Rapor: Yarım milyona yakın çocuk eğitim dışında

Eğitim Islahatı Teşebbüsü (ERG), “Eğitim İzleme Raporu 2023″yi açıkladı. Rapor, Türkiye’deki eğitim sisteminin içinde bulunduğu duruma dair kıymetli datalar içeriyor.

Eğitim çağında olan çocukların 13 yaşından sonra artan bir formda eğitim dışına çıktığına işaret eden rapor, eğitime devam edenler ortasında ise sosyoekonomik durumu düzgün olan öğrencilerle düşük gelir kümeleri ortasındaki makasın açıldığını gösteriyor.

Rapora nazaran kamunun eğitime ayırdığı kaynaklar azalıp eğitim harcamalarında hane halklarının hissesi artarken en yüksek gelire sahip yüzde 20’lik küme bu harcamaların yüzde 60’a yakınını gerçekleştiriyor. Bu durum öğrencilerin hünerlerine de yansıyor. O denli ki Türkiye’nin katıldığı ve dördüncü sınıf öğrencilerine uygulanan Memleketler arası Okuma Hünerlerinde Gelişim Araştırması (PIRLS) 2021 datalarına nazaran yüksek ve düşük seviye sosyoekonomik durumdaki öğrenciler ortasında 110 puan fark bulunuyor.

Eğitime erişim problemi

Eğitim İzleme Raporu 2023’e nazaran 2022-23 eğitim-öğretim yılında mecburî eğitim çağındaki 6-17 yaş ortası yaklaşık 442 bin 643 çocuk eğitimin dışında kaldı. Bu çocukların yüzde 49,9’u oğlan, yüzde 50,1’ini kız çocukları oluşturdu.

Zorunlu eğitim çağındaki çocuklar ortasında eğitim dışında olan çocuk sayısı en fazla olan küme 14-17 yaş kümesi. Fakat 14 yaşındaki çocukların yüzde 3,1’i okula kayıtlı değilken 17 yaşındaki çocuklarda bu oran yüzde 8,2’ye yükseliyor.

İlkokula gidecek çağda olan 6-9 yaş kümesinde yaklaşık 75 bin 174, yaş kümesi olan 10-13 olan ortaokul çağındaki yaklaşık 83 bin 401, yaş kümesi olan 14-17 olan ortaöğretim çağında ise yaklaşık 284 bin 68 çocuk eğitim dışında bulunuyor.

Çocuklar neden eğitim dışında?

Raporda “14-17 yaş kümesi çocuklar, ekonomik etkenler, engellilik ya da erken yaşta ve zorla evlilikler üzere nedenlerle eğitim dışına çıkıyor olabilir. Eğitim dışına çıkma nedenlerinin tespit edilmesi bu çocukların eğitime geri dönmesine yönelik müdahale programlarının geliştirilmesi için önemli” değerlendirmesi yapılıyor.

Öte yandan evvelki yıl bir eğitim kurumuna kayıtlı olan en az 20 bin çocuğun 2022-23 periyodunda kayıtlı olmadığına işaret edilen raporda, bu çocukların neden kayıtlı olmadığına yönelik kamu kurumları tarafından daha fazla bilgi paylaşılmasına muhtaçlık olduğu vurgulanıyor.

Raporda eğitime erişim manasında başkalarından daha dezavantajlı olan kız çocuklar, özel eğitim dayanağına gereksinimi olan çocuklar, kırsaldaki çocuklar, mülteci çocuklar ve çalışan çocukların durumu da başka ayrı bedellendiriliyor.

Kız çocukların durumu

ERG hesaplamaları, 2022-23 eğitim-öğretim yılında mecburî eğitim çağındaki yaklaşık 221 bin 739 kız çocuğun eğitim dışında olduğuna işaret ederken, kız çocuklarında okullulaşma oranının da bölgelere nazaran farklılaştığını gösteriyor. Örneğin ortaöğretimde Doğu Karadeniz (yüzde 97,3) ile bu oranın en düşük olduğu Güneydoğu Anadolu (yüzde 80,9) ortasında 16,4 puan fark bulunuyor.

Eğitim dışına çıkan kız çocuk sayısının 14 yaş prestijiyle 20 binin, 15-16 yaş prestijiyle ise 30 binin üzerine çıktığı görülüyor. 17 yaşta ise eğitim dışına çıkan kız çocuk sayısı 50 binin üzerine çıkıyor.

Rapora nazaran bu durum kız çocukların eğitimde kalmasına yönelik toplumsal cinsiyet odaklı müdahale programlarına gereksinim olduğunu gösteriyor.

Çalışan çocuklar

Çalışan çocukların durumuna da dikkat çekilen raporda bu bahiste sonlu bilgi olmasına rağmen 15-17 yaş kümesi istihdam oranının 2021’de yüzde 14’e, 2022’de ise yüzde 16,4’e yükseldiğine işaret ediliyor.

Rapora nazaran Türkiye’de yaşayan zarurî eğitim çağındaki mülteci çocukların yüzde 31,4’ünü oluşturan 455 bin 302 mülteci çocuk ise bir okula kayıtlı değil.

Engeli olan tüm çocukların sayısına ve münasebetiyle özel eğitimde okullulaşma oranlarına ait bilgiler ise kamu kurumları paylaşılmıyor. 2022-23 eğitim-öğretim yılının istatistikleri, örgün eğitimde özel eğitim hizmetlerinden yararlanan öğrenci sayısının bir evvelki seneye nazaran 35 bin 118 artarak 507 bin 804’e çıktığını gösteriyor.

Rapora nazaran köy okullarındaki öğrenci sayısı ise ilkokul kademesinde yüzde 2,8, ortaokulda yüzde 3,7, ortaöğretimde ise yüzde 1,4 azaldı.

Özel öğretim kurumlarında öğrenci sayısı arttı

Özel öğretim kurumlarına kayıtlı öğrenci oranındaki artış da devam etti ve 0,4 yüzde puan artarak yüzde 9,5’e ulaştı. 2022-23 devrinde oranın en yüksek olduğu kademeler okulöncesi eğitim (yüzde 18,2), genel ortaöğretim (yüzde 16,2) ve mesleksel ve teknik ortaöğretim (yüzde 8,9) diye sıralandı.

Raporda okulöncesi eğitim ve ilkokul hariç, tüm kademelerde özel okul sayılarının azaldığına dikkat çekilerek “Okul sayılarındaki azalmanın nedeni özel öğretim kurumlarını etkileyen mali kriz olabilir. Misal ekonomik şartların hane halklarını da etkilediği düşünüldüğünde, özel öğretim kurumlarının neden geçtiğimiz yıla nazaran daha fazla tercih edildiği araştırılmalı” denildi.

Hane halkının harcamalardaki hissesi artıyor

ERG raporu, eğitime ayrılan kaynaklar azalırken sosyoekonomik durumun eğitime tesirinin arttığına da dikkat çekiyor. Eğitim masraflarının nitelikli eğitime erişimin önündeki manilerden biri olduğu düşünüldüğünde hane halkının gelir durumu ve eğitime ayırabildiği kaynaklar nitelikli eğitimi ve eğitim hakkını da etkiliyor.

Millî Eğitim Bakanlığı’nın Ekim ayında yayınlanan yönetmelik, okulöncesi eğitimin fiyatsız olmaktan çıkması ve mevsimlik personellerin çocuklarının eğitim sorumluluğunun kamu yönetiminden alınması üzere değerli değişiklikler getirdi. Bu düzenleme kamu yönetiminin okulöncesi devirde verilen eğitimi fiyatsız sunacağı, fakat çocukların eğitim araç-gereci ve yemek üzere muhtaçlıklarını karşılamayacağını gösteriyor.

Türkiye’de eğitim hizmetlerinin finansmanı yüklü olarak kamu yönetimi tarafından karşılansa da eğitim harcamalarında hane halkının hissesi yükseliyor.

Buna nazaran en aktüel harcama datalarının bulunduğu 2021’de ulusal eğitim harcamalarının yüzde 21’i hane halkları tarafından yapıldı ve hane halkı eğitim harcamaları evvelki yıla nazaran gerçek olarak yüzde15,7 arttı. Öğrencilerin merkezi imtihana hazırlandığı kademeler olan ortaokul (yüzde 24,8) ve ortaöğretimde (yüzde 26,9) hane halkı eğitim harcamalarındaki artış daha fazla oldu.

Sosyoekonomik şartlar başarıyı etkiliyor

Öte yandan raporda, hane halkı tüketim harcamalarına ait 2022 bilgilerine nazaran geliri daha yüksek olan kümelerin eğitime daha fazla harcama yaptığına işaret edildi. Buna nazaran hane halkı eğitim harcamalarının yüzde 59,6’sı en yüksek gelire sahip yüzde 20’lik küme tarafından yapılırken harcamaların yalnızca yüzde 1,5’ini en düşük gelire sahip yüzde 20’lik küme yaptı. Gelir ve harcama bilgilerindeki bu farkların hem çocukların eğitime erişimine hem de eğitimin çıktılarına tesiri olduğuna işaret edilen raporda, Milletlerarası Okuma Hünerlerinde Gelişim Araştırması (PIRLS) 2021 sonuçlarına dikkat çekildi.

PIRLS bilgilerine nazaran Türkiye’de yüksek ve düşük seviye sosyoekonomik durumdaki öğrenciler ortasında 110 puan fark bulunuyor. PIRLS, beş yılda bir 4’üncü sınıf öğrencilerine uygulanıyor. Dördüncü sınıf, öğrencilerin okuma maharetini edindiği ve bu beceriyi öteki şeyler öğrenmek için kullanmaya başladığı bir devir olduğu için okuryazarlık açısından değerli bir kademe olarak görülüyor. Türkiye, PIRLS’ten aldığı ortalama 496 puanla genel muvaffakiyet ortalamasının altında kalırken 43 ülke ortasında 31’inci sırada yer aldı.

Beslenme takviyesinin önemi

Rapora nazaran okullardaki beslenme takviyesi de devamsızlık ve okul terki risklerini azaltmada, eğitime erişimi artırmada değerli bir rol oynuyor. Türkiye’de geniş kapsamlı bir fiyatsız okul yemeği uygulamasına acil gereksinim olduğu vurgulanan raporda, uygulamanın yüklü olarak taşımalı eğitim kapsamında verilen öğlen yemeğiyle sonlu kaldığı hatırlatılıyor.

Gittikçe fakirleşen ailelerdeki çocukların, gelir seviyesi daha yüksek ailelerdeki çocuklara nazaran çevresel ziyana daha fazla maruz kalma eğiliminde olduğuna ve bu durumun mevcut kırılganlıkları kalıcı hale getirdiğine işaret edilen raporda, bunu önlemek için kamu yönetiminin en fakir ailelerin barınma ve ömür şartlarını düzgünleştirmeye yönelik ulusal, bölgesel ve lokal düzeyde yatırımlara öncelik vermesi öneriliyor.

Depremin eğitime etkileri

ERG raporunda, 6 Şubat’ta meydana gelen Kahramanmaraş merkezli zelzelelerin çocuklar ve eğitim üzerinde tesirleri de değerlendirildi.

Rapora nazaran, zelzele bölgesinde 936 okul, 11 bin 738 derslik sarsıntılar nedeniyle kullanılamaz hale geldi. Zelzelenin eğitim ortamlarına tesirinin en güçlü olduğu vilayet, dersliklerin yüzde 45,4’ünün kullanılamaz durumda olduğu Hatay oldu. Dersliklerin yine üretimi için çalışmaların hangi etapta olduğuna ait kamuoyuna yansıyan bilgiye ulaşılamadı.

Deprem bölgesinde nitelikli eğitimin tüm çocuklara sunulabilmesi için altyapı problemlerinin en kısa müddette çözülmesi, sınıf mevcutlarının düşmesi ve tekli eğitim sistemine büsbütün geçilmesinin değerine dikkat çekilen raporda, öğretmenlerle yapılan odak küme görüşmelerine de yer verildi.

Öğretmenler problemleri aktardı

Buna nazaran öğretmenler ikili öğretim nedeniyle okulların çok erken başlayıp geç saatte bittiğini ve derslerin gereksinim duyulması hâlinde 30’ar dakika formunda işlendiğini aktardı. Ayrıyeten, hasar almamış bölgelerdeki okullara başka bölgelerden değerli sayılarda öğrenci geldiği ve bu nedenle sınıf mevcutlarının arttığı bilgisi de paylaşıldı. Öğretmenler, okullarda internet ve elektrik altyapılarında önemli sıkıntılar bulunduğunu ve bunun ders sürece süreçlerini direkt etkilediğini de belirttiler.

Deprem bölgesinde okula devam oranının düştüğü belirtiliyorFotoğraf: DHA

Deprem sonrası süreçte açılabilecek tüm okullar 24 Nisan 2023’te açılmış olsa da okula devam oranlarının ikinci devirde önemli bir biçimde düşük kaldığı görüldü. Rapora nazaran bu durum eğitim dışına çıkacak çocuk sayısının artması riskini barındırıyor. Yapılan anketlerde zelzele bölgesindeki ailelerden yüzde 21,8’i çocuklarından hiçbirinin sarsıntı sonrasında okula gitmediğini vurguluyor. Tüm çocuklarının okula gittiğini söyleyen ailelerin oranı yüzde 61,9. Çocukların eğitim dışında kalma nedenleri ortasında ekonomik sıkıntılar, okulların uzaklığı ve çocukların berbatlaşan ruhsal durumları gösteriliyor.

Raporda sarsıntıdan etkilenen öğrenciler için 2022-23 eğitim-öğretim yılında devam zorunluluğunun olmaması, sınıf tekrarının zorlaştırılması ve bir sonraki sınıfa otomatik kayıt üzere adımların, sarsıntı sonrasında eğitim dışına çıkan çocuk sayısının anlaşılmasını engelleyebileceğine dikkat çekiyor.

“Çocuğun güzel olma hali merkeze alınmalı”

ERG’ye nazaran bu nedenle, 2023-24 eğitim-öğretim yılında, bilhassa sarsıntı bölgesindeki ve zelzele bölgesinden göç etmiş çocukların devamsızlık kayıtlarının yakından izlenmesi ve eğitime devamlarının sağlanması, çocukların desteklenmesi büyük değer taşıyor.

“Çocuk müdafaanın en kıymetli bileşenlerinden olan eğitim, çocukları istismardan, erken yaşta ve zorla evliliklerden, çocuk işçiliğinden korur ve yapabilirliklerini artırarak bugüne ve geleceğe hazırlar” değerlendirmesinde bulunan ERG, zelzele üzere süregelen çoklu krizleri ele almak için kapsamlı, özgün, uzun vadeli, çok disiplinli ve çocuğun yeterli olma hâlini merkeze alan eğitim siyasetleri oluşturulması gerektiğine dikkat çekiyor.

DW Türkçe’ye VPN ile nasıl erişebilirim?