Türkiye’nin dış siyasetinde 14 Mayıs dönemeci
14 Mayıs seçimleri, Türkiye’nin memleketler arası siyaset sahnesinde nasıl bir rol üstleneceğini belirleyecek olması nedeniyle de büyük kıymet taşıyor.
Dünya, büyük devletler ortasında güç gayretlerinin ivme kazandığı, çalkantılı bir süreçten geçiyor. Global ve bölgesel ittifaklarda büyük değişimler yaşanırken, liberal demokrasiler ile otoriter idareler ortasındaki rekabet de sertleşiyor.
Türkiye’nin seçimlerden sonra milletlerarası siyaset sahnesinde kendisini nasıl konumlandıracağı, dünya başşehirlerinde büyük merak uyandırıyor. Bunda, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ile Millet İttifakı’nın adayı Kemal Kılıçdaroğlu ortasında yaşanan seçim yarışından kimin galip çıkacağı belirleyici olacak.
Seçimlerden sonra Türkiye’nin milletlerarası alanda karşı karşıya geleceği kıymetli sınamaları, Türk dış siyasetinde öne çıkan en kıymetli gündem başlıkları ile birlikte mercek altına aldık.
İlk kritik dönemeç: Seçimler ve demokratik meşruiyet
14 Mayıs seçim sonuçlarının meşruiyeti ve milletlerarası toplum tarafından tanınması Türkiye için önümüzdeki süreçteki birinci değerli eşik olarak görülüyor.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın inşa ettiği ve “tek adam rejimi” olarak nitelendirilen cumhurbaşkanlığı hükümet sistemi Türkiye’nin otoriter bir yapıya bürünmesine yol açmış olsa da seçimler halkın otoriterleşme rüzgarlarına ne ölçüde direnç göstereceğini ortaya koyacak bir gösterge olarak görülüyor.
Siyasal iktidarların meşruiyetlerinin en kıymetli kaynağını seçimler oluşturuyor.
Erdoğan aslında halkın siyasi iradesini temsil ettiğini savunuyor, AKP’nin seçim beyannamesinde de “Demokrasi, ulusal iradeye dayanan bir rejimdir” ve “AK Parti devlet partisi değil milletin oylarıyla iktidar olup millet ismine devleti yöneten bir partidir” sözlerine yer veriliyor.
Halkın siyasi iradesi ise sandıklarda belirleniyor. Adil ve özgür seçimlere müsaade vermeyen, yasal seçim sonuçlarını kabul etmeyen, iktidarı seçimlerden galip çıkana devretmeyi reddedenler, hem hukuksal hem de demokratik meşruiyetlerini kaybetmiş sayılıyor.
Bu nedenle dünya başşehirleri, demokrasi ve hukuk devletindeki tansiyona, muhalefet ve basına artan baskı adil ve özgür seçimlere gölge düşürse de seçim akşamı sandıklara müdahale edilmemesi, oy sayımının şeffaf bir biçimde yapılmasını büyük bir dikkatle izleyecek.
Bu, yapılacak seçimlerin sonuçlarının meşruiyeti ve memleketler arası toplum tarafından tanınmasının “olmazsa olmazı” olarak tanımlanıyor. Birebir vakitte 100’üncü kuruluş yıldönümünü kutlamaya hazırlanan Türkiye Cumhuriyeti’nin geleceği için değerli, taraf olduğu milletlerarası kontratlar, memleketler arası taahhütler ve anayasasının da bir gereği olarak nitelendiriliyor.
Zira Anayasa’da “Millet iradesinin mutlak üstünlüğü, egemenliğin kayıtsız koşulsuz Türk milletine ilişkin olduğu ve bunu millet ismine kullanmaya yetkili kılınan hiçbir kişi ve kuruluşun, Anayasa’da gösterilen hürriyetçi demokrasi ve bunun icaplarıyla belirlenmiş hukuk tertibi dışına çıkamayacağı” vurgulanıyor.
Demokratlar-Otokratlar rekabeti ve Türkiye
Dünyada demokrasiler ile otoriter idareler ortasında artan rekabet de seçimlerden sonra Türkiye’yi değerli tercihlerle karşı karşıya getirecek.
Halkın sandıklara yansıyacak iradesi, ülkenin siyasi yöneliminin nereye hakikat evrileceğini gösterecek olması nedeniyle değerli bir dönüm noktası olarak görülüyor.
AKP, seçim beyannamesinde kendisini “bizatihi demokrasiyi demokratikleştirmiş bir siyasi hareket” olarak tanımlıyor ve iktidarda bulundukları müddet boyunca “demokrasinin yüksek standartlarda kurumsallaşması için sessiz ihtilallerin gerçekleştirildiği”, “hak ve özgürlüklerin genişletildiği” anlatılıyor.
Oysa tam da aksi yaşandığı, yani demokraside ve hukuk devletinde gerileme olduğu için Avrupa Birliği (AB) Türkiye ile üyelik müzakerelerini dondurdu. AİHM yargı kararları uygulanmadığı için de Avrupa Kurulu Parlamenterler Meclisi (AKPM) Türkiye’yi kontrol sürecine aldı. Ve Türkiye, Macaristan ile birlikte, ABD liderliğinde oluşturulan “demokrasiler ittifakının” dışında bırakılan iki NATO üyesi ülke oldular.
Batı’da, Erdoğan’ın seçimleri kazanması ve bir devir daha iktidarda kalması halinde “halk idare formumu destekliyor” diyerek otoriterleşmeye dönük adımlarını artıracağı görüşü hakim. Hatta Erdoğan’ın, çıkmaza giren iktisat siyasetlerinin yol açması olası toplumsal yansıları bastırmak için daha da sertleşeceğine, kesin gözüyle bakılıyor. Bunun sonucunda da Türkiye’nin Batı’dan kopuşunun hızlanacağı, Rusya, Çin ve Suudi Arabistan üzere otoriter ülkeler yörüngesine kayışının daha da ivme kazanacağı belirtiliyor.
Erdoğan’ın en güçlü rakibi, Millet İttifakı’nın adayı Kemal Kılıçdaroğlu ise tekrar demokrasiyi getirmeyi vaat ederek Türkiye’yi “yeniden uygar bir dünyanın parçası” yapmak istediklerini söylüyor.
Millet İttifakı’nın Ortak Siyasetler Mutabakat Metni’nde, “Etkin ve iştirakçi bir yasama, istikrarlı, şeffaf ve hesap verebilir bir yürütme, bağımsız ve tarafsız bir yargı ile kuvvetler ayrılığının tesis edildiği güçlü, özgürlükçü, demokratik, adil bir sistem için Güçlendirilmiş Parlamenter Sisteme geçeceğiz” vaadi yer alıyor. Bu ıslahatların hayata geçirilmesinde, TBMM’deki milletvekili dağılımı da natürel ki kilit değer taşıyacak.
Ancak tahlillerde öne çıkan ortak görüş, Kılıçdaroğlu’nun kazanması halinde yine çoğulcu bir demokrasi, özgürlükçü bir hukuk devletine dönük adımların atılabileceği, Türkiye’nin de kendisini memleketler arası siyaset sahnesinde liberal demokrasilerden yana bir ülke olarak konumlandırabileceği istikametinde.
Türkiye’nin “jeopolitik kimlik” arayışı
Hem global hem de bölgesel dinamiklerdeki değişim, Türkiye’yi seçimlerden sonra dış siyasette şiddetli karar ve tercihler karşı karşıya getiriyor.
İktidarda kimin olacağı, Türkiye’nin Batı aidiyetinin geleceği bakımından büyük kıymet taşıyacak, Türkiye’nin NATO’daki pozisyonunu, AB ile bağlarının geleceğini, Avrupa’nın tekrar şekillenen siyasi ve güvenlik mimarisindeki yerini belirleyecek.
Erdoğan liderliğindeki AKP seçim beyannamesinde kendisini “yüzü hem Doğu’ya hem Batı’ya lakin her vakit ‘Doğruya Hakikat’ dönük” bir parti olarak nitelendirirken önümüzdeki süreçteki temel gayesinin “Türkiye Eksenini” inşa etmek olduğu belirtiliyor.
Beyannamede yer verilen, “AB ile ilişkilerimizi olumlu gündem temelinde şekillendirerek tam üyelik müzakerelerimizi sonuçlandırmak üzere adımlar atacağız. Gümrük Birliği’nin güncellenmesini sağlayacağız” amacı ise mevcut şartlar nedeniyle Avrupalı siyasetçiler ve uzmanlar tarafından gerçekçi bulunmuyor.
Erdoğan’ın iktidarda olduğu ve otoriterleşmenin ivme kazandığı bir süreçte AB’nin Türkiye ile üyelik müzakerelerini bir kademede resmen sonlandırmak durumunda olacağı, ayrıyeten AİHM kararlarını uygulamadığı için Türkiye’nin kurucu üyesi olduğu Avrupa Kurulu’ndan çıkartılma noktasına gelme riskinin de bulunduğu hatırlatılıyor.
Büyük bir ihtimalle Temmuz ayında Litvanya’da yapılacak NATO tepesi, 14 Mayıs seçimlerini kazacak önderin katılacağı birinci milletlerarası tepe olacak. AKP beyannamesinde “NATO ittifakı bünyesindeki pozisyonumuzu tahkim ederek güvenliğin bölünmezliği unsurundan hareketle ittifaka katkılarımızı sürdüreceğiz” vaadi yer alıyor. Diplomasi kulislerinde Erdoğan’ın geçtiğimiz haftalarda Washington’a seçimlerden sonra S-400’lerin üçüncü bir ülkeye verilmesi üzere tansiyonunu tahlile kavuşturacak adımların atılacağı ve İsveç’in NATO üyeliğinin de onaylanacağı bildirisini verdiği konuşuluyor.
Oysa Erdoğan’ın Putin ile yakınlığı, satın aldığı fakat kullanılmayan S-400’ler, Türkiye’nin başta ABD olmak üzere müttefikleriyle bağlarında derin bir inanç buhranına yol açtı. Washington, bu nedenle NATO müttefikini, hasımlara uyguladığı yaptırımlar kapsamına aldı. Türkiye, hava savunması için büyük değer taşıyan F-35 programından çıkartıldı. Bu krizlerin yol açtığı inanç buhranının Erdoğan liderliğindeki bir idare ile kısa vadede aşılmasının çok da kolay olmayacağı belirtiliyor.
Ayrıca son günlerde memleketler arası niyet kuruluşları tarafından arka arda yayımlanan tahlillerde, 20 yıl ortadan sonra birinci sefer Türkiye’de bir iktidar değişikliğinin mümkün göründüğüne dikkat çekiliyor, Batılı hükümetlerin Kılıçdaroğlu’nun mümkün seçim galibiyetine hazırlanması, Türkiye ile yeni bir başlangıç için strateji belirlenmesi daveti yapılıyor.
Batılı hükümetler sessiz, istisna niteliğindeki birtakım siyasi açıklamalar dışında, seçimlere müdahale izlenimi yaratabilecek çıkışlardan şimdilik büyük ölçüde kaçınılıyor. Bununla birlikte Kılıçdaroğlu’nun seçim zaferinin hem Türkiye hem de Batı İttifak’ı için kıymetli bir dönüm noktası olabileceği, Rusya, Kıbrıs, Ege, Suriye ve mülteciler üzere başlıklardaki görüş ayrılıklarına karşın yüzünü Batı’ya dönmeyi vaat eden bir iktidar ile bağlarda itimadın yine tesisini sağlayacak adımlar atılabileceği belirtiliyor.
Ancak şu da bir sır değil: Diplomasi kulislerinde, Millet İttifakı’nın, Türk dış siyasetinin tek bir kişi yerine tüm halkın ve ülkenin menfaatleri gözetilerek yürütülmesi gerektiğini savunması birebir vakitte Batılı başşehirleri zorlayacak bir değişiklik olarak da nitelendiriliyor. AKP öncesinde, Türk hükümetinden bir karar için öncelikle sırasıyla Dışişleri, Genelkurmay ve MGK üzere kurumlarla ağır istişareler yürütüldüğü, buna rağmen “öngörülemez” bir önder olsa da yüklü olarak şahsi kıymetlendirme, beklenti ve kaygılarını önceliklendiren tek bir kişiyi ikna etmenin çok da sıkıntı olmadığı konuşuluyor.
Türkiye memleketler arası saygınlığını tekrar kazanılabilecek mi?
AKP’nin 472 sayfalık seçim beyannamesinde Türkiye’nin memleketler arası alanda “daha saygın ve prestijli bir ülke haline getirildiği”, hatta “çağ atlatıldığı” anlatılıyor.
Oysa AB’nin Türkiye raporu başta olmak üzere yayımlanan milletlerarası raporlar, Türkiye’nin memleketler arası alanda son yıllarda önemli boyutta prestij kaybına uğradığına işaret ediyor. Türkiye’nin bilhassa hukuk devleti, yargı bağımsızlığı, yolsuzlukla çaba, şeffaflık, insan hakları ve basın özgürlüğü üzere pek çok alanladaki sicili son yıllarda gitgide berbatlaştı.
Gündeme damgasını yolsuzluk, rüşvet, uyuşturucu kaçakçılığı, kara para aklama argümanları ve skandalları, memleketler arası örgütlerin raporlarında NATO üyesi Türkiye’nin “mafya devleti” haline gelmekle suçlanmasına yol açtı. Güvenlik uzmanları, Türkiye’yi “suç teşkil eden faaliyetlere açıkça müsaade veren siyasetler izlemekle” eleştirirken bunun sonucunda da Türkiye’nin “organize cürüm faaliyetlerinin adeta bir merkezi haline geldiğini” söylüyor.
Türkiye, 2021 yılında, kara para aklama ve terörün finansmanını önlemede gerekli adımları atmadığı gerekçesiyle Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü’ne bağlı Mali Aksiyon Vazife Gücü (FATF) tarafından daha sıkı müşahede altında tutulması gereken “riskli ülkeler” kapsamına dahil edildi, “gri listeye” alındı. Ve bu alanda siyaset değişikliğine gidilmemesi halinde Türkiye, FATF’nin “kara listesine” alınma riskiyle karşı karşıya gelebilir. Bunun sonucunda uygulanması beklenen mali yaptırımların, aslında zordaki Türkiye iktisadını daha büyük çıkmazlara sürüklemesinden kaygı ediliyor.
Bu bahis birebir vakitte Kemal Kılıçdaroğlu’nun rakibi Erdoğan’a karşı en sık gündeme getirdiği seçim kozu olarak öne çıkıyor. Kılıçdaroğlu, “Bu Beşli Çeteler ve yandaşlar, paraları çalıp yurt dışına götürdüler, sanıyorlar ki Bay Kemal o paraları getirmeyecek. Son kuruşuna kadar getireceğim o paraları, son kuruşuna kadar” açıklamalarıyla yolsuzlukla uğraşta kararlı oldukları bildirisini veriyor.
Millet İttifakı’nın Ortak Siyasetler Mutabakat Metni’nde de yolsuzluktan elde edilen ve yurt dışına kaçırılan gelirleri Türkiye’ye geri getirmek için “Malvarlıklarının Geri Alınması Ofisi’nin” kurulması ve “Türkiye’yi sağlam, güçlü ve aktif bir milletlerarası aktör pozisyonuna getirmek, bölgesinde ve dünyada hak ettiği saygınlığı tekrar kazandırmak” vaat ediliyor.
Bu alanda Türkiye’nin nasıl bir imtihan vereceğini, seçimlerin kimin kazanacağı kadar verilen vaatlerin ne ölçüde tutulacağı belirleyecek.
DW Türkçe’ye manisiz nasıl ulaşabilirim?