İklim krizi ve kuraklık: Van Gölü alan kaybediyor
Küresel ısınmanın yarattığı iklim değişikliği dünyanın en büyük sodalı gölü, Türkiye’nin ise en büyük gölü olan Van Gölü’nü tehdit etmeye devam ediyor. Türkiye’nin doğusundaki Van Gölü Havzası’nda kirlilik, kuraklık, sıcaklıklar, yağış azlığı ve buharlaşma alarm düzeyine ulaştı. İlkbahar yağışlarıyla birlikte bir nebze uygunlaşan gölde sıcak hava dalgası ile tekrar çekilme yaşanıyor.
Uzmanların yaptığı incelemede havzanın gitgide kuraklaştığı, düşen yağışın süratle buharlaştığı ve Van Gölü’nün küçüldüğü tespitleri yer alıyor. Yağışların büyük ölçüde azaldığı geçen üç yılda sıcak ve kurak bir dönem geçiren Van Gölü Havzası, bu yıl bahar aylarında yüzde 15 ila 20 oranında azalsa da yağış aldı. Havzaya olumlu bir formda yansıyan yağışların akabinde yaz döneminde ise buharlaşmanın şiddeti arttı.
“Van Gölü alan kaybetmeye devam edecek”
Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Coğrafya Kısmı Öğretim Vazifelisi Prof. Dr. Faruk Alaeddinoğlu, uzun yıllardır global iklim krizi ile ilgili çalışmalar yapıyor. Bölgedeki sıcaklık ve iklim değişikliklerini adım adım izleyen Alaaeddinoğlu’na nazaran, Van Gölü Havzası’ndaki suların büyük ölçüde çekilmesinin sebebi yağışların yetersizliği değil buharlaşmanın şiddeti. Havzadaki sıcaklığın dünyadaki eğilimleriyle hakikat orantılı olarak yükseldiğine dikkat çeken Prof. Alaeddinoğlu, bu yükselme trendinin devam edeceği görüşünde. Sıcaklık artışının Türkiye’nin büyük kısmında ve dünyada da devam edeceğini söz eden Alaeddinoğlu, Van Gölü’ndeki iyileşmelerin tekrar görülemeyeceği kanısında:
“Geri çekilme devam edecek. Küçük, kısmı güzelleşme ile aslında geçmişe dönülmüş değil. Yalnızca geçen yıl sonbahar aylarında yaşanan o geri çekilmede biraz güzelleşme var. Sıcaklıkta bu yüksek trend devam ederse yeniden birebir tabloyu göreceğiz. Yani geri çekilme her yıl biraz fazla ilerleyerek devam edecek. Yani Van Gölü alan kaybetmeye maaelesef devam edecek.”
Bendi Mahi Çayı tarihinde birinci defa büsbütün kurudu
Küresel ısınmanın bölgede hayatı tehdit ettiği tek yer Van Gölü değil. Van Gölü havzasında yer alan irili ufaklı onlarca göl ve akarsu da kuruma tehlikesiyle karşı karşıya. Hatta Van Gölü’nü besleyen 101 akarsunun bir kısmı şimdiden kurumuş durumda. Havzada bulunan Akgöl, Keşiş Gölü ve Değirmi Gölü neredeyse yok olma düzeyine ulaşırken Van Gölü’nü besleyen birçok akarsu da ya büsbütün kurudu ya da önemli manada su kaybı yaşadı.
O akarsulardan biri de Bendi Mahi Çayı. Van Gölü’nü besleyen en büyük akarsu olma özelliğini taşıyan Bendi Mahi Çayı bu yıl kurudu. Yöre halkı, Bendi Mahi Çayı’nın tarihinde birinci kere büsbütün kuruduğuna şahit olduklarını söylüyor.
Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Su Eserleri Fakültesi Öğretim Üyesi Dr. Mustafa Akkuş, Van Gölü Havzası içinde bulunan su kaynaklarını yakından takip eden bir isim. Uzun yıllardır bölgedeki su hareketliliğini izleyen Dr. Akkuş, bölge tarihinin kuraklıklarla dolu olduğunu belirtiyor. Kapalı havza pozisyonundaki Van Gölü Havzası’na dışarıdan su girişi olmadığına dikkat çeken Akkuş’a nazaran, son 60-70 yılda bile yağış oranlarında önemli azalma var. Kışın yağış almaması ve yazın çok buharlaşma nedeniyle Van Gölü’nün 3-4 kat fazla su kaybettiğini düşünün Akkuş, su idaresine dikkat çekiyor:
“Etkin bir su idaresine sahip değiliz. Van Gölü kenarındaki akarsuların etrafında ekili alan her geçen yıl büyüyor. Yani her yıl suya muhtaçlık artıyor. Fakat her geçen yıl su azalıyor. Biz ise ısrarla, inatla şeker pancarı, yonca ekiyoruz. Bu durum devam ederse birçok akarsu Van Gölü’ne ulaşamayacak. Van Gölü için en değerli kaynak olan 60 – 70 kilometrelik Bendi Mahi Çayı çarpıcı örnektir. Çayın gölden itibaren 23’üncü kilometrede bulunan DSİ’nin sulama regülâtörü bütün kapatlarını kapattı. Akarsu yatağındaki tüm suyu sulamaya verdi. Akarsudaki balıklarınızı düşünmezseniz, maalesef faal bir su idaresinden bahsetmeniz mümkün değil.”
“Küresel ısınma şiddetlenerek devam edecek”
Van Gölü Havzası yaklaşık 15 -16 bin kilometrekare alanı kapsıyor. Ortasında Van Gölü’nün bulunduğu havzanın dışında 21 farklı tali havza var. Van Gölü’nün oluşumunun ise 800 bin yıl öncesine dayandığı varsayım ediliyor.
Uzmanlar birçok sulak alan ve gölün bulunduğu havzanın bütününde yağışlardaki yetersizliğin devam ettiğini belirtiyor. Havzadaki ekosistemin her birinin kendi dinamikleri olduğunu belirten Prof. Dr. Faruk Alaeddinoğlu’na nazaran, Van Gölü geçmişte kar biçimindeki yağışların son yıllarda yağmura dönüşmesi nedeniyle şanslı. Zira yağmura dönüşen yağışlar eğim doğrultusunda direkt Van Gölü’nü besliyor. Prof. Alaeddinoğlu, en şanslı pozisyonda olan Van Gölü’nün bile alan kaybettiği düşünüldüğünde korkulması gerektiğini belirtiyor:
“Van Gölü, 3 bin 700 kilometrekare ve en derin noktası 400 metrelik derinliğe sahip. Bu devasa bir su kütlesi manasına gelir. Lakin global ısınma şiddetlenerek devam edecek. Van Gölü alan kaybedecek. Bilhassa akarsuların göle döküldüğü yerlerde geri çekilme çok daha süratli bir formda yakın vakitte fark edilir duruma gelecek. Beşerler her yıl tahminen yüzlerce metre kara kazanmış olacaklar. Bu vahim bir tablo.”
“Van Gölü’nde asıl tehlike kirlilik”
Çevresi yüksek dağlarla kaplı bir havzada bulunan Van Gölü’nü yalnızca yağış ölçüsündeki azalma ve buharlaşma tehdit etmiyor. Van Gölü tıpkı vakitte önemli bir kirlilikle de karşı karşıya. Bu durumun bölgedeki doğal hayata önemli tesirleri var. Suyun metrelerce çekildiği gölde, akarsuların taşıdığı çöpler ve yerleşim yerlerinden gelen atık suyun arıtılmadan göle bırakılması doğal ömrü ve ekosistemi önemli formda tehdit ediyor. Uzmanlar Van Gölü için asıl tehlikenin çekilme ve yükselme değil kirlilik olduğu görüşünde. Dr. Mustafa Akkuş da asıl büyük tehlikenin Van Gölü etrafındaki çalışmayan arıtma tesisleri olduğunu söylüyor:
“Van Gölü etrafında yaşayan bir milyonu aşkın insanın bütün atığı Van Gölü’ne gidiyor. Her damla kirlilik Van Gölü’nde kalıyor. Her göl, gelen kirliliği muhakkak ölçüye kadar absörve edebilir. Van Gölü için bu hududu çok aşmış durumdayız. Bu saatten sonra Van Gölü için bir damla kirli su bile çok fazla. Artık o özümseme kapasitesi dediğimiz sonun çok ötesindeyiz. Belediyelerin arıtma tesislerini full kapasite çalıştırmaları lazım. Belediyeler ekstra maliyet çıktığı için arıtma tesisini çalıştırmak istemiyor. Temel tehlike Van Gölü etrafındaki çalışmayan arıtma tesisleridir.”
“Ekolojik problemler ekonomik sıkıntılara dönüşür”
Van Gölü ve etrafındaki doğal alanlar tıpkı vakitte binlerce kişinin geçim kaynağı. Bölgede yapılan tarım ve hayvancılığın yanı sıra Van Gölü’ne dökülen akarsular bölgede 20 binden fazla insanın geçim kaynağı olan İnci Kefali’ne de mesken sahipliği yapıyor. Öte yandan Van Gölü, bölgedeki öteki yerlere nazaran daha serin olan havası ve doğal hoşlukları ile kıymetli bir turizm merkezi. Uzmanlar ise bölgenin kendi özelliklerini kaybetmesi ile ekonomik bir sarsılma ve önemli bir göçün de başlayacağı kaygısını taşıyor.
Dr. Mustafa Akkuş, yaz aylarında akarsularda su kalmaması durumunda İnci Kefali’nin geleceğinden kelam edilemeyeceğini söylüyor. “Ekolojik meseleler bir mühlet sonra ekonomik meselelere dönüşüyor” diyen Akkuş’a nazaran, şayet süreç yönetilemezse bir anda binlerce işsiz beşerle yüzleşmek zorunda kalabiliriz:
“Risk boyutu geçti. Şu anda krizle karşı karşıyayız. Her geçen yıl kartopu üzere döndükçe büyüyen bir kriz bize hakikat geliyor. Bir karar vermemiz lazım. Ya esaslı bir değişikliğe gideceğiz ya da binlerce işsiz insan göreceğiz. Binlerce insanın İstanbul, Kocaeli üzere esasen nüfusu haddinden fazla aşmış vilayetlere göç ettiğine şahitlik edeceğiz. Şayet bu kriz daha da büyümeden müdahalede bulunabilirsek bu daha fazla başımıza sorun açmaz.”
DW Türkçe’ye VPN ile nasıl ulaşabiliriz?