Su sorunu: Kuruyan barajlar buz dağının görünen yüzü
Türkiye’de “susuzluk tehlikesi” barajlardaki doluluk düzeyinin düşmesi sebebiyle son günlerde tekrar gündemde.
İstanbul’da bulunan su toplama barajlarında su düzeyi son 10 yılın en düşük düzeyi olan yüzde 18,59’a indi. Günlük su gereksinimi 3 milyon metreküp olan kentte, barajlardaki toplam su ölçüsü 160 milyon metreküpe gerilerken kent dışından getirilen suya gereksinim artıyor.
Ege Bölgesi’nde de İzmir, Aydın, Uşak ve Denizli’deki kimi barajlarda su düzeyi önemli derecede düştü. Barajlardaki su düzeylerinde geçen yıla nazaran yüzde 100’e varan düşüş olduğu belirlendi.
Peki sorun yalnızca barajlarla mı hudutlu?
DW Türkçe’ye konuşan Yıldız Teknik Üniversitesi Etraf Mühendisliği Kısmı’ndan emekli Prof. Beyza Üstün, Türkiye’de suyun kullanım hakkının şirketlere verildiği 2003’ten beri bir sürecin içinden geçildiğine işaret ederek “Tehdidi kuraklık ve barajlardaki su düzeyi olarak görüp bunun üzerinden bir tahlil düşünürsek yanılırız” diyor.
“Gıda krizini yaşayacağız”
Türkiye’de suyu piyasalaştıran mevcut yapıdan vazgeçilip ömrün tarafında yer alan bir siyaset üretilmedikçe su krizinin daha da büyüyeceğini vurgulayan Üstün, ekliyor:
“Biz bunu daha çok yaşayacağız. Tarım alanlarında yaşayacağız. Besin krizi dediğimiz, beslenmede, enflasyonun yoksulluğun ilgisinde yaşayacağız.”
İstanbul’da 2009’da gerçekleştirilen Beşinci Dünya Su Forumu’nun akabinde artan HES projeleriyle bütün havzalarda suların akışından koparıldığını ve kullanımının büsbütün şirketlere devredildiğini söyleyen Üstün, “Suyun döngüsüne bu derece müdahale yapıldığında, yani yağış sistemine, akış sistemine, suyun o akış alanında katılacağı süreçlere müdahale yapıldığında artık bunun karşılığını biz kimi bölgelerde kuraklık, kimi bölgelerde sel olarak yaşamaya mahkumuz” diye konuşuyor.
“Madenler havzalara konumlandırıldı”
Ticarileşmenin su kaynaklarıyla sonlu kalmadığını maden yasası, orman yasası, zeytinlikler yasası, kıyı kanunundaki değişiklikler yahut kentsel dönüşüm yönetmelikleriyle doğal alanların farklı üretim süreçlerine sokulduğunu ve yapılaşmaya açıldığını anlatan Üstün, yasal altyapının bu sürece uygun hale getirilmesinin akabinde dönüşümün hızlandığını vurguluyor:
“Munzur vadisinde, Murgul ya da öteki yerlerde taş ocaklarından başlayarak, istenildiği kadar, Bergama’da, Kaz Dağları’nda pek çok madenin o havzaya konumlandırıldığı süratlice görüyorsunuz.”
Üstün, İstanbul’da ise bunun örneğinin Kuzey Ormanları olduğunu söyleyerek ekliyor:
“Üstün kamu faydası, sürdürülebilir kalkınma gerekçesiyle Kuzey Ormanları’na, üçüncü köprünün, üçüncü otobanın, üçüncü havalimanının ve hasebiyle Kanal İstanbul üzere bütün sucul alanın, doğal sistemin, tarım alanlarının, yerleşmelerin olduğu bir bölgede yeni bir kent yapısının yapılabileceğine dair hem devlet bütçesine kararlar kondu, hem yasalar düzenlendi, hem ihaleler düzenlendi, hem parti parti planlamalar değişti.”
İstanbul’da doğal alanlarda yapılaşma
İstanbul’da barajlardaki su ölçüsü kentin yıllık su gereksinimini karşılamaktan uzak. Su meselesine tahlil olarak sunulan Melen Barajı, İstanbul’a yaklaşık 200 kilometre uzakta. Sakarya’da bulunan ve birinci ihalesi Mayıs 2012’de yapılan barajın inşaatı şimdi tamamlanamazken kente Melen ve Yeşilçay regülatörlerinden su veriliyor.
İSKİ Genel Müdür Yardımcısı Bülent Solmaz’ın DW Türkçe’ye verdiği bilgiye nazaran İstanbul’da bulunan 10 baraj, genelde yılllık muhtaçlığın yüzde 75-80’ini karşılayabiliyor. Solmaz, bu yıl ise su muhtaçlığının yaklaşık yüzde 75’inin Melen ve Yeşilçay regulatörlerinden karşılanacağını, yıl sonunda 600 milyon metreküple tüketilen suyun yarısının Melen’den alınmış olacağını öngörüyor. Solmaz, Melen Barajı’nın ise 5-6 yıldan evvel hizmete girmesini beklemiyor.
Suyun yüzde 67’si dışarıdan geliyor
DW Türkçe’ye konuşan Etraf Mühendisleri Odası İstanbul Şube Lideri Selahattin Beyaz ise yılın başından bu yana İstanbul’da şebekeye iletilen suyun yüzde 67’sinin Melen ve Yeşilçay regülatörlerinden sağlandığını aktarıyor.
Beyaz, kentin su muhtaçlığının yaklaşık 200 km uzaklıktaki farklı bir havzadan karşılanmaya çalışılmasının yüksek maliyeti nedeniyle anlaşılır bir durum olmadığı görüşünde. İstanbul kent içi havzaların korunması gerekirken yapılaşmaya açıldığına işaret eden Beyaz, “Sermayenin bitmeyen rant hırsı bu sonucu meydana getirdi. İstanbul suyunun tahlili Melen Barajı’na mahkûm edilmiş lakin Melen Barajı ise tahlilsiz olarak ortada duruyor” tabirlerini kullanıyor.
İstanbul’un su muhtaçlığının karşılanmasının, 2007 yılından itibaren Melen su sistemine dayanır hale getirildiğini ve geçmiş yıllarda su ile ilgili projelerin yapılmamasının bugünkü tabloyu ortaya çıkardığını lisana getiren Beyaz, “Yağışların azalması, İstanbul havzalarının yapılaşmaya açılması, yağışların barajlarda toplanamaması büyük sorun oluştururken 2016 yılında tamamlanması planlanan Melen barajının tamamlanamaması ve ne vakit tamamlanacağının bile bilinememesi İstanbul’un suyunun risklerini artırıyor” diyor.
“Su kirliliği baskısı da var”
Melen Çayı’nın ise Düzce’deki katı atık depolama alanları nedeniyle kirlilik baskısı altında olduğuna ve sağlıklı suya erişimi sıkıntılı hale getirdiğine işaret eden Beyaz, Melen havzasının korunması ile ilgili de uzun yıllar önemli tedbir alınmadığını söylüyor.
Beyaz, su problemine tahlil olarak su havzalarındaki yapılaşmaya son verilmesi ve yeni yapılaşma projelerinden vazgeçilmesi gerektiğini vurgulayarak ekliyor: “Mevcut havzalar bakımı yapılarak daha verimli hale getirilmeli, Melen su sisteminin Baraj kısmı süratlice bitirilerek devreye alınmalı ve sağlıklı suya erişim şartları oluşturulmalı.”
Prof. Dr. Beyza Üstün de İstanbul’da su meselesinin doğal sistemlerin daha fazla yapılaşmaya açıldığı ve kentin nüfusunun katlandığı mevcut tabloda çözülemeyeceğini belirterek “Ancak meselemiz yalnızca İstanbul halkının susuz kalması değil. Aslında tüm canlı ömür önemli manada tehdit altında, biz de dahil. O yüzden problemimiz var” diyor.
Bu tehdidin yalnızca Türkiye sonları için geçerli olmadığını, dünyanın farklı noktalarında benzeri süreçlerin yaşandığını vurgulayan Üstün, “Ancak Türkiye’de hem hâkim sistemin yani kapitalizmin krizlerine hizmet eden hem de bu süreçlerden beslenen otoriter, tekçi bir idare var. İkisi bir ortada olduğunda biz ne yazık ki daha şiddetli yaşıyoruz, yaşayacağız” diye ekliyor.
DW Türkçe’ye VPN ile nasıl ulaşabilirim?