Türkiye-ABD: “SİHA Hadisesi” ve akıllara takılan sorular
ABD’nin 5 Ekim perşembe günü Suriye’de NATO müttefiki Türkiye’ye ilişkin bir silahlı insansız hava aracını (SİHA) vurması, Washington-Ankara çizgisinde ağır bir diplomasi trafiğine yol açtı.
ABD Savunma Bakanı Lloyd James Austin Türk mevkidaşı Yaşar Güler ile, ABD Genelkurmay Lideri Orgeneral Charles Q. Brown Jr. da yeniden Türk mevkidaşı Orgeneral Metin Gürak ile telefonda görüştü.
Taraflar, olayın büyütülmemesi, ortak stratejik önceliklere odaklanılması ve bilhassa de “Suriye’de icra edilen faaliyetlerde uyumun kıymeti konusunda” mutabık kaldı.
Ancak ABD’nin birinci kere bir NATO müttefikinin hava aracını maksat aldığı olayla ilgili cevap bekleyen pek çok soru işareti var.
Ankara uzun müddet sessiz kaldı
Perşembe günü Suriye lokal saatiyle 11:40’ta Amerikan F-16 savaş uçağı tarafından vurularak düşürülen SİHA ile ilgili olarak Pentagon Sözcüsü Pat Ryder tıpkı gün Washington’da detaylı açıklamalar yaptı.
Ryder, Türk SİHA’nı neden vurduklarını detaylı bilgiler vererek anlatırken, ABD’li Bakan Austin’in de bu mevzuyu mevkidaşı Güler ile gerçekleştirdiği telefon görüşmesinde ele aldığını söyledi.
Ankara ise 24 saatten uzun bir müddet boyunca sessiz kaldı. Gerçi Türkiye Savunma Bakanlığı da perşembe günü Güler-Austin ve Gürak-Brown J. telefon görüşmelerinin yapıldığını duyurdu, lakin SİHA olayına hiç değinilmedi, “Suriye’deki son gelişmeler ele alındı”, “Görüşmede aktüel gelişmeler ele alındı” ve “Bölgede icra edilen faaliyetlerde ABD ve Türk ögelerinin yakın uyumun kıymeti vurgulandı” sözleriyle yetinildi.
Bu ortada ABD kaynaklı bilgilere nazaran düşürülen SİHA, Ulusal İstihbarat Teşkilatı’na (MİT) ilişkin. İki ülke orduları ortasındaki üst seviye telefon trafiğinin yanı sıra MİT Lideri İbrahim Kalın’ın da ABD’li mevkidaşı ile rastgele bir temasının olup olmadığı açıklanmadı.
Türkiye “hadise” dedi
Uluslararası basının “ABD birinci kere bir NATO müttefikinin uçağını vurdu” başlıklarıyla, son dakika haberi olarak duyurdukları olay dünya genelinde büyük yankı uyandırırken, AKP iktidarına yakınlığı ile bilinen Türk basınında mevzuyla ilgili rastgele bir haberin yer almaması da dikkat çekti.
Türk Dışişleri Bakanlığı ise olaydan lakin bir gün sonra, cuma öğlen saatlerinde, bahisle ilgili bir açıklama yaptı.
Türk Silahlı Kuvvetleri ve MİT tarafından, Irak ve Suriye’de başlatılan operasyonlara atıf yapılan açıklamada, “Operasyon esnasında üçüncü taraflarla işletilen çatışmasızlık düzeneğindeki farklı teknik değerlendirmeler nedeniyle bir SİHA kaybedilmiştir. İlgili taraflarla çatışmasızlık sisteminin daha aktif işletilmesi tarafında gerekli önlemler alınmaktadır” sözlerine yer verildi. Ayırıca, “Söz konusu hadise, devam etmekte olan operasyonun icrasını ve tespit edilen maksatların vurulmasını hiçbir biçimde etkilememiştir” denildi.
Açıklamada “ilgili taraflar” tabiri kullanılırken, ilgili tarafların kim olduğuna açıklık getirilmemesi, Washington’un bir gün evvel Türk SİHA’sının Amerikan F-16 savaş uçağı tarafından vurulduğunu açıklamasına karşın ABD’nin isminin geçirilmemesi ve olayın “hadise” olarak tabir edilmesi dikkat çekti.
“Ankara çok değerli bir olay olarak görmüyor”
Ankara’nın takındığı bu tavır, Türk SİHA’sının düşürülmesini bir krize dönüştürmek istemediği halinde yorumlanıyor.
Alman Marshall Fonu (GMF) Türkiye Yöneticisi Özgür Ünlühisarcıklı, Ankara’nın bunu “aşırı kıymetli bir olay” olarak değerlendirmediğini söyledi.
Ancak kimi analistlere nazaran ABD bu atılımıyla Türkiye’ye, IŞİD ile çabada “müttefik” olarak tanımladığı Suriye Demokratik Güçleri’nin (SDG) denetimindeki bölgelere have harekatının “sınırlı tutulması gerektiği” bildirisini verdi.
ABD Ankara’nın ikazına SİHA ihtarıyla mı karşılık verildi?
Türkiye, yıllardır PKK’nın Suriye uzantısı olarak tanımladığı YPG’nin SDG’nin ana omurgasını oluşturduğuna dikkat çekerek ABD’ye sert reaksiyon gösteriyor, Washington’un SDG ile işbirliğine son vermesini istiyor.
1 Ekim’de Ankara’da İçişleri Bakanlığı’nın Emniyet Genel Müdürlüğü girişi önünde düzenlenen saldırıyı PKK üstlenmiş, taarruzun faillerinin Suriye’den geldiğinin tespit edildiğini duyuran Dışişleri Bakanı Hakan Fidan da çarşamba günü, ABD’ye de ileti niteliği taşıyan şu açıklamayı yapmıştı:
“Özellikle Irak ve Suriye’de PKK/YPG’ye ilişkin bütün altyapı, üstyapı tesisleri, güç tesisleri bundan sonra güvenlik güçlerimizin, silahlı kuvvetlerimizin, istihbarat unsurlarımızın topyekün yasal maksadıdır. Üçüncü tarafların PKK/YPG’li tesislerden ve şahıslardan uzak durmasını tavsiye ediyorum.”
Peki, ABD bu açıklamadan bir gün sonra Türk SİHA’sını düşürerek kimi analistlerin argüman ettiği üzere Ankara’ya “Sen uzak dur” karşılığını mı vermek istedi?
“Ankara sonrasında operasyonun şiddetini arttırdı”
DW Türkçe’nin sorularını yanıtlayan GMF Türkiye Yöneticisi Ünlühisarcıklı, Türk SİHA’sının Amerikan birliklerine çok yakın bir noktada düşürüldüğüne dikkat çekerek, “Şayet Türkiye’ye bir ‘sınırlı tut’ bildirisi verildiyse o vakit verilen ileti lakin ‘benim birliklerime yaklaşma’ mesajıdır” dedi.
Bunun ABD’nin kendi birliklerinin güvenliğini sağlamakla ilgili bir bahis olduğu değerlendirmesini yapan Ünlühisarcıklı, “Çünkü Türkiye bu olay sonrasında da operasyonuna devam etti, hatta şiddetini artırarak devam ettirdi, hatta F-16’larını devreye sokarak devam etti. Dolaysıyla ABD şayet sahiden de SDG’ye yönelik operasyonunu hudutla iletisi vermek istediyse, o vakit demek Türkiye o iletisi almadı…” dedi.
“ABD geri püskürttü”
Türk-Amerikan ilgilerini yakından izleyen Amerikalı uzman Nicholas Danforth ise, Türk SİHA’sının ABD tarafından vurulması hakkında, “Görünen o ki, her iki taraf birebir lisandan konuşuyor” değerlendirmesini yaptı.
DW Türkçe’nin sorularını yanıtlayan Avrupa ve Dış Siyaset Vakfı (ELIAMEP) uzmanı Danforth, Türkiye’nin daha evvel Süleymaniye’de Amerikan askerlerini de tehdit eden bir SİHA saldırısı düzenlediğini anımsattı, ayrıyeten Hakan Fidan’ın hava harekatı öncesi yaptığı açıklamalara da işaret ederek şu değerlendirmeyi aktardı:
“Ankara, ABD’nin SDG ile işbirliği üzerindeki baskıyı daha da artırmak istiyor olabilir. Bu bağlamda, ABD’nin baskıyı geri püskürtme kararı alması, çok da büyük bir sürpriz değil. Her iki taraf da tıpkı lisandan konuşuyor görünüyor.”
Türkiye’nin Batı açılımı zorda mı?
Bu ortada Danforth, “Diplomatik cephede herkes artık olayı kıymetsiz gösterme gayreti içerisinde” diyerek her iki başkentte tansiyonun düşürülmeye çalışıldığına işaret etti.
Ancak Amerikalı uzman, “Bu, uygun bir haber lakin elbette bu efor gerçekte olayların gerisinde yatan gerginliklerin ortadan kalktığı manasına gelmiyor. Söylemeye gerek var mı bilmiyorum fakat bu olay, F16-İsveç mutabakatının gerçekleşmesini kolaylaştırmadı” görüşünü de kaydetti.
GMF Türkiye Yöneticisi Ünlühisarcıklı da son gelişmenin Ankara-Washington çizgisindeki kritik kimi süreçleri, Türkiye’nin Batı ile ilgilerini tekrar onarma gayretlerini, zora soktuğu görüşünde.
Ünlühisarcıklı, “Yakın bir vakte kadar, Ekim ayında İsveç’in NATO üyeliğinin, Türkiye’nin de F-16 beklentilerinin sonuçlanması bekleniyordu, hatta Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Washington’a davet edilmesi beklentisi de vardı. Bu hava değişti alışılmış ki şu anda” diye konuştu.
“Washington pişmanlık söz etmiyor”
Pentagon Sözcüsü Ryder, perşembe günkü basın toplantısında Türkiye’nin ABD’nin “en güçlü”, “çok önemli” ve “değerli” bir NATO müttefiki olduğuna vurgu yapmakla, Amerikan birliklerine yarım kilometreden daha az bir araya kadar yaklaşan Türk SİHA’sının “potansiyel bir tehdit” olarak değerlendirdiklerini ve Amerikan F-16 savaş uçağının bunun üzerine, “meşru müdafaa kapsamında” SİHA’yı vurduğunu anlattı.
Özetle, Ankara’nın 1 Ekim’de İçişleri Bakanlığı’nı gaye alan ve PKK’nın üstlendiği taarruzdan sonra “meşru müdafaa” kapsamında Irak ve Suriye’ye düzenlediği operasyon esnasında NATO müttefiki ABD de “meşru müdafaa” kapsamında Türk SİHA’sını düşürmüş oldu.
Bu ortada Amerikalı Sözcü Ryder, SİHA’nın düşürülmüş olunmasından hüzün duyulduğuna ait rastgele bir tabir de kullanmadı.
Hatta Ryder’ın soruları yanıtlarken tekraren “Bu, katiyen çok ıstırap verici bir olay” demesi üzerine bir gazeteci, “Biraz başım karışık ve sahiden ne olduğunu anlamaya çalışıyorum, ıstırap verici olduğunu söylüyorsunuz, neyin keder verici olduğunu tam olarak anlayamadım?” sorusunu yöneltti.
Pentagon Sözcüsü soruyu, “Yani, iki NATO müttefiki kelam konusu iken bu türlü bir olayın yaşanması ıstırap verici” sözleriyle yanıtladı.
PKK gayesine mı ulaştı?
GMF Türkiye Yöneticisi Ünlühisarcıklı, Türkiye’nin SİHA’sının müttefiki ABD tarafından vurulmasını yorumlarken bir öbür değerli noktaya daha dikkat çekti.
Ünlühisarcıklı, bunun Ankara-Washington sınırındaki yakınlaşmaya ziyan verdiğini anlatırken, “Bir de olayın şöyle bir boyutu var. Evet PKK, 1 Ekim terör saldırısı sırasında Türkiye’ye bir ziyan veremedi, istediği sonuca ulaşamadı fakat mevcut gelişmeler ışığında bakıldığında, ne yazık ki tahminen siyasal sonuçları itibariyle gayesine ulaştı… PKK saldırısı bu boyut itibariyle emeline ne yazık ki ulaşmış görünüyor” diye konuştu.
Dikkat çeken “tezat”
Bu ortada Ortadoğu Enstitüsü Suriye ve Terörle Uğraş Programı Yöneticisi Charles Lister de yaşanan gelişmeler üzerine toplumsal medya üzerinde yaptığı paylaşımda dikkat alımlı değerlendirmelerde bulundu.
Son iki buçuk yılda İran’ın ABD üs ve askerlerine Suriye ve Irak’ta 86 kere saldırdığına buna ABD’nin ise sırf 4 kere karşılık verdiğine işaret eden Lister, buna rağmen Türk SİHA’sının düşürüldüğüne işaret ederek,”Bu durum, İran irtibatlı milislerin hücumlarına karşılık verme konusundaki istekliliğimizle bariz bir tezat oluşturmaktadır” görüşünü kaydetti.
ABD’nin Suriye’nin kuzeyinde SDG ile taktiksel ve transaksiyonel bir işbirliği içerisinde bulunduğuna, her ne kadar Amerika tarafından sadık ve uzman partnerler olarak değerlendirilse, PKK’nin Suriye kanadının SDG’nin ana bileşenini oluşturduğuna dikkat çeken Lister, şunları kaydetti:
“Nihayetinde ABD’nin Türkiye’yi SDG’ye saldırmaktan caydırmak için yapabilecekleri çok sonlu. Onlar için bu, Ankara’yı daha yeni bir intihar taarruzuyla gaye alan 40 yıllık varoluşsal bir düşmana karşı verilen bir savaş. Çok az sayıda hükümet, bu türlü bir atak sonrasında geri adım atardı.”
DW Türkçe’ye VPN ile nasıl ulaşabilirim?