Türkiye’de orman yangınlarıyla çaba kâfi mi?
Çanakkale’de çıkan orman yangını, gözleri bir sefer daha Türkiye’deki orman yangınlarıyla uğraşa çevirdi. 2021’deki büyük yangınların akabinde Orman Genel Müdürlüğü, envanterine uçak ve helikopter almaya başladı. Lakin uzmanlar, yangınlar çıkmadan alınması gereken önleyici önlemlere işaret ediyor.
DW Türkçe, Çanakkale’deki yangının akabinde yine Türkiye’nin orman yangınlarıyla uğraşına mercek tuttu. Orman Genel Müdürlüğü’nün bilgilerine nazaran, yangınların damgasını vurduğu 2021 yılında 2 bin 793 yangın sonucunda 139 bin 503 hektar orman alanı ziyan gördü. Geçen yıl ise 2 bin 160 yangında 12 bin 799 hektarlık alan kül oldu. 2023 yılının birinci 6 aylık devrinde 547 adet orman yangını çıktı, 656 hektar orman alanı ziyan gördü.
Yangınla uğraş kâfi mi?
Türkiye’deki orman yangınlarına havadan müdahale, uzun yıllar tartışmalı mevzuların başında geldi. 2021 yılındaki yangınlar sırasında Türk Hava Kurumu’na ilişkin uçakların yangınlara müdahalede kullanılmasına müsaade verilmemesi tenkit konusu olmuştu. O periyot, Orman Genel Müdürlüğü’nün envanterine kayıtlı rastgele bir yangın söndürme uçağı yahut helikopteri bulunmuyordu.
2021 yılında önemli oranda ormanlık alanın yanmasının akabinde Tarım ve Orman Bakanlığı hava gücünü artırma istikametinde adımlar atmaya başladı. Buna yönelik birinci adımlar, Bekir Pakdemirli’nin bakanlığı bırakmasının akabinde gerçekleşti. Periyodun Tarım ve Orman Bakanı Vahit Kirişçi, 30 Aralık 2022’de yaptığı açıklamada birinci T70 yangın söndürme helikopterini teslim aldıklarını açıkladı. Bu helikopter, TUSAŞ ve Sikorsky tarafından ortak üretildi.
2023’te 4 uçak alındı
Buna paralel olarak Türkiye, 2023 yılında da 20 yangın söndürme uçağı satın alma kararı aldı. Bu uçaklardan 4’ü, bu yıl Orman Genel Müdürlüğü’nün filosuna katıldı. 3 Mayıs 2023 tarihinde düzenlenen merasimde, 1 adet Sikorsky T70 tipi yangın söndürme helikopteri, 4 adet Air Tractor model yangın söndürme uçağı ile 1 adet keşif uçağı envantere girdi.
16 tane daha alınacak
Orman Genel Müdürü Bekir Karacabey, burada yaptığı konuşmada TUSAŞ tarafından yerli olarak üretildiğini söylediği 3 adet T70 yangına su atar helikopterini bu dönem orman yangınları ile uğraşta kullanacaklarını duyurdu. Kalan 16 uçağın ise 3 yıl içinde Orman Genel Müdürlüğü’nün filosuna katılacağını belirten Karacabey, “Envanterimizdeki uçak ve helikopter sayılarını her yıl kademeli olarak artırmaya devam edeceğiz ve filomuzun büyük kısmı da yerli ve ulusal olacaktır” dedi.
Kiralık araçlarla uğraş ağırlıkta
Son bir yıldaki alımlara karşılık Türkiye, orman yangınlarına havadan müdahaleyi büyük oranda kiralık uçak ve helikopterlerle yürütüyor. Buna ek olarak 5 Bayraktar TB2 İHA da kiralanmıştı. Mart 2023’te açıklanan Orman Genel Müdürlüğü’nün 2022 Faaliyet Raporu’na nazaran envantere kayıtlı 1 adet yangın idare uçağı ve 6 adet yangın idare helikopteri orman yangınlarıyla gayret kapsamında misyon yaptı.
3 milyar TL’lik kiralama
Rapora nazaran, geçen yıl Ulusal Savunma Bakanlığı ve İçişleri Bakanlığına ilişkin 25 adet helikopter ve 2 adet uçak orman yangınları ile çaba kapsamında kullanıldı. Ayrıyeten, Savunma Sanayii Başkanlığı tarafından toplam müddeti 3 yıl olmak üzere (2022-2023 ve 2024) 7 adet kontrat ile 75 adet hava aracı ve 2022 yılı için 6 adet insansız hava aracı kiralandı. 75 adet hava aracı için 2 milyar 391 milyon 685 bin 506 TL, 6 adet insansız hava aracı için 184 milyon 702 bin 450 TL ödeme yapıldı. Döner sermaye yatırım programında yer alan “Helikopter ve Uçak Alımı Projesi” kapsamında toplam bir milyar 509 milyon 440 bin 323 TL ödenek Savunma Sanayii Başkanlığına aktarılmak üzere muhasebeleştirildi.
Orman Genel Müdürlüğü’nün 2023 Yılı Kurumsal Mali Durum ve Beklentiler Raporu’nda ise yangın söndürme uçağı için 300 bin TL, helikopter alımı için ise 687 bin 315 TL ayrıldığı tabir edildi. Lakin rapordaki “gerçekleşme” kısmı boş kaldı. 2022’deki helikopter ve uçak alım projesi kapsamında 300 milyon TL ayrıldığı, lakin harcamanın “0” olduğu bilgisi raporda yer aldı.
Personel sayısı kaç?
Haziran ayı prestijiyle Orman Genel Müdürlüğü merkez ve taşra ünitelerinde istihdam edilen memur ve kontratlı işçi ile daima ve süreksiz personel işçi sayısı 43 bin 94 oldu. Bunlardan 20 bin 590’ı memur, 462’si kontratlı işçi, 16 bin 495’i daima emekçi, 5 bin 547’si ise süreksiz emekçi oldu. Ayrıyeten geçen yıl orman yangınlarıyla çaba ve tedbire kapsamında toplam 113 bin 830 kişi yangın gönüllüsü olarak kaydedildi. Müdürlüğün 2 bin 369 hizmet vasıtası, 5 bin 121 adet iş ve muhafaza makinesi ve bin 86 adet üretim makinesi olmak üzere 8 bin 576 adet araç ve makine bulunuyor.
Uzmanlar ne diyor?
Peki, uzmanlar Türkiye’nin orman yangınlarıyla gayretini kâfi buluyor mu? DW Türkçe’ye konuşan uzmanlar, bilhassa uçak ve helikopterle yangın söndürmenin tek başına uğraşta kâfi olmayacağına, yangınlardan evvel alınması gereken önleyici önlemlerin değerine işaret etti. Emekli Öğretim Üyesi, Orman Yangınları Ekolojisi Uzmanı Prof. Dr. Tuncay Neyişçi, bu büyük yangınların ortaya çıkışının temel nedeninin, yangınların uçak ve helikopterlerle söndürme stratejisinden kaynaklandığını savundu. “Ne kadar uçak yahut helikopter kullanırsanız büyük yangınların sayısını artırırsınız” diyen Neyişçi, yalnızca çıkan yangınları söndürmeye odaklanmanın yanlış olduğunu kaydetti.
Yangınları çıkmadan engelleyecek tedbirler alınması gerektiğini belirten Neyişçi, “Yangına dirençli orman oluşturma stratejiniz maalesef yok. Yangına dirençli orman dediğimiz, bilhassa kolay tutuşan ince kuru yanıcılar; ince kollar, kuru yapraklar, ormanın içinden bunu temizleyin. Yalnızca yeşil bitkiler kalsın. O vakit mazot dökseniz neredeyse yakamazsanız ormanı” dedi.
“Orman içinde tedbir alınmalı”
Neyişçi, büyüyen yangınları uçak ve helikopterlerin söndürdüğü tezine de karşı. “Bugüne kadar hiçbir yangın uçak ve helikopterle söndürülmedi” diyen Neyişçi, bunların ya rüzgâr tarafının değişmesi ya yağan yağmur ya da yangının denize ulaşmasıyla söndüğünü kaydetti. Bir yerde yangın çıkmışsa orada yangın çıkmasını kolaylaştıracak şartların olduğunu belirten Neyişçi, “Orman içindeki yanıcı tesiri olan hususları azaltıcı önlemler almazsanız, o alandaki ağaçlar büyümeye, yapraklar ve kozalaklar dökülmeye, ormanın içinde birikmiş olan yanıcı unsur ölçüsü artmaya devam eder. Yarın bir gün çıkan yangında oradaki birikmiş olan güç uçakla söndüremeyeceğiz şiddete ulaşır” değerlendirmesini yaptı.
Çanakkale’deki yangına dikkati çeken Prof. Dr. Tuncay Neyişçi, 6 Temmuz günü çektiği fotoğrafta bölgede yol kenarlarında orman teknik elemanlarının kısımdan çıkan yanıcı ağaç kesimlerini yol kenarlarına attığını, bunların temizlenmesi gerektiğini söyledi.
“Yangın karadan söndürülür”
İstanbul Üniversitesi-Cerrahpaşa Orman Fakültesi Öğretim üyesi Doç. Dr. Cihan Erdönmez de 2021’deki büyük yangınlar sırasında da uçak ve helikopterlerin çok konuşulduğunu anımsattı. Meğer yangınların çıkmadan önlenmesinin daha değerli olduğunu belirten Erdönmez, şunları söyledi:
“Biz yangın çıkınca neden söndürülmüyor, uçak nerede diyoruz. Lakin büyüyen ve denetimden çıkan yangınlarda uçak ve helikopterlerin avantajı ortadan kalkar. Yangın karadan söndürülür. Uçak ve helikopter bir ekip dayanak gücü sağlar. Uçak, makul bir aralıktan uçmak zorundadır. Attığı suyun büyük kısmı ateşe yaklaşana kadar rüzgârla uçar yahut ateşin tesiriyle buharlaşır.”
“İnsan-orman etkileşimi azaltılmalı”
Erdönmez, yangınlarla çabada bilhassa emekçi konusunda önemli eksikliklerin olduğuna işaret etti. Bununla birlikte teknik elemanların kâfi olmadığını belirten Erdönmez, “Orman Genel Müdürlüğü norm takımı 80 binken, şu an faal çalışan 40 bin işçi. Yangınlar büyüdüğünde çalışanlar, araçlar, bir yerden bir yere taşınmak zorunda kalınıyor. Bu da yanlış bir uygulama. Orman yangın döneminde alınan personeller de kâfi eğitimden geçirilmeli” diye konuştu.
Orman yangınlarını “ulusal savunma” olarak gördüğünü belirten Erdönmez, buna karşı taşeronlardan kiralık uçak yahut helikopterle uğraş edilemeyeceğini kaydetti.
Her on yangından 9’unun insan tesiri, birinin ise yıldırım düşmesi nedeniyle çıktığını anlatan Cihan Erdönmez, tahlil olarak insanın ormanlarla etkileşiminin azaltılmasını önerdi. Anız yakma, kamp ateşi, izmarit, güç nakil çizgileri üzere insani nedenlerle yangınların çıktığını anımsatan Erdönmez, şu değerlendirmeyi yaptı:
“2013-2022 yılları ortasında orman içinde 55 bin tesis yapılmasına müsaade vermişiz. Bunlar maden işletmesi, güç nakil sınırları, nükleer santral, termik santral, üniversite, hastane, savunma tesisi, yol vs. Yani biz, insan-orman etkileşimini azaltmak yerine ormanları yolgeçen hanına çeviriyoruz. Bu kadar araç ve insan ormanlara girdiğinde yangınlar artar. Anız yakmaların engellenmesi, çiftçilerin eğitilmesi gerekir. Güç nakil sınırları bu kadar ormandan geçmemeli, geçecekse de bakımlarının kâfi seviyede yapılması gerekir. Özetle insanın orman üzerindeki tesirini azaltmak, insan faaliyetlerini en az seviyelere çekmek gerekir.”