Neuralink: Beyin çipiyle telepati mümkün mü?

ABD’li iş insanı Elon Musk, 2020 yılında sahibi olduğu nöroteknoloji şirketi Neuralink’in geliştirdiği beyin implantasyonunun mümkün kullanım alanlarını anlattığı sırada “Gelecek garip olacak” kelamlarını sarf etmişti. Şirket, 2020 yılına dek yedi yıl boyunca beyne implante edilmek için tasarlanan, binlerce nöronun aktivitesini izleme kabiliyetine sahip bir bilgisayar çipi üzerinde çalışıyordu.

Bilimsel ismiyle “beyin-bilgisayar orta yüzü” (İngilizce kısaltmasıyla BCI) ismini taşıyan bu çip, insan saçından daha ince olan ipliklere bağlı olan 3 bin elektrodu içeren minik bir kesimden oluşuyor.

Musk, bu teknoloji ile 1999 imali bilim-kurgu sineması The Matrix’te olduğu üzere, beynin derinliklerindeki bilgi ve hafızanın indirilmesini mümkün kılmak gayesiyle insan beynini bilgisayarlarla temaslı hale getirmeyi amaçlıyor.

Söz konusu teknolojinin görme manisi yahut felç tedavisindeki kullanımının yanı sıra Musk, Neuralink’in beşerler ortasında telepatiyi mümkün kılma emeline sahip olduğunu lisana getirmişti. Musk’a nazaran bu, yapay zekaya karşı çıkacak muhtemel bir savaşta insanlığı galip kılacak bir gelişme olacak. Musk tıpkı vakitte, teknolojinin insanların “süper görme” kabiliyetine sahip olmasını sağlamasını da istiyor.

Bilim-kurgu mu gerçeklik mi?

Peki tüm bu istekler gerçekçi mi? Sorunun kısa ve cevabı muhakkak: Hayır!

ABD’deki Chicago Üniversitesi’nde nörobilim alanında çalışmalarını yürüten Giacomo Valle, “İnsanların zihinlerini okuyamayız. Beyinden çözebileceğimiz bilgi ölçüsü son derece sınırlı” değerlendirmesinde bulundu.

Birleşik Krallık’taki Imperial College London’da beyin-bilgisayar orta yüzü alanında araştırmalarını sürdüren Juan Alvaro Gallego ise bu teknolojinin zihinlerimizi okuyabilecek basamağa gelmesinin gelecek 30-40 yılda mümkün olduğuna inanmadığını söyledi. DW’ye yaptığı değerlendirmede Gallego, “Temel sorun, niyetlerimizin beynimizin neresinde nasıl saklandığını bilmiyor oluşumuz. Şayet niyetlerin gerisindeki hudut bilimi anlayamıyorsak, onları okumamız da mümkün olmaz” diye konuştu.

Beyin-bilgisayar arayüzüFotoğraf: Jean-Christophe Bott/dpa/picture alliance

BCI’lerin tıbbi kullanımı

Musk, Neuralink teknolojisini birinci sefer kamuoyuna açıklarken sunumunda beynine bir Neuralink çipi takılan bir domuz ve beyniyle bir masa tenisi raketini denetim eden bir maymunun görüntüsünü göstermişti.

Ancak BCI’lerin potansiyeli, hayvanların oyun oynamasının çok daha ötesine uzanıyor. Gallego, kelam konusu teknolojinin, omurilik hastalıkları yahut sinirsel bir hastalık olan Locked-in sendromunun tedavisinde kullanılmak üzere geliştirildiğini söyledi. Buna nazaran BCI, hastanın şuuru büsbütün yerinde olduğunda lakin bedeninin gözleri dışındaki hiçbir kısmını hareket ettiremediğinde, irtibat kurmasına imkan sağlıyor.

Gallego, “Eğer bu tip durumlarda hastanın beynindeki iç irtibatını bilgisayar üzerinde sözlere dönüştürmeyi başarırsanız, bu hayatı değiştiren bir buluş olur” dedi.

Bu alanda BCI’ler, nöronlardan gelen elektrik sinyallerini motor kortekste kayıt altına alacak ve akabinde sinyalleri bir metin olarak gösterilmek üzere bir bilgisayara gönderecek biçimde tasarlanıyor. Aslında beynin düşünme sürecinde merkezi rol alan bir kısmı olmayan motor korteks, talimatların bedenin geri kalanına gönderilmek üzere taşındığı yer. Örneğin konuşmak üzere lisan yahut çene hareketi yapmak istediğinizde, beyin bu talimatları burada topluyor. Elektrotlar ise aslında motor planlamayı kayıt altına alıyor. Beynin farklı kısımlarındaki süreçlerin sonucu, buralarda toplanıyor.

Dolayısıyla BCI’ler aslında niyetlerinizi kaydetmiyor, daha fazla beynin parmağı burada, dizi şurada hareket ettirme yahut ağzı belli bir ses çıkarmak üzere açma üzere planlarını kaydediyor.

“Bilim insanları, motor korteksin bir mektup yazma niyetini okumayı başardı” bilgisini aktaran Gallero, “Bağlı bir bilgisayar ile karmaşık bir modelleme kullanmak suretiyle, felçli iştirakçilerin dakikada 10 sözlük bir iletişlim kurması sağlandı ve bu bir ihtilal niteliğindeydi” dedi.

BCI’ler insanların hissetmesini sağlıyor

Bu teknolojinin kullanımındaki bir başka çığır açıcı gelişme ise 2016 yılında yaşandı. Periyodun ABD Lideri Barack Obama, o yıl bir trafik kazasının akabinde felç kalan Nathan Copeland ismindeki kişinin robotik elini sıkmıştı. Copeland, Obama’nın kendisinin elini sıkışında ciltleri birbirlerine değiyormuş üzere hissettiğini söylemişti.

Gallego, “Orada BCI’lerin daha farklı bir kabiliyetini gözler önüne sermiş oldular. Beynin planladığı hareketleri yorumlamak emeliyle elektrot kullanmak yerine, his üretmek hedefiyle minik akımlar kullanarak beyni uyardılar” bilgisini aktardı.

Copeland’in beynine, hudut sisteminin faaliyet dışı kalan kısmının fonksiyonelliğini geliştirmek emeliyle “Utah array” isminde bir BCI yerleştirildi. Neuralink’in bir rakibi tarafından üretilen aygıt, robotik elin ucundaki sensörlere bağlı olacak biçimde duyu korteksine implante edildi.

Copeland, Obama vilayet el sıkıştığında bu sensörler beyne kimi sinyaller göndererek beynin “el kısmındaki” duyu korteksini uyardı. Böylelikle Copeland, Başkan’ın elini “hissetmiş” oldu.

BCI’lerin sunduğu bu yeni kabiliyetler, derin beyin stimülasyonunun gelecek jenerasyonunu temsil ediyor. Kelam konusu tedavi, hareketsel hastalıklara sahip şahısların beyinlerinin ilgili alanlarına elektrot yerleştirilmesini içeriyor. Gallego, “Bu teknolojiler uzun bir müddettir var. Derin beyin stimülasyonu, 1990’lı yıllardan bu yana Parkinson hastalığına sahip yüz binlerce insanın tedavisinde kullanıldı” diye konuştu.

Herkes beyin ameliyatı mı olacak?

Şimdilik Utah Array üzere BCI teknolojisi Copeland üzere özel hadiselerde kullanılırken, Neuralink teknolojisi ise sadece hayvanlar üzerinde deneniyor. Valle, “BCI’lerin tüm tıbbi uygulamaları hâlâ araştırma evresinde ve klinik pratikte şimdi uygulamaya konmuş değiller” dedi.

Geçen yıl Neuralink, teknolojilerini beşerler üzerinde denemek için ABD hükümetinin ilgili makamlarına müracaatta bulundu. Lakin devlet kurumları, şirketin bu başvurusunu kıymetli güvenlik telaşları gerekçesiyle reddetti. Basında yer alan haberlere nazaran, Musk’ın şirketi, beşerler üzerindeki deneylere bu yılın sonlarında başlamak için müsaade alma gayretlerini sürdürüyor.

96 minik ve esnek modülden oluşan ve insan beynine yerleştirilmesi kelam konusu olan bir aygıtın, beyin ameliyatı ile insanların beynine yerleştirilmesi, son derece sıkıntı ve riskli bir süreç. BCI’yi insan beynine bağlama süreci birinci etapta başarılı olsa bile, bedenin bağışıklık sisteminin bunu “reddetmesi” ihtimali, aygıt implante edildikten çok uzun müddet sonra bile yüksek.

Nöroetiğin doğuşu

Valle, uzun vadede, BCI’lerin “bir küme etik kaygıyı” beraberinde getireceğini öngörüyor. Bu telaşların da araştırmacılar, şirketler, fonlama şirketleri, regülatörler ve kullanıcıların kendileri tarafından önemli bir biçimde dikkate alınması gerekiyor.

Söz konusu teknoloji, yeni bir etik alanının doğuşuna yol açmış durumda: Nöroetik. Doğum evresinde olan bu alandaki tartışmalar şimdi bilim-kurgu düzeyinde. Valle, nöroetiği gelecek yıllarda meşgul etmesi mümkün şu soruları yöneltiyor:

“Örneğin, insanların fikirlerinden elde edilen bilgilerde meydana gelebilecek mahremiyet ihlallerinin sonuçları ne olacak? Böylesine bir teknolojiye erişim eksikliğinin toplumsal eşitsizliği artırmayacağını nasıl garanti altına alabiliriz? Pekala ya beyinden bilgi almak yerine, bir bilgi beyne yerleştirilirse, ne olacak?”