Ormanlar iklim krizini nasıl önleyebilir?
Tüm dünyada olduğu üzere Türkiye’de de global ısınma nedeniyle artık daha sık karşılaşılan çok sıcak dalgaları, iklim değişikliğiyle uğraşta ivedilikle atılması gereken adımları bir kere daha gündeme getirdi. DW Türkçe’ye konuşan iklim uzmanları, global ısınmaya sebep olan sera gazı emisyonlarının süratle azaltılması gerektiğini vurgularken Türkiye’de bilhassa ormanlık alanlara sahip çıkılmasına yönelik değerin daha da arttığına dikkat çekti.
Avrupa İklim Hareket Ağı’nın (CAN Europe) Türkiye İklim ve Güç Siyasetleri Koordinatörü Hasret Katısöz, “Türkiye’nin iklim değişikliği ile uğraş etmesi için yapması gereken, şu an Milas Akbelen Ormanı’nda yaptığının tam karşıtıdır. Ormanlar en değerli yutak alanlarımızda. İklim kriziyle uğraş için öncelikle, var olan ormanlarımızı, toprağımızı, su kaynaklarımızı korumalıyız zira iklim değişikliğinin giderek şiddetlenen tesirlerine karşı hazırlıklı olmaya muhtaçlığımız var, dayanıklılığımızı artırmalıyız” dedi.
Havadaki karbondioksiti yutarak depolayan doğal yahut sonradan inşa edilmiş sistemlere “karbon yutağı” deniyor. Ormanlar da en değerli yutak çeşidi olarak kabul ediliyor.
Son günlerde Limak Holding ve IC Holding ortak iştiraki YK Güç’ün maden alanını genişletmek için gerçekleştirdiği ağaç bölümüyle gündeme gelen Akbelen Ormanı’nda yaşananlara değinen Sabancı Üniversitesi İstanbul Siyasetler Merkezi Kıdemli Uzmanı ve İklim Değişikliği Koordinatörü Dr. Ümit Şahin de “Bugün Muğla’da Akbelen Ormanı’nın Yeniköy ve Kemerköy termik santrallerine yakıt sağlayacak kömür madenciliği için yok edilmesi üzere yanlışlar Türkiye’nin iklim siyasetleri konusundaki teziyle çelişiyor” sözünü kullandı.
“Kömür kullanımından vazgeçilmesi ve ormanların korunması gerekirken, termik santrallerin ömrünü uzatmak isteyen şirketlerin ormanları yok ederek daha fazla kömür çıkartıp yakması için her türlü tedbir alınıyor” eleştirisini getiren Şahin, ormanların hem sera gazı yutağı olarak hem de biyolojik çeşitliliği destekleyerek iklim krizinin önlenmesinde büyük rolü olduğunu söz etti.
Ormanlar negatif emisyon kaynağı
“Mevcut ormanların korunması; orman alanlarında sanayi, madencilik, güç vb. yatırımlara müsaade verilmemesi ve orman yangınlarına süratli müdahale için imkânların artırılması iklim kriziyle ve biyolojik çeşitlilik kaybıyla uğraş için son derece önemlidir” diyen Şahin, ormanların “negatif emisyon” özelliğini hatırlattı:
“Aslında ormanlar karbondioksit yutağıdır ve negatif emisyona neden olduğu kabul edilir. Bu da Türkiye’nin toplam sera gazı emisyonlarını azaltır. Lakin son yıllarda odun ve kereste üretiminin artması nedeniyle çok ağaç kesiti ve orman yangınları, hasebiyle ormansızlaşma Türkiye’nin yutak kapasitesini azalttı, yani negatif emisyonlar yarı yarıya azaldı. Toplam karbondioksit emisyonlarımızı artıran ve atmosferde karbon birikimini hızlandıran nedenlerden biri de bu.”
Tarım ve Orman Bakanlığına bağlı Orman Genel Müdürlüğünün ormancılık istatistiklerine nazaran, Türkiye’de 2022’de 8 bin 406 hektarlık alanda madencilik müsaadesi verildi. Orman Genel Müdürlüğü bilgileri, Türkiye’de 2021’de yaklaşık 140 bin hektar alanın kül olduğu mega orman yangınlarının akabinde geçen yıl da 12 bin 799 hektarlık orman alanının yandığını ortaya koydu.
“Kömür için tarih verilmeli”
İklim uzmanları, yurt dışındaki örneklerinde olduğu üzere Türkiye’nin de kömürlü termik santrallerin kapatılması için bir tarih belirlemesi gerektiğini söz ediyor.
İklim kriziyle gayret için fosil yakıtların yer altında kalması ve hükümetin kömür madeni genişlemelerini sonlandırması gerektiğini belirten Katısöz, “Kömürlü termik santrallerin kapatılmasına yönelik 2030’dan geç olmayacak biçimde bir tarih belirlemeli ve bu bölümde istihdam edilenlerin yeşil ekonomilere geçişi için adil geçiş programları hazırlamalı” diye ekliyor.
Şahin’e nazaran de iklim krizinin en değerli nedeni kömür, petrol ve doğal gazın, yani fosil yakıtların yakıldığı güç, ulaşım, sanayi ve gibisi ekonomik faaliyetler.
“Çözüm; ulaşım, sanayi ve ısınanın süratle elektrifikasyonu, elektrik üretiminin de yüzde yüz yenilenebilir güçle (özellikle rüzgar ve güneş) elde edilmesi için yeni yenilenebilir güç santrali kurulumlarının süratle artırılması. Bunun için kamu siyasetlerinin geliştirilmesi, teşvikler verilmesi gerekiyor. Ayrıyeten ulaşım ve endüstride elektrik kullanımının sıkıntı olduğu alanlar için yenilenebilir kaynaklardan elde edilen yeşil hidrojene geçilmeli. Gücün verimli teknolojiler kullanılarak az tüketilmesi ve ömür biçimi değişiklikleri yoluyla yapılacak güç tasarrufu da sera gazı emisyonlarını azaltacaktır” diyen Şahin, Türkiye’nin bütün bunlar için gerekli finansman ve teknolojiye sahip olduğunu belirtiyor.
Paris Muahedesi yükümlülükleri
Türkiye dâhil 196 ülke tarafından imzalanan ve yasal bağlayıcılığı bulunan memleketler arası Paris Mutabakatı’nda ortak maksat global sıcaklık artışını 1,5 derecede sınırlamak. Birleşmiş Milletler (BM) bünyesindeki Hükümetler Ortası İklim Değişikliği Paneli (IPCC) bunun için yapılması gerekenin de global karbondioksit emisyonlarını 2030 yılına kadar yüzde 43 azaltmak ve 2050’de sıfırlamak olarak belirlemiş durumda.
Paris merkezli Memleketler arası Güç Ajansı’na nazaran bu maksada ulaşmak için yeni kömürlü santral yapılmaması, hâlihazırdaki kömürlü santrallerin gelişmiş ülkelerde 2030’a, gelişmekte olan ülkelerde ise 2040’a kadar kapatılması; ulaşımda petrol, elektrik üretimi ve ısınmada doğal gaz, endüstride kömür ve doğal gaz tüketimi üzere öbür fosil yakıt kullanımlarına da 2050’lere kadar büsbütün son verilmesi gerekiyor. Global sıcaklık, sanayi öncesi periyoda kıyasla, bir öbür deyişle 1800’lerin sonundan beri yaklaşık 1,2 santigrat derece arttı.
IPCC raporlarına nazaran iklim krizine karşı en kırılgan coğrafyalardan biri olan Akdeniz Havzası’nda bulunan Türkiye, Paris Mutabakatı taahhütleri kapsamında Kasım 2022’de açıkladığı Ulusal Katkı Beyanı’nda 2030 yılı için sera gazı emisyonuna yönelik artıştan azaltım amacını yüzde 21’den yüzde 41’e yükseltmişti. Lakin mutlak azaltım yerine emisyon artışından düşüş vadeden Türkiye’nin bu katkısı iklim uzmanlarınca bir defa daha yetersiz bulunmuştu. Türkiye, 2053 yılında ise net sıfır emisyona (karbon nötr) ulaşmayı hedefliyor.
Açık iklim bilgilerini tahlil eden Climate Watch (İklim İzleme) platformuna nazaran Türkiye, en fazla sera gazı emisyonuna neden olan ülkeler sıralamasında 18’nci basamakta. Türkiye’nin global emisyondaki hissesi ise yüzde 0,92.
“Enerji dönüşümü mümkün”
Şahin ve takımının İstanbul Siyasetler Merkezi’nde yaptıkları çalışmalara nazaran, Türkiye’nin Paris Mutabakatı kapsamındaki yükümlülüklerini yerine getirerek 2053’e kadar net sıfır emisyon gayesine ulaşması, bunun için güç arz güvenliğinde rastgele bir sorun yaratmadan elektrik üretiminde kömür kullanımını 2035’e kadar terk etmesi, toplam karbondioksit emisyonlarını 2030’a kadar 2018 düzeyinin yüzde 32 altına düşürmesi ve gerekli şebeke esnekliği tedbirlerini alarak 2050’ye kadar elektrikte yüzde yüze yakın yenilenebilir güce dönmesi mümkün.
Ancak kelam konusu dönüşümün ekonomik açıdan bir maliyeti de var. Şahin, bu sorunun yapılacak yeni yatırımlar ve artırılacak istihdamla aşılabileceği görüşünde.
“Bu dönüşümün 2030’a kadar yılda 10 milyar dolarlık bir maliyeti var fakat bu tıpkı vakitte güç ve endüstride yenilikçi yatırımlar yapılması, teknolojik atılım, yeni yeşil işlerin oluşması yoluyla istihdamın artırılması, fosil yakıt ithalatının azalması ve elektriğin ucuzlaması demek” sözünü kullanan Şahin, “Ulaşım, binalar ve sanayi üzere öbür alanlarda da gelişen ve ucuzlayan teknoloji sayesinde azaltım imkânları vakit içinde artacak ve Türkiye 2053’te net sıfır gayesini tutturabilecektir” diye ekliyor.
Ancak bunun için Türkiye’nin evvel Ulusal Katkı Beyanı’nı geliştirerek artıştan azaltım amacı vermek yerine 2030 ya da 2035 yılıma kadar mutlak emisyon azaltım gayesi belirlemesi, böylelikle gerçekçi bir karbon fiyatına ulaşılarak ekonomik aktörlerin ve piyasanın dönüşümünün sağlanması gerektiğini söz eden Şahin, Ankara’nın bir an evvel kömürden çıkış tarihi ilan etmesinin de kural olduğunu belirtiyor.
İş dünyasına yatırım çağrısı
DW Türkçe’ye konuşan Boğaziçi Üniversitesi İklim Değişikliği ve Siyasetleri Uygulama ve Araştırma Merkezi İdare Konseyi Üyesi Prof. Dr. Murat Türkeş de hükümetin sera gazı emisyonunu azaltabilecek önemli siyasetler hayata geçirmesi gerektiğini; iş dünyası, özel kesim ve sermaye kümelerinin da hükümetin aldığı bu tedbirleri destekleyen lakin birebir vakitte istihdamla birlikte “yeni yenilenebilir güç kaynakları yüklü, bilhassa de elektrik gücünün bol, ucuz olmasını sağlayacak önemli yatırımlar” yapmak zorunda olduğunu söylüyor.
Türkeş, “Yerel idarelerin katkısının yanı sıra tarım, su birlikleri ve etraf kuruluşları üzere sivil toplum örgütleri ve akademik odaların da bunun ideolojisine takviye vermesi kaide. Diğer türlü bu olanaksız” diye ekliyor.
Prof. Dr. Türkeş, vatandaşlara düşen görevleriyse şöyle lisana getiriyor: “Önce hükümetlere vazifeler düşüyor lakin vatandaşlar da natürel bundan kendini başka tutmamalı. Yurttaşlar muhakkak kendi ömür biçimlerini, tüketim alışkanlıklarını süratle değiştirmeli. Karbon ayak izini, güç ve su ayak izini, atık ayak izini düşürebilecek bir hayat stilini belirlemeliler. Evet bugün esasen bolluk yok fakat paramızın olması bizim bu parayla çok yüksek güç kullanmak ve çok karbon ayak izi üretme hakkını bize vermiyor. Daha mütevazı, daha sağlıklı, daha insanca bir ömür mümkün diye düşünüyorum.”
DW Türkçe’ye VPN ile nasıl ulaşabilirim?