Süresiz nafaka tartışması: Adaletsizlik mi mecburiyet mi?
Son olarak geçen yıl altıncı yargı paketine gireceği konuşulan, fakat daha sonra pakete dahil edilmeyen yoksulluk nafakasında değişiklik öngören düzenleme Aile ve Toplumsal Hizmetler Bakanı Mahinur Özdemir Göktaş’ın evvelki günkü açıklamasıyla tekrar gündeme geldi. “Süresiz nafaka” olarak da isimlendirilen yoksulluk nafakasının adil olmadığını savunan Bakan Özdemir Göktaş, “Bazı beşerler 1990’lı yıllarda evlenmiş. Süresiz nafaka ödemek üzere bir uygulama kabul edilebilir olamaz” sözlerini kullandı.
Ancak süresiz nafakanın kaldırılmasının mağduriyetlere sebep olacağına dikkat çeken bayan hakları savunucularından Bakan Özdemir Göktaş’a itirazlar var. Bu nafakanın kaldırılmasına karşı çıkan bayan hakları savunucuları, bayanların eğitim ve istihdam meselelerine dikkat çekiyor.
Boşanmış ve nafaka ödeyen eşlerin oluşturduğu Süresiz Nafaka Mağdurları Platformu’ndan ise Bakan’a takviye ve davet geldi.
Yoksulluk nafakası neden veriliyor?
Boşanmış eşlere ve şiddet gören eşlere bağlanan nafaka, Türk Uygar Kanunu (TMK) ve bayana yönelik şiddetin önlenmesini hedefleyen 6284 sayılı kanunla düzenleniyor. TMK’nın 175’inci unsuru, “boşanma yüzünden yoksulluğa düşecek tarafın kusurunun ağır olmaması şartı ile geçimi için öbür taraftan mali gücü oranında nafaka isteyebilmesini” öngörüyor. 6284 sayılı Ailenin Korunmasına ve Bayana Karşı Şiddetin Önlenmesine Ait Kanun’un 18’inci hususuna nazaran de şiddet mağduruna muhafaza emelli nafaka bağlanıyor.
“Örneğin 19 yaşında bir bayan ile 19 yaşında bir erkek evlendi. Bayan eğitime gönderilmemiş, erkek gönderilmiş. Eğitimsiz bayan evlendi ve doğum denetim sistemi Türkiye’de çalışmadığı için iki çocuk da yaptı. 35 yaşına geldiler ve boşandılar diyelim. Bayanın bir geliri yok, mesleği yok. Çocuklarını yollayabileceği bir kreş dahi yok. Mahkeme ‘Eşine bakmak zorundasın’ dedi. Bana bu süreçte adil olmayan bir nokta göstersinler” diyen Türkiye Bayan Dernekleri Federasyonu (TKDF) Lideri Canan Güllü, devlet içindeki sistemin bayanı korumadığına dikkat çekiyor.
Nafaka tartışmasıyla ilgili olarak DW Türkçe’nin sorularını yanıtlayan Güllü, kelamlarını “Eğer devlet, devlet olsaydı sistemde bayanın varlığını denetim altına alsaydı bayan bir meslek sahibi olacaktı. İstihdamı olacaktı. Nafakanın konuşulmasının münasebeti budur” diye sürdürüyor. Türkiye’deki şartlarda 35 yaşında boşanmış bir bayanın iş bulmasının çok güç olduğunu anlatan Güllü, bayanın yoksullukla uğraş edebilmesi için bu sistemin mecbur olduğunu tabir ediyor.
Nafaka mağduru olduğunu argüman edenlerin bir münasebeti de “boşanmış bayana yardımı toplumsal devlet yapmalı” istikametinde. Lakin Canan Güllü, buna da itiraz ediyor ve “Devlet her geçinemeyene toplumsal fon mu verecek? Boşanmaların ana münasebeti şiddet. Sen eşini dövdün diye neden benim vergimle nafaka ödensin. Bu türlü bir adaletsizlik olmaz, mantık da yok” yorumunu yapıyor.
“Mahkeme kararına karşın nafakalar ödenmiyor”
Süresiz Nafaka Mağdurları Platformu, nafaka uygulamasının bayanların “haksız zenginleşmesine” yol açtığını savunuyor.
Önce Çocuklar ve Bayanlar Derneği’nden Avukat Armağan Gökçe Baykal ise ödenen nafaka ölçüleri dikkate alındığında zenginleşme durumunun kelam konusu olmadığını söylüyor. DW Türkçe’ye yaptığı değerlendirmede bayanların evlilikleri nedeniyle eğitim ve iş hayatından koparıldıklarını belirten Baykal, birçoklarının boşanma sonucu çalışma hayatına dönmesi ve gelir elde etmesinin sıkıntı ya da mümkün olmadığını tabir ediyor. Bu gerçeklik nedeniyle bu türlü bir nafakanın öngörüldüğünü vurgulayan Baykal, “Uygulamaya baktığımızda birçok bayanın kendi lehine hükmedilen nafakaları tahsil dahi edemediğini görüyoruz. Yaratılmaya çalışılan algının bilakis uygulamada nafaka asla bir zenginlik aracı olmadığı üzere bayanın en temel muhtaçlıklarını karşılamaya dahi yetmeyecek miktarlarda” diyor.
Avukat Baykal’ın verdiği bilgiye nazaran hükmedilen nafaka ölçüleri ekseriyetle minimum fiyatın 10’da 1 ila 2’si düzeyinde. AKP Ankara Milletvekili Fuat Oktay da Cumhurbaşkanı Yardımcısı olduğu devirde Ocak 2022’de yargı ıslahatına dair yapılan bir toplantıda nafakaların yüzde 66’sının ödenmediğinin tespit edildiğini kaydetmişti.
“Nafaka değil erken yaş evlilik konuşulmalı”
Kadın hakları savunucusu Güllü’ye nazaran Türkiye’de nafaka tartışmalarının özü bayanlara olan sıkıntılı bakış açısının bir yansıması da tıpkı vakitte. Devletin erken yaşta evliliklerle uğraş etmediğini anlatan Canan Güllü, “Bu ileride boşanmaların artmasına, bayanların istihdamdan uzaklaşmasına yol açıyor” diyor. “Sayın Bakan, nafakadan evvel erken yaşta evlilikleri konuşmalı” tabirlerini kullanan Güllü, devletin bayanlara yönelik istihdam alanları üzerinde çalışması gerektiğini söylüyor.
İmamlara resmi nikah yapma yetkisi verilmesinin akabinde Türkiye’de resmi nikahtan daha çok dini nikah yapılmaya başlandığını belirten Güllü, “10 yaşından itibaren çocuklar evlendirilmeye başlandı. Yüz binlerce çocuk evlendiriliyor. Bu şahıslar ileride boşanırsa ne diyecekler, ‘ne yaparsan yap’ mı diyecekler” halinde kelamlarını sürdürüyor.
Nafaka hangi durumlarda kesilebiliyor?
Bakan Özdemir Göktaş’ın açıklamalarından mutlu olan Süresiz Nafaka Mağdurları Platformu kurucusu İlhan Ergincan, Twitter hesabından yaptığı paylaşımda “Bakan’ın görüşleri bizim için kıymetlidir. Bu fikirler yapılacak kanun düzenlemesi ile mana kazanır. Bu kanunun yürürlüğe gireceğine inanmak istiyoruz” tabirlerini kullandı. Platformdan yapılan açıklamada da “Mahkemede kararlar erkek aleyhine çıkarılıyor. Eşit kusurda bile erkeğe nafaka hükmediliyor. Biz nafakaya karşı değiliz, süresiz olmasına karşıyız” denildi.
Yasa ve Yargıtay içtihatlarında nafakanın süresiz olduğunu, fakat mahkemelerin karşıtı durumlara da karar verebildiğini belirten Baykal, bayanın tekrar evlenmesi, evlenme olmadan fiilen evliymiş üzere öbür biriyle yaşaması, yoksulluğun ortadan kalkması, işe girmesi yahut bir yerden maddi gelir elde etmesi üzere durumlarında nafakanın kaldırıldığına dikkat çekti. Canan Güllü de nafaka ödenen kişinin iş bulup beğenmemesi yahut bilerek çalışmadığının ispatlanması durumlarında da nafakanın kesildiği örneklerin bulunduğunu söyledi.
“Ünlü” ve “sanatçıların” boşanmalarının kamuoyunda yanlış algılara yol açtığını lisana getiren Canan Güllü, “Milyonlarca lira nafakalar konuşuluyor. Sanatçı ‘enerji alamadım’ diyor, boşanıyor. Etrafınızda bu münasebet ile boşanan duydunuz mu? Bu türlü bir lüks yok zati. Türkiye geleneklerini biliyoruz. Bunlar yüzde 5 bile değil. Hayatın gerçekleri farklı” yorumu yaptı.
“Nafaka aileyi bitiriyor” tartışması
Tartışılan bir mevzu da nafaka uygulamasının aileyi yok ettiği argümanı. Nafaka ödeyenlerin oluşturduğu platform da bu iddiayı yüksek sesle dillendiriyor ve hükümete davet yapılırken “Aile yok oluyor. Nafaka adaletsizliğine son verilip aile güçlendirilmeli” deniliyor.
TKDF Lideri Güllü ise bu münasebetin daha çok “dindar ve İslamcı kesimlerce” dillendirildiğine dikkati çekiyor. Bu kesimde “aile dağılmasın, boşanmaların önüne geçilsin” telaffuzunun kullanıldığına işaret eden Güllü, “Kutsal aile yapısına vurgu yapılıyor aslında. Bayanı hane içine alan, biat içine alan ve bayan yalnızca cinsel manada üremesi için aile içinde varmış üzere yaklaşılıyor” diyor.
Burada mevzunun aslında cinsellik olduğunu vurgulayan Güllü, “Kadın, ‘aile içinde erkeği beğenilen tutması gereken’ kişi olarak görülüyor. Aksisi olduğu vakit ‘bu bayan başına buyruk oldu’ denir çabucak. Erkeklerin tasası ‘egemenliğimiz boşa çıkacak, bayanı kandıramayacağız’ endişesidir” nafakanın bu noktada değer taşıdığını söz ediyor:
“Nafaka bu açıdan gereklidir, yasal hakkını bilmesidir. Hasebiyle biten aile değil erkeğin egemenliğidir. Rahatsızlık da bayanın kanundaki bu haklarını bilerek garantili biçimde ayrılmasıdır. Nafaka kaldırıldığı vakit aile değil erkek egemenliği korunmuş olacaktır.”
Düzenleme altıncı yargı paketine dahil edilmedi
Yoksulluk nafakasında değişiklik öngören düzenlemenin geçen yıl kabul edilen altıncı yargı paketine dahil edileceği sav edilmişti. Lakin kamuoyu ve AKP içerisindeki tartışmaların akabinde nafaka düzenlemesi pakette yer almadı.
Türk Uygar Kanunu’na nazaran boşanma katılaştıktan sonra öngörülen yoksulluk nafakası dışında üç nafaka tipi daha bulunuyor. “Tedbir nafakası”, boşanma davası katılaşıncaya kadar ödenen nafaka. “İştirak nafakası” velayet hakkı kendisinde bırakılan eşe, öteki eşin çocuğun bakım ve eğitim sarfiyatları için ödediği nafaka. “Yardım nafakası” da kendisine yardım edilmediği takdirde fakirleşecek olan şahsa ödenen ve yakın akrabalardan talep edilen nafaka tipi.
DW Türkçe’ye VPN ile nasıl ulaşabilirim?