Türkiye’nin “dış kaynak” arayışı tehlikede mi?
Türkiye bir yandan “rasyonele dönüş” ismi altında faiz artırım ve dış kaynak bulma sürecinden geçerken, öbür yandan yakın etrafındaki tansiyon giderek artıyor. Ukrayna-Rusya ve Azerbaycan-Ermenistan’dan sonra artık tahminen de en önemli tehdit olarak İsrail-Hamas savaşının yayılmasından tasa ediliyor.
Uzmanlara nazaran, Türkiye’nin yakın coğrafyasında şiddeti giderek artan çatışmalar nedeni ile, ülke iktisadının muhtaçlığı olan dış kaynağı bulmak kolay olmayacak. Milyarlarca dolarlık milletlerarası sermayeyi çekmek için ülke ülke gezen Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek’in işi daha da zorlaşmış durumda.
Ekonomi idaresi para arıyor
Ekonomi idaresi, Türkiye’ye dış kaynak bulabilmek için aylardan beri dünyanın farklı coğrafyaları ortasında mekik dokuyor. Son olarak, Dünya Bankası-Uluslararası Para Fonu (IMF) yıllık toplantıları için Fas’ın Marakeş kentinde bulunan Merkez Bankası (TCMB) Lideri Hafize Gaye Erkan, ABD Merkez Bankası (Fed) Lideri Jerome Powell ile 40 dakika görüştü. Erkan, temasları kapsamında Blackrock, JPMorgan, Deutsche Bank ve Barclays üzere milletlerarası finans ve yatırım etrafları ile de bir ortaya geldi.
Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek de Londra’da memleketler arası yatırımcılar ile yaptığı toplantıların akabinde Fas’a gitti. Şimşek Marakeş’te yaptığı açıklamada, geçmiş iktisat siyasetlerini bilakis çevirmenin vakit alacağını belirtti. 19 Ekim’de Paris’te yatırımcılarla görüşecek olan Şimşek, akabinde dış kaynak arayışı kapsamında Abu Dabi, Doha ve Riyad’a gidecek.
Peki Şimşek ve Erkan’ın dış kaynak arayışı, İsrail-Hamas savaşından nasıl etkilenecek?
“Sermaye girişleri azalabilir”
DW Türkçe’ye konuşan Kırklareli Üniversitesi Milletlerarası Ticaret ve Lojistik Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Sinan Alçın, İsrail-Hamas ortasındaki çatışmanın bir bölgesel savaşa dönüşme ihtimali nedeni ile memleketler arası finansal hareketlerin “güvenli limanlara” yöneleceğini söylüyor.
Türkiye’nin etrafındaki çatışma ve risk alanlarının kısa vadeli sermaye girişlerinin azalmasına neden olabileceğini, yabancı direkt yatırım kararlarının da askıya alınabileceğini kaydeden Prof. Alçın, “Uluslararası yabancı fonlar açısından Türkiye şimdilik ‘izlenenler’ listesinde bulunmaya devam ediyor” diyor.
“Swap kısıtları rahatsız ediyor”
Bundan sonraki süreçte para siyasetindeki sıkılaşmanın sürdürülüp sürdürülmeyeceği ve vergi toplama yanında kamunun da tasarrufa yönelip yönelmeyeceğinin milletlerarası yatırımcılar açısından belirleyici olacağını tabir eden Alçın, şu görüşleri lisana getiriyor:
“Uluslararası kısa vadeli yatırımcılar açısından Londra’daki swap piyasasındaki TL kısıdının şimdi kaldırılmamış olması temel rahatsızlık ögesi. Bunun dışında son 3 aylık enflasyonun yüzde 20 olmasına rağmen, Dolar/TL kurundaki hareketin sırf yüzde 1 artış göstermiş olması da kur denetiminin devam ettiği sinyali vermekte ve bu kur düzeyinden Türkiye piyasasına girip önümüzdeki aylarda süratli kıymet kaybedebilecek TL’yi dolara çevirip kayıpla çıkma konusunda da isteksizler.”
Uluslararası yatırımcı ne düşünüyor?
Türkiye’nin dış kaynak bulmada yaşadığı problemler, İsrail-Hamas savaşı öncesinde de ortaya konmaya başlanmıştı. Geçtiğimiz günlerde, Şimşek’in 4-5 Ekim tarihlerindeki Londra temasları sonrasında yayınlanan Bank of America raporunda, ortalarında 4 trilyon doları yöneten fonların bulunduğu 23 yatırımcının Türkiye iktisadına ait görüşlerine yer verildi.
Rapora nazaran, Mehmet Şimşek ile özel görüşmelerde bulunan milletlerarası yatırımcılar, Türkiye’nin yabancı yatırımları çekme gayretlerinin yavaş ilerlediğini belirtirken, “rasyonele dönüş” siyasetlerinden her an vazgeçilme ihtimalinin en büyük telaş kaynağı olduğuna vurgu yapıldı. Türkiye’de yapısal problemlerin devam ettiğini ve bu problemleri aşmanın kolay olmayacağını lisana getiren yatırımcılar, Türkiye’ye sermaye girişi konusunda hâlâ “bekle-gör” siyaseti izledikleri iletisini vermiş oldu.
“Yabancının inancı hâlâ tam oluşmadı”
DW Türkçe’ye konuşan Beykoz Üniversitesi İşletme ve İdare Bilimleri Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Cihan Bolgün’e nazaran, 2018-2023 ortasındaki yanlış siyasetlerin düzeltilmesi yalnızca faiz siyaseti ile değil, topyekun bir makro ekonomik bakış gerektiriyor.
Türkiye’nin hâlâ kendi içinde risk yaratma potansiyeline sahip olduğunu lisana getiren Prof. Bolgün, “Dolayısıyla yabancı yatırımcı şunu söylüyor: Son 5 yılda o denli rasyonellikten uzak bir siyaset uyguladınız ki, biz artık 4,5 aylık siyaset değişikliğini yakından izliyoruz lakin hâlâ inancımız tam değil” diye konuşuyor.
28 Mayıs seçimleri öncesinde Türkiye’den çıkan 1,5 milyar dolarlık yabancı portföyünün seçimlerden sonra geri döndüğünü lakin seçimlerden bu yana geçen 4,5 ayda borsaya net yabancı girişi yaşanmadığını anımsatan Bolgün, “Son 4,5 ayın sonunda Türkiye’ye beklenen portföy yatırımı gelmedi. Körfez ülkeleri ile 50 milyar dolarlık ticaret muahedesi yapıyoruz, bunun 8 milyar doları sukuk olarak gelecek dendi. Fakat bunlar gelmedi. Dünya Bankası’ndan geleceği açıklanan 18 milyar dolara ait de bir gelişme yok hâlâ” halinde konuşuyor.
“Türkiye’ye umulan seviyede ilgi yok”
İsrail-Hamas savaşının ortaya çıkardığı yeni konjonktürün de Türkiye’ye gelmesi umut edilen yabancı yatırımları olumsuz etkileyeceğini kaydeden Bolgün, “Ama aslında savaş başlamadan evvel de durum parlak değildi. Yabancının Türkiye’ye umulan seviyede ilgi göstermediğini biliyoruz. Ocak-Eylül periyodunda yabancı yatırımcının portföy yatırımı olarak Türkiye’ye soktuğu para yalnızca 350 milyon dolar” diyor.
Ortadoğu’daki savaşın uzaması halinde son 1 haftada yüzde 7 artan petrol fiyatlarının tesiriyle Türkiye’nin cari açığının giderek büyüyeceğine de işaret eden Prof. Bolgün, “Bu da enflasyon görünümünü daha da bozacak. Hele çatışmanın İsrail-Hamas’ı aşıp Lübnan, Suriye ve bilhassa İran’ı da içine alması halinde, tablo her açıdan çok daha makus hale gelebilir” değerlendirmesinde bulunuyor.
Net rezervler eksi 55 milyar dolar
İsrail-Hamas çatışması ABD dolarını tüm dünyada güçlendirirken, Türkiye’nin dolar rezervleri ise beklenen süratte artmıyor. TCMB’nin net rezervleri 6 Ekim haftasında 20,7 milyar dolar olarak kaydedilirken, swap hariç net rezervleri ise eksi 55,7 milyar dolar olarak gerçekleşti. Yani seçimden bu yana rezervlerde bir ölçü düzgünleşme olsa da, hâlâ yabancı yatırımcı açısından inanç vermekten uzak bir düzeyde bulunuyor.
DW Türkçe’ye konuşan Prof. Dr. Oğuz Oyan, Türkiye’nin her yıl ortalama 200 milyar dolarlık dış borç ödemesi ve 50 milyar dolarlık cari açığını finanse etmesi gerektiğini söylüyor.
“İsrail ile yakınlaşma gayreti yara aldı”
Bunun için de hükümetin ya yine borçlanması ya da yabancı yatırımları çekmesi gerektiğini vurgulayan Prof. Oyan, şöyle konuşuyor:
“Türkiye’nin dış yatırım çekememesi bölgedeki sıcak çatışmalardan değil, Türkiye’nin ekonomik göstergelerinin hayli bozuk olmasından kaynaklanıyor. Türkiye dış kaynak olmadan büyümesini finanse edemiyor. Cari açık vermeden büyüyemiyoruz. Bunun için de her vakit dış yatırım gereksinimi var. Bu nedenle Türkiye’nin dış borçları ulusal gelirinin yarısına ulaştı. Şimdilik İsrail-Hamas savaşı kısa vadede Türkiye’ye önemli bir olumsuz tesir yapacağını öngörmüyorum. Lakin Doğu Akdeniz’deki güç oyununa yine dönmek isteyen Türkiye’nin son periyotta İsrail ile yakınlaşma gayretlerinin büyük yara aldığını söyleyebiliriz.”
Enflasyon alışverişlerimizi nasıl değiştiriyor?
To view this görüntü please enable JavaScript, and consider upgrading to a web browser that supports HTML5 video
Küresel ekonomiyi nasıl etkileyecek?
7 Ekim’de Hamas’ın saldırısı ile başlayan lakin sonrasında İsrail’in topyekun savaş ilanı ile boyut değiştiren İsrail-Hamas çatışmasının global iktisada tesirleri de giderek daha çok tartışılmaya başlanıyor. Bölgenin en değerli limanlarından biri ve İsrail’in en büyük ikinci limanı olan Hayfa Limanı, dünyanın en ağır nakliye sınırının bitişiğinde yer alıyor. Süveyş Kanalı’ndan geçen gemilerin uğrak limanı olan Hayfa Limanı’nda savaş nedeni ile ortaya çıkacak sıkıntılar, global ticareti de etkileme potansiyeline sahip.
Bununla birlikte, savaşın uzaması ve bölge ülkelerine yayılması durumunda petrol ve doğalgaz arzında da önemli kasvetler yaşanabilir. Bu durum 7 Ekim’den sonra artış eğilimine giren güç fiyatlarında yeni rekorlara neden olabilir. Öte yandan İsrail’in Gazze’yi işgal etmesi halinde yaşanacak göç dalgası da Türkiye’nin de ortalarında olduğu bölge ülkelerinde konut fiyatlarından kamu harcamalarına kadar pek çok alanı etkileyecek.
Türkiye’nin bölge ile ticareti
Türkiye özelinde bakıldığında, İsrail Türkiye’nin dış ticaretinde değerli aktörlerden biri olarak öne çıkıyor. Son açıklanan resmi bilgilere nazaran, Türkiye Ocak-Ağustos 2023 devrinde İsrail’e 3,8 milyar dolarlık ihracat yaparken, birebir periyotta İsrail’den ithalatı ise 1,2 milyar dolar seviyesinde gerçekleşti. İsrailli turistler içinde Türkiye kıymetli bir tatil lokasyonu. Türkiye’yi ziyaret eden İsraillilerin sayısı 2019’da 570 bin ile rekor kırmış, pandemi sonrasında hudutların yine açılması ile 2022’de ise Türkiye’ye gelen İsrailli turist sayısı 700 bine yaklaşmıştı.
Türkiye’nin Filistin ile ticareti ise İsrail ile kıyaslandığında çok düşük düzeyde seyrediyor. 2023’ün birinci 8 ayında Filistin’e yapılan ihracat 83 milyon dolar olurken, ithalat ise 12 milyon dolar oldu. Yani birebir devirde İsrail ile 5 milyar dolarlık dış ticarete imza atılırken, bu sayı Filistin ile 100 milyon dolara bile ulaşmadı.