsuz etkileyeceğinin de altını çiziyor.
Çözüm “Agritech diplomasisi” mi?
Tanchum’a nazaran, kârlı besin ihracat gelirlerini kaybetmemek ve milletlerarası besin tedarik zincirlerindeki kilit rolünü tehlikeye atmamak için Türkiye’nin “Agritech” olarak da isimlendirilen, ileri tarım teknolojilerine yönelmesi gerekiyor.
Bunlar verimli ve sürdürülebilir besin üretiminde yapay zeka, otomasyon, biyoteknoloji, bilgi izleme ve bilgi tahlili de dahil olmak üzere ziraî üretim alanında geliştirilen farklı ileri teknolojileri kapsıyor.
Gıda güvenliği tehlikede olan Türkiye’nin daha fazla vakit kaybetme lüksü olmadığını söyleyen Michaël Tanchum, Ankara’nın ivme kazanan iklim değişikliğinin yol açtığı hasara karşı koymak için “Agritech diplomasisi” yürütmesi ve bu teknolojilerde önder olan ülkelerle stratejik paydaşlıklar geliştirmesi gerektiğini aktarıyor.
“Argitech diplomasisi, Ankara’ya bölgesel liderlik sergilemesi için kaçıramayacağı bir fırsat sunuyor” diyen Tanchum, Türkiye’nin kimi Avrupalı ortaklarının ve bilhassa İsrail ile Birleşik Arap Emirlikleri’nin (BAE) su kullanım verimliliğini ve kuraklığa dayanıklılığı artıran ziraî teknolojilerde önder pozisyonda olduklarını hatırlatıyor, Hindistan-İsrail-BAE ziraî besin işbirliğinin başarılı sinerjisinin örnek alınmasını öneriyor. Tanchum, bu teklifini şu tabirlerle aktarıyor:
“Türkiye, İsrail ve BAE ortasındaki üçlü işbirliği, yeni bir ekonomik oluşumun inşa edilmesini sağlayabilir, bu yolla birebir vakitte bölgesel besin güvenliği de desteklenir. Avrupa Birliği (AB) ve üye devletleri için de Avrupa tarım teknolojisi yoluyla Türkiye ile kazan-kazan bağlantısını geliştirmek için benzeri fırsatlar mevcut ve biyostimülanlar en acil düşük sermaye yatırımı tahlilini sunuyor.”
Tarımsal teknolojilerde stratejik ortaklıklar
İsrail, ziraî su güvenliği teknolojilerinde başkan bir ülke olarak tanımlanıyor. İsrail ile stratejik işbirliği sayesinde Hindistan’ın dünyanın en büyük ikinci buğday üreticisi olduğu, artan su kıtlığına karşın buğday ve öteki eserlerde rekor randıman elde ettiği belirtiliyor. BAE de ziraî teknolojilere ve sürdürülebilir tarıma yaptığı büyük yatırımlarla değerli bir global besin aktörü pozisyonunda. Hatta Türkiye ile BAE, çağdaş iklim sistemlerinin benimsenmesi, besin üretiminin artırılması ve tedarik zincirlerinin sürekliliğinin sağlanması bahislerinde bir mutabakat zaptı imzaladılar. Lakin Michael Tanchum, Türkiye’nin her iki ülke ile bu alandaki işbirliği potansiyelinin şimdi etkinleştirilmediğine dikkat çekiyor.
Türkiye’nin bu mevzularda Batılı ülkelerle de işbirliğini geliştirme fırsatı var. Ankara, bitkilerin ısı ve kuraklık üzere gerilimleri tolere etme yeteneklerini arttıran biyostimülan üreticisi şirketlerin bulunduğu Almanya, İtalya, İspanya, Hollanda ve ABD ile bu alanda işbirliğini geliştirilebilir.
Türkiye hangi yolu tercih edecek?
Çevre ve iklim ekonomisti Oğuz Tutal’a nazaran, Türkiye tarımının geleceğini, önümüzdeki süreçte atılacak adımlar belirleyecek.
İklim ekonomisti, “AB ile ilgilerin tekrar canlanması, Gümrük Birliği’nin güncellenmesi umuluyor. Öte yandan Türkiye yakın vakitte yanlışsız ve sürdürülebilir tarım uygulamalarına geçmezse, AB’nin hudutta karbon düzenlemesi ve Yeşil Mutabakat siyasetleri nedeniyle Avrupa’ya ihracatı da bir ölçü azalabilir” diye konuştu.
Tüm dertlere karşın Türkiye’nin hala bölgesinde kıymetli bir tarım üreticisi olduğunu, geniş ve çeşitlendirilmiş tarım yerleri bulunduğunu söyleyen Tutal, hakikat uygulamalar ve siyasetlerle bir çok tarım eserinin yetiştirilebileceğini, büyük potansiyele sahip kıymetli jeostratejik pozisyonu ve güçlü altyapısı sayesinde de tarım ihracatını daha güçlendirebileceğini vurguladı.
“Kazanmayan çiftçi üretmeye devam edemez”
Peki Türkiye’nin besin güvenliğini korumak ve tedarikçi rolünü koruma etmek için öncelikle hangi adımları atması gerekiyor?
Bu soruyu yanıtlayan Oğuz Tutal, besin ve tarım özelinde üreticinin kilit ehemmiyet taşıdığına işaret etti, “Üreticinin ahenk siyasetlerini ve belirlenen yol haritasını uygulayacak marifette, şuurda ve vizyonda olması gerek fakat tıpkı vakitte da emeğinin karşılığını almak zorunda. Halbuki şu anda bir çok çiftçi, üretici, üretim maliyetlerindeki fahiş artışlar nedeniyle üretimden çıkıyor, hatta kaçıyor. Kesinlikle tarım sigortaları, tarım takviye siyasetleri, çiftçilerin girdi maliyetlerini düşürecek teşvikler üzere tarım dayanak siyasetlerinin hayata geçirilmesi gerek. Zira kazanmayan çiftçi üretmeye devam edemez” diye konuştu.
Her bölgeye uygun eserlerin seçilmesi, bölgesel ve ulusal eser desen haritalarının çıkarılması gerektiğini anlatan Tutal, ayrıyeten gerçek su kullanım prosedürleri ile akıllı tarım uygulamalarını yaygınlaştırmanın da büyük ehemmiyet taşıdığını aktardı.
DW Türkçe’ye VPN ile nasıl ulaşabilirim?