Şimşek periyodu: Enflasyondaki düşüş rasyonel mi?
Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) bilgilerine nazaran Mayıs ayında aylık enflasyon yüzde 0,04 ile neredeyse yerinde sayarken, yıllık enflasyon yüzde 40’ın (yüzde 39,59) altına geriledi.
Enflasyonun düşüşünde, Karadeniz’de keşfedilen doğal gazın seçim yatırımı olarak Mayıs ayında parasız verilmesi nedeniyle TÜİK’in bu kalemi hesaplamada sıfır alması tesirli oldu.
Hazine ve Maliye Bakanlığı vazifesini devralan Mehmet Şimşek, “Türkiye’nin rasyonel bir tabana döneceği” bildirisini vermişti. Pekala enflasyondaki bu düşüş rasyonel mi?
Hazine ve Maliye Bakanlığı’na Şimşek’in getirilmesiyle verilen rasyonel siyasetlere dönüş iletisi veren iktidar, uygulamada gerçekçi datalara dayanan bir yaklaşım sergiliyor mu?
TÜİK’in resmi enflasyonu olması gerektiğinden düşük hesapladığına dair tartışmalar uzun müddettir devam ediyor.
Bağımsız akademisyenlerin oluşturduğu Enflasyon Araştırma Kümesi (ENAG) ise Mayıs ayına ait enflasyonu doğal gaz fiyatının değişmediği varsayımıyla aylık yüzde 7,35; yıllık ise yüzde 109,01 olarak açıkladı. ENAG, doğal gaz fiyatının sıfır lira olduğu varsayımıyla da bir hesaplama yaptı. Buna nazaran enflasyon Mayıs’ta yüzde 5,68 olurken yıllık enflasyon yüzde 105,45 olarak hesaplandı.
Günlük hayata yansıyacak mı?
Uzmanlara nazaran resmi enflasyonun düşmesi günlük hayatta fiyat artış suratının azaldığı manasına gelmiyor.
DW Türkçe’ye konuşan ekonomist Dr. Oğuz Demir, doğal gaz hesabı nedeniyle öbür eserlerin fiyatlarındaki yüzde 2’ye yakın artışın enflasyon verisine yansıtılmadığını söz ediyor.
“Kullandığımız tek eser, ödediğimiz tek fatura doğal gaz değil ki. Gıdasından giysisine birçok eserde, kullandığımız eşyalarda tekrar aylık yüzde 2’ye yakın bir enflasyon görmüş oluyoruz” diyen Demir, “O yüzden bu başlı başına aslında bizim açımızdan enflasyonda düşüş trendini gösteren bir şey değil, konjonktürel bir süreç olarak gözüküyor” diyen Demir istatistiki olarak olmasa da gerçekler üzerinde sorun olduğunu ve doğal gaz fiyatının düşmediğine, vatandaşın ödediği doğal gaz faturasının bir aylığına sıfırlandığına dikkat çekiyor.
Enflasyonun fiyatlar genel düzeyini ölçen bir kavram olduğunu hatırlatan Demir, “Şu an doğal gaz fiyatı sıfıra mı indi? Hayır, doğal gazın fiyatı birebir. Kullanılan doğal gaz için bir para ödeniyor mu? Ödeniyor. Vatandaşın ödeyeceğini bir aylığına devlet ödemiş oldu. Olağanda 2,14 olacak olan artış, 0.04 oldu. Fakat gerçek bu değil. Doğal gazın hala fiyatı BOTAŞ tarafından açıklanan fiyat. Bunu kimin ödediği mi değiştiriyor enflasyon sayısını yoksa fiyatların genel seviyesi mi? Olağan ki fiyatlar genel seviyesi değiştiriyor” diye ekliyor.
DW Türkçe’ye konuşan çalışma iktisadı uzmanı Prof. Dr. Aziz Çelik de Türkiye’de enflasyona bir önemli müdahalenin kelam konusu olduğunu belirterek, TÜİK’in bunu uzun vakittir yaptığına işaret ediyor.
Kurumun geçen yıl husus fiyat listesini açıklamayı bıraktığını hatırlatan Çelik, “Şimdi en ufak fırsatta enflasyon hesaplamasını aşağıya çekmek için doğal gaz üzere kullanılan kamu takviyelerini hesaplamadan çıkararak enflasyonu düşürmeye çalışıyor” tabirlerini kullanıyor.
Hayat pahalılığı kâğıt üzerinde çözülür mü?
TÜİK’in enflasyon hesabında “sıfır fiyat” yolunu uygulaması hayat pahalılığı meselesinin kâğıt üzerinde çözülmeye çalışıldığına işaret ediyor. Dr. Oğuz Demir’e nazaran bu usul uygulamaların artık bir an önce değişmesi ve gerçek hayat pahalılığının ölçüleceği sistemlere dönülmesi gerekiyor.
Mehmet Şimşek, Hazine ve Maliye Bakanlığı’nda yapılan periyot teslim merasiminde, “Türkiye’nin rasyonel bir tabana dönme dışında bir seçeneği kalmamıştır. Kurala dayalı, öngörülebilir bir Türkiye iktisadı, özlenen refaha ulaşmamızda anahtar olacaktır” tabirlerini kullanmıştı.
Seçimlerin akabinde verilen bildirilerle uygulamanın örtüşmediğini vurgulayan Demir, “Seçim sonrası itibariyle artık öbür iletiler veriliyor, Mehmet Şimşek’in misyona gelmesiyle ‘biz daha normalleşeceğiz ekonomide’, deniyor. ‘Daha rasyonel siyasetlere döneceğiz’. O rasyonalite için bir sefer her şeyden evvel devletin yanlışsız bilgiye gereksinimi var” diyor.
Maaş artırımları nasıl etkilenecek?
Temmuz ayında emekli ve memura yılın ikinci yarısı için enflasyon farkı ödemesi yapılacak. Pekala hesaplama farklılığından doğan daha düşük resmi enflasyon verisi, vatandaşın gelirini nasıl etkileyecek?
Cumhurbaşkanı Erdoğan, 11 Mayıs’ta yaptığı açıklamada, “En düşük memur maaşını, en düşük kamu personeli maaşından aşağı kalmayacak halde düzenleyeceğiz. Kamu personellerinde olduğu üzere en düşük maaşı yeniden 15 bin liraya çıkararak üzerine de enflasyon ve refah hissesi olarak emsal bir artış yapacağız. Böylelikle en düşük memur maaşı da 22 bin lirayı bulacak” demişti.
Senenin başında en düşük emekli aylıkları 7 bin 500 liraya çıkarılmıştı. Yıl ortası prestijiyle başka emekli aylıklarında kademeli artış yapılacağı belirtilmişti.
Oğuz Demir, TÜİK’in doğal gaz atılımının maaşlarda neredeyse yüzde 2’lik bir kayba neden olduğuna işaret ediyor.
Demir, “Bu ay itibariyle kayıp yüzde 2. Gelecek ay TÜİK’in enflasyonu nasıl hesaplayacağı da değerli. Tekrar bu halde hesaplarsa yüzde 2’nin üstünde bir kayba neden olur. Hayır, olağan fiyata geri dönerlerse tahminen bunu bir ölçü kompanse edecektir. Bu halde yüzde1-1,5 civarı bir kayıpla devam edilebilir. Fakat TÜİK’in ne yapacağını bilmiyoruz” diye konuşuyor.
Prof. Dr. Aziz Çelik de TÜİK’in hesaplamasının Temmuz ayındaki enflasyona bağlı fiyat artışlarını sınırlayacağına işaret ediyor.
Haziran enflasyonunda da emsal bir doğal gaz baskısı olacağını ve yüzde 15-16 bandında bir altı aylık enflasyon çıkacağını öngören Çelik, “Özel dal ve toplu mukaveleler açısından maalesef bu uygulanacak. Kamuda memur maaşları ve emekliler için hükümet bunun üstüne çıkabilir. Ancak söyleyeceği şu olacak. ‘Enflasyon bu kadar, üstüne de şu şunu ekledim’ diyecek. Münasebetiyle enflasyonun bastırılmasının fiyat ve maaşlarda önemli bir baskılamaya yol açacağını düşünüyorum” diyor.
Gelirler siyasetini Şimşek belirleyecek
Enflasyonun daha düşük hesaplanması üzerinden taban fiyatın de bu düşük hesaplama ile daha düşük belirlenmesi üzere bir durum ortaya çıkıyor. Türkiye’de yaklaşık 7 milyon kişiyi ilgilendiren taban fiyat, 2023 başında 8 bin 506 TL olarak belirlenmiş, bu sayı sendikaların belirlediği açlık ve yoksulluk hududunun altında kalmıştı.
Aziz Çelik, yeni bir Çalışma ve Toplumsal Güvenlik Bakanı atanmış da fiyatlar konusundaki kararların Mehmet Şimşek tarafından verileceği görüşünde. Şimşek’in uygulaması beklenen sıkı para ve maliye siyasetinin gelirler siyasetinin sonlarını çizeceğini söz eden Çelik, “Dolayısıyla Temmuz ayında fiyat ve maaşlarda yapılacak artışların beklentilerin daha altında kalabileceği üzere bir varsayımım var” diye ekliyor.
İktidarın seçim vaatlerinden bir olan yeni minimum fiyat için Haziran enflasyonunun bekleneceği belirtiliyordu. Seçim öncesi yapılan açıklamalarda Temmuz ayında artırım yapılacağı ve minimum fiyatın 500 dolar düzeyine çıkarılacağı belirtilmişti.
Emekli ve personellerin günlük hayatta daha fazla hissettiği besin enflasyonu ise resmi datalara nazaran yıllık yüzde 52,52 oldu. Fiyatlar genel seviyesindeki yıllık değişim sıhhatte yüzde 66,93; lokanta ve otellerde yüzde 68,98 artış olarak gerçekleşti.
Kiralara tesiri ne olur?
Enflasyon oranlarının TÜİK tarafından açıklanmasıyla birlikte iş yerleri için kira artış oranları da aşikâr oldu. Bu ay kira mukavelesi yenileyecek iş yeri sahipleri açıklanan bu orana nazaran mukavelelerini yenileyecek.
TÜİK tarafından açıklanan iki aylık ortalamalara nazaran Mayıs ayı kira artış oranı yüzde 63,72 olarak belirlendi.
Buna nazaran mevcut kira bedeli 10 bin lira olan bir iş yerinin kirası 16 bin 371 liraya yükseldi.
Konut kiralarında ise 1 Temmuz 2023’e kadar yenilenen kontratlarda, kiracıya yüzde 25’in üzerinde artırım yapılamayacak.
Seçim öncesi kira artışları konusunda bir tavan fiyatın konuşulduğunu lakin mevcut ekonomik ortamda bunun ne kadar geçerli olacağının bilinmeyen olduğunu lisana getiren Oğuz Demir, yüzde 25’lik hududun biraz daha üst taşınabileceği görüşünde.
Demir, “Eğer gidişat daha olağan seyrederse, TÜİK’in yaptığı oynamalarla değil de gerçek manada kurda çok olağan dışı zıplamalar olmazsa, petrol fiyatlarında çok üst hareket görmezsek şunu söyleyebiliriz. Zati sene sonuna hakikat 12 aylık ortalamalar daha da düşük hale gelecek. Zira ondan evvelki 12 ay yüksek gelmişti. Münasebetiyle aslında 30’lara yanlışsız inecek o rakam” diyor.
Seçim iktisadı devam mı edecek?
Karadeniz’de keşfedilen doğal gazın Mayıs ayında ücretsiz verilmesi iktidarın seçim odaklı yatırımlarından biri olarak bedellendiriliyor.
Seçim harcamalarının da tesiriyle Türkiye’nin bütçe açığı Ocak-Nisan periyodunda 382,5 milyar TL’ye çıktı. Dört ayda yıl sonu için öngörülen bütçe açığının yüzde 58’ine ulaşıldı.
Yerel seçimlere yaklaşık 10 ay kaldığı düşüldüğünde seçim iktisadının mevcut ekonomik ortamda devam edip edemeyeceği de soru işaretlerinden biri.
Dr. Oğuz Demir, Mehmet Şimşek’in misyona gelmesi, verdiği iletiler ve Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’la yaptığı görüşmeleri, mahallî seçim süreciyle birlikte pahalandırıyor: “Çünkü daha olağan bir siyasete dönüş için pazarlık yaptığı anlatılıyordu. Umarım benim düşündüğüm üzere olmaz fakat mahallî seçimlere hakikat giderken, iktisadın bir ölçü toparlaması ve yine bir seçim iktisadı yapılacaksa da onun art planında bir güçlendirme gerekecek. Daima açık veremezsiniz. Umarım Mehmet Şimşek kısa müddetli bir prestij ve kaynak biriktirme atağı değildir. Ülkenin sorunun tahliline ait uzun vadeli bir atak olsun diye ümit ederim.”
Kurumların bağımsızlığı sağlanır mı?
Öte yandan Türkiye’de TÜİK de dahil kurumların bağımsızlığı konusunda soru işaretleri devam ediyor. Pekala iktisadın dümenine geçen Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek bunun için adım atar mı?
Kurumların bağımsızlığını sağlamayı Lütfi Elvan ve Naci Ağbal’ın da denediğini lakin sonlarının umulduğu üzere olmadığını hatırlatan Demir, “Mehmet Şimşek tek başına buralarda bu atakları yapabilecek mi? Ortaya çıkan doğrular ne kadar kabul edilebilir durumda olacak? Çok makus bir sistem var şu anda. O sistemi Mehmet Şimşek tek başına değiştirmek isteyecek mi? Zira göstergelerde süratli bir bozulma olacak ki bu da işine gelmeyebilir” diyor.
Siyasetle iç içe girmiş bir iktisat idaresinin varlığına işaret eden Demir, bağımsız kurumların bir anda Mehmet Şimşek ile birlikte yine eski kurumsallıklarını kazanacakları kanısının de kolaycılık olduğu görüşünde. Demir, “Bence görmemiz lazım, izlememiz lazım. Önümüzdeki üç ay dört ay, Eylül’e girene kadar hangi adımlar atılır? Kelamlardan fazla artık piyasanın da bizim üzere uzmanların da baktığı yer kelam değil teğe bir uygulama olacak” diye ekliyor.
Elvan ve Ağbal devri kısa sürdü
2020 sonunda Merkez Bankası Başkanlığı’na eski Maliye Bakanı Naci Ağbal’ın, Hazine ve Maliye Bakanlığı’na ise 2016-2018 ortasında Kalkınma Bakanlığı vazifesinde bulunan Lütfi Elvan’ın getirilmesi piyasalarda kredibilitenin yine sağlanacağı beklentisine yol açmıştı.
Ancak Naci Ağbal, 2021 yılında Merkez Bankası başkanlığını 4,5 ay sürdürmesinin akabinde Cumhurbaşkanı Erdoğan tarafından misyondan alınmıştı. Ağbal’ın akabinde Erdoğan’ın iktisat siyasetine karşı çıktığı kamuoyuna yansıyan Hazine ve Maliye Bakanı Lütfi Elvan da misyonundan istifa etmişti.
Şimşek siyasetleri ne anlatıyor?
Aziz Çelik, iktisadın kahramanlara bağlı olarak değişmeyeceğini, bunun bir ferdî problem olarak algılanmaması gerektiği görüşünde.
Bunun Merkez Bankası Başkanlığı’na getirilecek kişi için de geçerli olduğunu söyleyen Çelik’e nazaran isimlerden fazla iktisatta hangi programın uygulanacağı kıymet taşıyor.
Mehmet Şimşek’in uygulayacağı programın ise piyasacı bir yaklaşıma sahip olduğunun altını çizen Çelik, “Mehmet Şimşek ile birlikte sıkı bir maliye siyasetinin, sıkı bir para siyasetinin uygulanacağını düşünüyorum. Hasebiyle enflasyon hedeflemesi öne alınacak. Bu bir yandan kamu harcamalarının kısılması, fiyatların, talebin kısılmasına yol açabilir, öbür taraftan da işsizliği etkileyebilir. Hasebiyle tek başına enflasyonun düşürülmesi sıkıntısına odaklı bir iktisat siyasetinin önemli toplumsal sonuçları olabilir” diyor.
Mehmet Şimşek ile birlikte iktisatta düzelme olacağı beklentilerinin çok gerçekçi olmadığı görüşünü paylaşan Çelik, Şimşek’in 10 yıldan fazla Türkiye’nin iktisadından sorumlu olduğunu hatırlatıyor.
Bugün Türkiye’nin içinde bulunduğu ekonomik tablonun yalnızca üç beş yılda ortaya çıkmadığını vurgulayan Çelik, “O yüzden ben Mehmet Şimşek ile birlikte iktisatta memleketler arası finans etraflarına bir teminat vermek ve Türkiye’nin kredibilitesini artırmak dışında temelli bir güzelleştirme olacağını, bilhassa de bunun çalışanların fiyatları açısından bir uygunlaştırma manasına geleceğini düşünmüyorum. Zira Mehmet Şimşek’in müktesebatı, geçmişteki değerlendirmeleri, uygulamaları, siyasetleri ortada ve bunlar çalışanlar, ücretliler, işçiler açısından çok iç açıcı değil” sözlerini kullanıyor.
DW Türkçe’ye VPN ile nasıl ulaşabilirim?