İsrail-Hamas savaşı: Türkiye’de güç faturası artar mı?
İsrail-Hamas savaşı yaklaşık iki haftadır devam ederken, dünya emtia piyasalarında ham petrolün varil fiyatı 7 Ekim’de gerçekleştirilen Hamas saldırısı öncesine nazaran yaklaşık yüzde 11 daha yüksek. 5 Ekim’de son 1 ayın en düşük sayısı olan 84 dolar düzeyinde olan Brent petrol fiyatı, şu anda 93 doların üzerinde.
Enerji analistleri, çatışmaların daha geniş bir bölgeye yayıldığı en berbat senaryoda petrol fiyatlarının 150 dolara kadar çıkabileceği konusunda uyarıyor.
Peki petrol fiyatlarındaki artış Türkiye üzere güçte dışa bağımlı bir iktisat için ne tabir ediyor?
Akaryakıta zam
Türkiye doğal gazda yüzde 99, petrol ve eserlerinde yüzde 92 dışa bağımlı.
İsrail-Hamas savaşı sonrası yükselen brent petrol, Türkiye’de akaryakıt artırımı haberlerini beraberinde getirdi. 17 Ekim prestijiyle 2 lira 23 kuruşluk artırımla motorin fiyatları tekrar 40 TL’nin üzerine çıktı. Akaryakıt fiyatlarına da bugünden itibaren geçerli olmak üzere 1 lira 48 kuruş artırım geldi.
Türkiye’nin doğal gaz ithalatı için yaptığı mutabakatlar da petrol eserleri fiyatlarına endeksli, hasebiyle petrol fiyatları arttıkça doğal gaza ödenen para da artıyor. Türkiye arz güvenliği ve kaynak çeşitliliği açısından spot piyasadan ise sıvılaştırılmış doğal gaz alıyor. Spot piyasada da son iki haftadır süratli bir yükseliş kelam konusu.
DW Türkçe’ye konuşan güç siyasetleri uzmanı Necdet Pamir, Türkiye’nin tükettiği petrolün yüzde 92’sini ithal ettiğini belirterek, “Geçen sene ham petrol, petrol eserleri, doğal gaz, kömür ithalatına verdiğimiz para 96,6 milyar dolar. Yani petrol fiyatı 100 doların üzerine çıktığında 100 milyar dolara yakın bir ithalat faturamız oluyor” diye konuşuyor.
“Süreç aleyhimize gelişiyor”
Bu sene fiyatların geçen yıla nazaran nispeten daha yumuşak gittiğini 75-80 ortasında dalgalandığını lakin son devirde 93 doların üzerine çıktığını söz eden Pamir, “Şu an süreç aleyhimize gelişiyor. Kimi senaryolara nazaran Hizbullah da işin içine girerse, İran da çatışmalara dahil olursa petrol fiyatları açısından daha olumsuz bir tablo karşımıza çıkabilir” diyor ve ekliyor: “Petrolün Türkiye’nin güç tüketiminde çok yüksek hissesi var. Münasebetiyle ekonomik olarak çok olumsuz tesir eder.”
DW Türkçe’ye konuşan TMMOB Makina Mühendisleri Odası Güç Çalışma Kümesi Lideri Oğuz Türkyılmaz da Türkiye’nin petrol kaynaklarına ait direkt bir badire olmasa da genel fiyat trendinde spekülatörlerin de tesiriyle bir yükseliş trendinin kelam konusu olabileceğini, bunun da akaryakıt fiyatlarına direkt olarak yansıyacağını lisana getiriyor.
Şu anda savaşın ucu açık bir savaş olduğu, İsrail idaresinin neyi nereye kadar götüreceğinin belgisiz olduğunu tabir eden Türkyılmaz, Körfez’den gelen gaz ve petrol arzında bir kahır olursa kuşkusuz Türkiye’nin de bundan makus istikamette etkileneceğine vurgu yapıyor.
Piyasada doğal gazın fiyatı artıyor
Türkiye’nin doğal gaz ithalatı için Rusya, İran ve Azerbaycan ile uzun vadeli muahedeleri olduğunu tabir eden Oğuz Türkyılmaz, lakin bunun yanı sıra spot piyasadan her sene artan oranlarda sıvılaştırılmış doğal gaz alındığını belirtiyor. Sıvılaştırılmış doğal gaz alımının Türkiye’nin cari gaz kaynakları içinde değerli bir hisse tuttuğunu söyleyen Türkyılmaz, “Burada maliyetlerin yükselmesi Türkiye’nin güç faturasını yükseltir kuşkusuz” diyor.
Avrupa’da gösterge olarak kabul edilen Hollanda TTF 1 ay vadeli doğalgaz fiyatları spot piyasada yüzde 30’un üzerinde yükseldi. Rusya Federasyonu yapılan Türk Akımı muahedesinde da gaz fiyatları üç ayda bir gözden geçiriliyor ve gözden geçirilirken yüzde 70 oranında milletlerarası Hollanda TTF endeksine bağlı. Hollanda endeksi bu kadar üst zıplayınca doğal gaz alım fiyatları da artmış olacak.
“Marttan sonra önemli artırım gelecek”
AKP hükümetinin yükselen hayat pahalılığı nedeniyle doğal gazda önemli bir sübvansiyon siyaseti yürüttüğünü hatırlayan Türkyılmaz’a nazaran, bu siyasetin ne kadar sürdürülebilir olduğunu ise vakit gösterecek.
Türkyılmaz, bu siyasetin lokal seçimlere dek sürdürleceği görüşünde.
Necdet Pamir de doğal gaz fiyatlarında son bir ay içinde yüzde 50 civarında artış olduğuna işaret ediyor. Spot piyasada TTF 1 ay vadeli doğal gaz fiyatının bin metreküpünün 623 dolara yükseldiğine işaret eden Pamir, Türkiye’nin Rusya ve Azerbaycan ile mevcut kontratlarının yüzde 70 TTF endeksli olduğunu söylüyor: “Üç ayda bir ödüyoruz. Geçmiş üç ya da altı aydaki fiyat ortalamasına bakılıyor. Tabi ki savaşın gelişim sürecine bağlı olarak önümüzdeki devir olumsuz etkileneceğiz, o denli görünüyor.”
Elektrik üretiminde doğal gaz kullanıldığı da düşünülürse konutlara ve endüstriye çok uzun vakittir çok önemli sübvansiyon olduğunu tabir eden Pamir, şöyle devam ediyor: “Üçte birine yakın bir şey ödüyoruz ancak insanların ödeme gücü yok. Bunu marta kadar büyük olasılıkla devam ettirirler, lokal seçimleri düşünerek. Ancak sonuçta yol, su, elektrik olarak binerek geliyor. BOTAŞ’ın borcu büyüyor. Gerisinden çok önemli artırımların geleceği çok açık. Öbür yandan Rusya’ya ödenmemiş, yaklaşık 20 milyar dolar civarında olduğu düşünülen ve seçimlerde Rusya’dan dolaylı bir dayanak üzere algılanan ödenmemiş doğal gaz faturası var. Dolar ve Euro’da artış beklentisi var. Münasebetiyle doğal gaza marttan sonra çok önemli bir artırım geleceği görülüyor.”
En makus senaryo
Pamir, bölgeye bakıldığında İsrail’in Tamar, Leviathan üzere doğal gaz alanlarının olduğunu, bu alanların global bir oyun değiştirici olmasa da İsrail’in operatör olan Chevron’a Tamar’daki üretimi durdurma talimatı verdiğini hatırlatıyor. Buradaki kaybın farklı alanlardan şimdiye dek karşılandığını aktaran Pamir, İsrail’in Mısır’a senede 7-8 milyar metreküp doğal gaz ihraç ettiğini, Mısır’ın da buradan bir ölçü Avrupa’ya verdiğini belirterek ekliyor: “Bu durum uzadığı takdirde arz tarafında da dertler olacağı için bölgesel olarak, doğal gaz fiyatlarını o da üste gerçek çekebilecek bir faktör.”
Hava şartlarının âlâ gideceğine ve Avrupa’da talebin düşeceğine yönelik olumlu bir senaryo da olduğunu lisana getiren Pamir, makûs ve uygun faktörler hesaplandığında dahi hem doğal gaz hem de petrol fiyatlarının bir periyot üst gideceğini tabir ediyor.
En makûs senaryonun ise petrol fiyatının 150 dolara çıkacağına yönelik varsayımlar olduğunu söyleyen Pamir, buna çok katılmadığını belirterek “Şunu dikkate alıyorlar, Hürmüz Boğazı’ndan günde 20 milyon varil petrol çıkışı var. Dünyada yüz milyon varil petrolü üretiliyor, tüketiliyor. Bunun beşte biri Hürmüz Boğazı’ndan geçiyor. İşin içine İran da girerse ve burada iki eski tankeri batırırsa arzda muazzam bir düşünce olabilir. Münasebetiyle petrol fiyatları yani yüz dolarları rahat rahat geçer o felaket senaryosu gerçekleşirse” diyor.
Pamir, savaşın daha geniş bir bölgeye yayılmaması halinde petrol fiyatlarının 93’ten 100’e hakikat çıkabileceğini, muhakkak bir mühlet sonra ise gelişmelere bağlı olarak sönebileceğini lisana getiriyor: “Bu kadar bilinmeyen varken natürel kestirimde bulunmak kolay değil. Fakat yükseleceği, zati de yükseldiği çok açık”
İsrail ile yeni iştirak arayışı
Öte yandan Hamas-İsrail savaşının çabucak birkaç hafta öncesinde Türkiye, İsrail ile yeni bir paydaşlık arayışındaydı.
Eylül ayında BM Genel Şurası için New York’ta bulunan Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ve İsrail Başbakanı Benyamin Netanyahu birinci defa yüz yüze bir ortaya gelmiş; görüşmeden sonra Erdoğan basına yaptığı açıklamada, Türkiye ve İsrail’in Doğu Akdeniz’de ortak güç sondajı yapacaklarını, ayrıyeten Türkiye’den Avrupa’ya güç nakil sınırlarını işletmeye başlayacaklarını söylemişti.
Erdoğan, bahisle ilgili yaptığı bir öbür açıklamada da Avrupa’nın bilhassa Rusya-Ukrayna savaşı sonrası oluşan konjonktürün de tesiriyle sürdürülebilir güç kaynağı arayışında olduğuna dikkat çekerek, “İsrail’in kaynaklarının Avrupa’ya taşınması konusunda arayışta olduğu da herkesin malumu. En akılcı rota ise Türkiye üzerinden bu kaynakların Avrupa’ya ulaştırılması. Bunu son görüşmemizde de ele aldık, çalışmalara başladık. En kısa müddette gerek Türkiye’de gerek İsrail’de yapacağımız görüşmelerde rota, takvim ve sondaj alanları üzere detayları da netleştiririz” demişti.
Peki planlanan iş birliği savaştan nasıl etkilenecek?
“KKTC’ye gaz verilirse cazibesi olur”
Necdet Pamir, “İsrail-Türkiye gaz boru çizgisi İsrail ve orada Leviathan’da, Tamar’da yatırım yapan başta Chevron olmak üzere bütün şirketler için kıymetli. Onlar için en uygulanabilir proje, hesap kitap yaptıkları vakit, Türkiye’ye ihracat. Münasebetiyle onlar için karlı, bizim için vazgeçilmez bir şey değil” diyor.
Ancak bunun Türkiye için stratejik bir değeri olduğunu lisana getiren Pamir, projeyi Türkiye’nin Doğu Akdeniz’deki yalnızlaşmasını kırabilecek bir faktör olarak görüyor. Öteki yandan proje gerçekleşirse Türkiye’ye güneyden gaz girişinin olacağını söz eden Pamir, “Dolayısıyla o coğrafyayı besleyebilecek olması bakımından da önemli” diyerek ekliyor: “Yani Türkiye için şöyle bir avantaj da olabilir. Şayet karşılıklı müzakere edilip ikna olurlarsa. Zira onlar için avantajlı bu boru sınırı. O da şu. KKTC’ye de gaz verirse o boru çizgisinden, Türkiye’nin stratejik olarak fiyattan daha öne koyacağı bir şey olur.”
İsrail gazının, Türkiye piyasasına girdiğinde Rus gazından, Azerbaycan gazından, hatta en değerli görünen İran gazından daha ucuz olmasının Türkiye açısından pek kolay görünmediğini vurgulayan Pamir, “Re-export üzere bir hak tanınsaydı o vakit avantajlı idi. Artık bir de bunun üstüne Hamas-İsrail çatışması çıktığında hangi hükümet, bu kamuoyuna karşın, bu kadar reaksiyon varken bunu bu biçimiyle devam ettirebilir? Bunu avantaja çevirmenin bir ögesi da dediğim üzere KKTC’ye direkt gaz verilmesi. Lakin o vakit Türkiye için bir cazibesi olur” diye konuşuyor.
“Hayal edilen bir proje”
Oğuz Türkyılmaz ise kelam konusu iş birliğinin bu basamakta yalnızca hayal edilen bir proje olduğunu, pişmesi için daha çok yılların geçmesi gerektiği görüşünü paylaşıyor.
Projenin gerçekleşmesi için İsrail’in çok daha büyük doğal az kaynaklarına gereksinimi olduğunu kelamlarına ekliyor.