Nijer’deki gelişmeler Türkiye için neden değerli?
Nijer’de meydana gelen darbenin akabinde askeri cunta dışardan müdahale ihtimaline karşı ülkenin hava alanını kapatması sonrasında ülkedeki gerginliğin bölgeye yayılmasından tasa ediliyor. Ülkedeki cunta idaresi ile temas kurmaya çalışan ABD Dışişleri Bakanlığı’ndan üst seviye bir isim dün Nijer’de askeri darbe idaresinin üst seviye temsilcileriyle bir ortaya geldi. Lakin Dışişleri Bakan Yardımcısı Victoria Nuland’ın görüşmelerinde ilerleme sağlanamadı. ABD Dışişleri Bakanı Antony Blinken, Fransız RFI Radyosu’na yaptığı açıklamada, Nijer’deki durumun tahlili için en yeterli yolun diplomasi olduğunu belirterek teşebbüslerinin devam edeceği bildirisini verdi. Blinken, ABD’nin takviyesiyle Perşembe günü Batı Afrika ülkelerinin devlet ve hükümet liderlerinin bir ortaya geleceği bir tepe buluşması planlandığını da kelamlarına ekledi.
Afrika’da stratejik açıdan kıymetli bir pozisyondaki Nijer’le ilgili gelişmeler gerek kıtaya açılım siyaseti gerekse Libya ile komşu olması üzere nedenlerle Türkiye tarafından da yakından takip ediliyor.
26 Temmuz’da düzenlenen darbeyle devrilen Mohamed Bazoum, Nijer’in 1960’taki bağımsızlığından bu yana seçilmiş birinci başkanıydı. 2021’de misyona gelen Bazoum, bölgedeki terör örgütleriyle gayrette Batılı ülkeler tarafından değerli bir müttefik olarak değerlendiriliyordu.
Son devirde ise ülkede Rusya’nın aktifliğinin giderek artarken Fransa’nınkinin azaldığı, buna paralel olarak Afrika’ya her vakit çok ağır ilgi gösteren Çin’in ve ayrıyeten Türkiye’nin de Nijer’de tesirli olma gayretleri bulunuyordu.
Doğu Akdeniz’deki hidrokarbon kaynakları
Batı Afrika’nın bu yoksul ve geçmişi darbelerle dolu olan ülkesiTürkiye için dış politik çıkarları açısından kıymet taşıyor.
ORSAM Lider Yardımcısı ve Kuzey Afrika Çalışmaları Koordinatörü İsmail Numan Telci, Nijer’in Türkiye açısından ehemmiyetinin birkaç alt başlıkta toplanabileceğini belirterek bunlardan birincisi olarak Türk dış siyaseti açısından kritik ehemmiyete sahip Libya ile uzun kara hudutları paylaşmasını işaret ediyor.
Telci, “Bu manada Nijer’deki iç karışıklığın Libya’ya sıçraması ve Kuzey Afrika ülkesinin olumsuz manada etkilenmesi, Libya’da kalıcı istikrar ve ulusal uzlaşının sağlanması ismine gayret gösteren Türkiye’nin çıkarına değildir” diyor.
Türkiye’nin Afrika açılımı siyasetleri bağlamında Nijer’in coğrafik pozisyonu açısından anahtar ülke pozisyonunda olduğunu da söyleyen Telci, Nijer’in bir “Sahel ülkesi” olarak Batı Afrika ile Doğu Afrika’yı birleştiren bir köprü vazifesi gördüğünü hatırlatıyor.
Telci, Nijer’in Türkiye’nin ekonomik, kültürel ve siyasi ilgilere sahip olduğu öteki Afrika ülkeleriyle direkt ya da dolaylı angajmanlara sahip olduğunu da belirterek “Bu etkileşimler dahilinde demokratik sürecin aksaması ya da askıya alınması, uzun vadede Libya örneğinde olduğu üzere farklı bölgelere de sirayet edebilme ihtimalini içinde barındırmakta” diyor.
Türkiye, Doğu Akdeniz’deki hidrokarbon kaynaklarına verdiği kıymet nedeniyle son yıllarda Libya ile bağlarını geliştirerek güç ve savunma dahil olmak üzere çeşitli alanlarda işbirliği mutabakatları imzalamıştı.
Nijer’deki darbenin bir otorite boşluğu yaratması ve farklı silahlı kümelerin ülke içinde isyan hareketlerine başvurması ihtimalinin komşu Mali ve Burkina Faso üzere ülkeleri terör ve şiddet hareketlerinin merkezi haline getirebileceğini tabir eden Telci, bu türlü bir senaryoda terör kümeleri ve paramiliter oluşumların Libya’nın güneyine sirayet ederek aksiyonlarını genişletmesinin de kelam konusu olabileceğini kaydediyor.
Telci, “Bu manada Türkiye’nin gerek hudut kontrolü gerekse terörle çaba faaliyetlerinde Libya güvenlik güçlerine teknik ve operasyonel danışmanlık noktasında bir takviyesi olabilir” yorumu yapıyor.
Türkiye-Nijer bağlantılarının geçmişi
Türkiye ile Nijer diplomatik alakaları 1967 yılında kurmalarının akabinde büyükelçiliklerini uzun bir ortadan sonra karşılıklı olarak 2012 yılında açtı. Türkiye’nin Afrika’ya açılım siyaseti ve kıtada aktif olma eforları kapsamında değerli bir pozisyonda olan Nijer’le karşılıklı ziyaretler de son periyotta arttı.
Dönemin Cumhurbaşkanı Yardımcısı Fuat Oktay, şu an gözaltında tutulan devrik önder Mohamed Bazoum’un 2 Nisan 2021’de Niamey’de düzenlenen yemin merasimine katılırken Bazoum da Mart 2022’de Türkiye’yi ziyaret etti.
İki ülke ortasında siyasi bağlara verilen ehemmiyetin bir yansıması olarak ticari alakaların de son birkaç yıldır değerli derece arttığı gözleniyor.
Dışişleri Bakanlığı’nın datalarına nazaran 2019 yılında 72 milyon ABD Doları olan ikili ticaret hacmi, Covid-19 salgınının tesiriyle 2020 yılında 58 milyon ABD Doları düzeyine düşerken salgının tesirinin azalmasıyla 2021 yılında tekrar yükselişe geçerek 85 milyon ABD Doları’na ulaştı. 2022 yılında ise ticaret hacminin neredeyse 3 kat artarak 203 milyon ABD Doları’na yükseldiği dikkat çekiyor.
İki ülke bağlantıları savunma sanayi ve askeri eğitim ve iş birliği alanlarında da son yıllarda ivme kazandı. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Bazoum ile Kasım 2021’de yaptığı telefon görüşmesinin akabinde Türkiye’den tedarik edeceği Baykar TB2 SİHA, HÜRKUŞ ve zırhlı araçlarla Nijer’in askeri ve güvenlik kuvvetlerinin kapasitesinin artacağını belirtmişti.
Darbe bölgesel çatışma getirir mi?
Bu ortada Nijer’deki darbenin akabinde Batı Afrika Ekonomik Birliği (ECOWAS) geçen hafta darbecilerden Muhammed Bazoum’un misyona iadesini talep etmiş, aksi takdirde askeri güç kullanılabileceği ikazında bulunmuştu.
Gerilimin daha da tırmanıyor olması, bölgesel bir askeri ihtilaf telaşını artırıyor.
Telci, ECOWAS’ın değerli üye ülkelerinden Nijerya’nın ileriye dönük askeri müdahalenin sinyallerini verdiğini söyleyerek Mali ve Burkina Faso üzere Nijer’e komşu ülkelerin ise Nijer’e yönelik bir askeri operasyonun karşısında duracaklarını duyurduklarını hatırlatıyor.
“Dolayısıyla kısa-orta vadede ABD ve Fransa’nın başını çekeceği rastgele bir askeri müdahale, devletlerin ve Sahel bölgesinde faaliyet gösteren devlet dışı silahlı aktörlerin sürece dahil olduğu geniş çaplı bir çatışma ortamını tetikleyebilir” diyen Telci, lakin bunun maliyeti nedeniyle mahallî ve milletlerarası aktörlerin arabuluculuk faaliyetleri içinde olacağı bir devrin gelebileceğini kaydediyor.
Türkiye darbeyi kınamakta temkinli mi?
Bu ortada darbenin akabinde Türkiye de başka ülkeler üzere bir açıklama yaparak olayları “derin kaygı ile takip ettiğini” belirterek “Dost ve kardeş Nijer’de anayasal tertip ile toplumsal barış ve istikrarın bozulmamasını temenni ediyoruz” sözlerini kullandı.
Bu açıklamanın lisanı diplomasi kulislerinde çok temkinli bulunurken darbenin Rusya dayanaklı olmasının bunda tesirli olup olmadığı yorumları da yapıldı.
Telci, Ankara tarafından yapılan açıklamada “anayasal sistem, toplumsal barış ve istikrar” vurgusunun yapıldığını ve darbeye karşı olunduğunun net biçimde tabir edildiğini söyleyerek şu konuya dikkat çekiyor:
“Türkiye’nin daha sert bir telaffuz benimsememesinin art planında sürecin bir çıkmaza girmesi halinde taraflar ortası müzakereleri yürütme ve krizin büyümemesi manasında bir rol üstlenme hedefi olabilir.”
Öte yandan Nijer’de de bir kısım halk Fransa’yı iç işlerine karışmakla suçluyor ve reaksiyon gösteriyor. Darbeci idare de Fransa ile imzalanan askeri mutabakatların iptal edildiğini duyurdu.
Telci’ye nazaran Türkiye, Fransa’nın tek taraflı siyasetlerinden farklı olarak Afrikalı halkların muhtaçlıklarını ve potansiyel kazanımlarını göz önünde bulunduruyor. Bu nedenle Telci Türkiye’nin Nijer ile yapmış olduğu askeri mutabakatların darbe sonrası olumsuz istikamette etkilenme ihtimalini çok düşük görüyor.
Eski Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu’nun Temmuz 2020’deki Nijer ziyareti sırasında öbür alanlardaki kimi mutabakatların yanı sıra iki ülke ortasında askeri eğitim işbirliği mutabakatı da imzalanmıştı.
DW Türkçe’ye VPN ile nasıl ulaşabilirim?