Rapor: En ağır basın özgürlüğü ihlalleri Türkiye’de
Avrupa Birliği üye devletleri ve aday ülkelerde basın ve medya özgürlüğü ihlallerini izleyen, Medya Özgürlüğü Acil Müdahale’nin (MFRR) 2023 yılının birinci altı ayını pahalandıran Medya ve Basın Özgürlüğü İhlalleri İzleme Raporu yayınlandı.
Rapora nazaran “Basın ve Medya Özgürlüğü İhlallerini İzleme ve Raporlama Veribankası (Mapping Media Freedom-MapMF), Türkiye’de Ocak-Haziran 2023 tarihleri ortasında 172 kişi yahut medya kuruluşunu içeren 136 basın özgürlüğü ihlali kaydetti.
Rapora nazaran Türkiye, Ukrayna ile birlikte kıtada en ağır basın özgürlüğü ihlallerinin yaşandığı iki ülkeden biri.
Türkiye’de bağımsız medyaya yönelik baskıların, 6 Şubat’ta gerçekleşen yıkıcı zelzeleler ve Mayıs ayındaki genel seçimlerin ortasında ağırlaştığına işaret eden raporda, Türkiye’nin dünyada gazetecileri en çok mahpusa atan ülkelerden biri olmaya devam ettiği, raporun yayımlandığı tarihte 21 gazetecinin hala mahpusta olduğu vurgulandı.
Hukuk yoluyla ihlaller
Rapora nazaran Türkiye’de kaydedilen basın özgürlüğü ihlallerinin neredeyse yarısı (yüzde 44,9) hukuk yoluyla yapıldı. Gazetecileri sindirmek ve eleştirel ve bağımsız haberciliği susturmak için keyfi tutuklamalar, cürüm isnatları ve mahkumiyetlerin daima olarak kullanıldığına işaret eden rapora nazaran “terörizm”, “kamu görevlilerine hakaret”, “cumhurbaşkanına hakaret” ve “halkı kin ve düşmanlığa alenen tahrik etmek” suçlamaları gazetecilere yönelik uydurma suçlamalarda sıklıkla kullanıldı.
Geçen yılın sonlarında TBMM’de kabul edilen Dezenformasyonla Uğraş Kanunu’na da değinilen raporda, gazeteci Sinan Aygül’ün yasa kapsamında ceza alan birinci gazeteci olduğu aktarıldı. Zelzelelerin akabinde çok sayıda gazetecinin de afet bölgelerinde haber yaparken gözaltına alındığına ve devletin zelzelelere müdahalesini eleştiren çok sayıda gazetecinin dezenformasyon yasası kapsamında “yalan haber yaymak” suçlamasıyla tutuklandığına işaret edildi.
Nisan ayında Diyarbakır Cumhuriyet Başsavcılığı tarafından yürütülen terörle çaba soruşturmaları kapsamında 21 vilayette düzenlenen eş vakitli şafak baskınlarında en az 10 Kürt gazeteci gözaltına alındığına işaret eden raporda, “Baskınlar, Türkiye’de 14 Mayıs’ta yapılan meclis ve cumhurbaşkanlığı seçimleri öncesinde gerçekleşmiş olup, başta Kürt gazeteciler olmak üzere, kamu faydasını ilgilendiren mevzularda haber yapan gazetecilere yönelik sistematik taciz ve gözdağının bir öbür adımını temsil etmektedir” tabirlerine yer verildi.
Fiziksel şiddete maruziyet
Raporda, zelzeleleri ve seçimleri takip eden gazetecilerin fizikî şiddete maruz kaldığı kaydedildi. Gazetecilere fizikî şiddetin bilhassa özel şahıslar tarafından gerçekleştirildiği, kamu vazifelileri ve güvenlik vazifelilerinin de birçok akının gerisinde yer aldığı söz edildi.
Şubat ayında Halk TV muhabiri Ferit Demir’in, Malatya’nın Battalgazi ilçesindeki zelzele bölgesinde arama-kurtarma çalışmalarını takip ederken bir terörle uğraş polisi tarafından fizikî şiddete maruz kaldığını hatırlatan rapor, gazeteci Rabia Çetin’in de Adıyaman’da köy korucularının saldırısına uğradığına dikkat çekti. Bir diğer olayda ise Tele1 muhabiri Hazal İnanç ve kameraman Umutcan Yitük’ün Hatay’daki sarsıntı bölgesinde haber yaparken silahlı akın teşebbüsüne maruz kaldığı aktarıldı.
Radyo ve Televizyon Üst Şurası’nın (RTÜK), bilhassa zelzeleler ve seçimlerle ilgili eleştirel haberleri nedeniyle medya kuruluşlarına ayrımcı bir biçimde yaptırım uyguladığına işaret eden rapor, para cezaları ve TV programlarına yönelik vadeli engellemelere dikkat çekti.
DW Türkçe’nin lisansı yenilenmedi
Raporlama sürecinde Türkiye’de mahkemelerin yüzlerce haber ve toplumsal medya paylaşımı hakkında erişim engelleme kararı verdiğini vurgulayan MFRR, bu ihlallerin hepsinin büyük hacmi nedeniyle MapMF’ye kaydedilemediğini belirtti.
MFRR raporunda, Mart ayında Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’nın RTÜK’ün talebi üzerine Haziran 2022’de yayını durdurulan Alman yayın kuruluşu Deutsche Welle’nin (DW) Türkçe servisinin işletme lisansını yenilemediğine de yer verildi.
Raporda, “DW artık Türkiye’de hukuksal kişilik olarak faaliyet gösteremeyecek ve muhabirleri ile editörleri, istikrarlı iş kontratlarından ve toplumsal güvenlik yardımlarından yoksun bir halde hür çalışan olarak çalışmaya devam etmek zorunda kalacak” denildi.
Rapora nazaran Şubat ayında meydana gelen yıkıcı zelzelelerin akabinde, muhabirlerin afet bölgelerinde misyon yapmaları, birden fazla vakit polis tarafından olmak üzere, özel şahıslar ve kamu yetkilileri tarafından engellenirken, bağımsız haber kuruluşları ve gazeteciler eleştirel haberleri nedeniyle amaç gösterildi.
Sosyal medyaya engel
Gazetecileri “depremler hakkında dezenformasyon yaydıkları” gerekçesiyle maksat gösterenler ortasında Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ve RTÜK Lideri Ebubekir Şahin’in de bulunduğuna işaret edilen raporda, sarsıntılardan kısa bir mühlet sonra eski ismiyle Twitter olarak bilinen X’e erişimin hükümet tarafından süreksiz olarak engellendiği bildirildi.
“Türkiye yetkilileri ayrıyeten gazetecilerin sarsıntı bölgelerine akreditasyonunu keyfi olarak reddetti ve daha sonra çok sayıda muhabirin farklı kentlerdeki oy verme süreçlerini takip etmesi engellendi” denilen raporda, Mayıs ayındaki genel seçimler öncesinde X’in, Türkiye’den gelen hukuksal taleplere uyarak mecranın ülke içindeki belli içeriklere erişimi sınırlayacağını duyurduğu, etkilenen muhakkak hesapların ve hukuksal talebin detaylarının kamuoyuna açıklanmadığı tabir edildi.
MFRR nedir?
Medya Özgürlüğü Acil Müdahale (MFRR) projesi, Avrupa Basın ve Medya Özgürlüğü Merkezi (ECPMF), Avrupa Gazeteciler Federasyonu (EFJ) ve Memleketler arası Basın Enstitüsü’nün (IPI) oluşturduğu bir konsorsiyum tarafından düzenleniyor. Proje, Avrupa Kurulu tarafından finanse ediliyor.
Medya Özgürlüğü Acil Müdahale (MFRR), yılda iki sefer yayınlandığı rapor kapsamında, Avrupa Birliği üye devletleri ve aday ülkelerdeki basın ve medya özgürlüğü ihlallerini tahlil ediyor. Kuruluş, Ocak ayından Haziran 2023’e kadar Avrupa Birliği ve aday ülkelerde 844 kişi yahut medya kuruluşunun dahil olduğu 575 medya özgürlüğü ihlali kaydetti. Bunların 307’si AB üyesi ülkelerde, 268’i ise aday ülkelerde meydana geldi.
DW Türkçe’ye VPN ile nasıl ulaşabilirim?