Ukrayna konferansı neden Suudi Arabistan’da düzenleniyor?
Suudi Arabistan, Rusya ve Ukrayna ortasında süren savaşta diplomatik bir rol üstlenmeye hazırlanıyor. Ortalarında Türkiye’nin de bulunduğu yaklaşık 30 ülkenin üst seviye temsilcileri, Ukrayna’daki savaşın nasıl sonlandırılacağına ait görüşmelerde bulunmak üzere Cidde kentine davet edildi.
Davetliler ortasında Brezilya, Hindistan ve Güney Afrika’nın yanı sıra Endonezya, Meksika, Zambiya ve Mısır üzere ülkeler bulunuyor. Birleşik Krallık, Polonya ve Avrupa Birliği (AB) temsilcileri de konferansa katılacaklarını teyit etti. Çin’in iştirak sağlayıp sağlamayacağı şimdi belgisiz. Rusya ise konferansa davet edilmedi.
Toplantı, Suudi Arabistan Ulusal Güvenlik Danışmanı Musad bin Muhammed el Ayban başkanlığında ve ulusal güvenlik danışmanları seviyesinde yapılacak. Toplantıda Ukrayna Devlet Lideri Volodimir Zelenskiy’nin çatışmaları sona erdirmeye yönelik 10 unsurluk barış formülünün ele alınması bekleniyor. Plan, “Rus birliklerinin Ukrayna’dan büsbütün çekilmesi, tüm savaş esirlerini ve sürgünleri özgür bırakması, besin ve güç güvenliğini sağlaması” üzere mevzuları kapsıyor.
Peki bu türlü bir Ukrayna konferansı neden şimdiye kadar milletlerarası hususlarda pek öne çıkmayan Suudi Arabistan’da yapılıyor?
“Suudi Arabistan itici güç olmak istiyor”
Almanya’daki muhafazakâr Hristiyan Birlik partilerine (CDU/CSU) yakınlığıyla bilinen niyet kuruluşu Konrad Adenauer Vakfı’nın (KAS) Ortadoğu uzmanlarından Simon Engelkes, “Bu inisiyatif, tam da Suudi Arabistan’ın kendini müzakere ve meselelerin tahlili doğrultusunda bir itici güç olarak pozisyonlandırmak istediği devirde ortaya çıkıyor” diyor.
Suudi Arabistan, başta Amerika Birleşik Devletleri (ABD) olmak üzere Batı’nın klasik müttefiklerinden biri. Fakat bunun paralelinde Riyad, Pekin ile güzel münasebetlere sahip. İki global petrol devi olan Suudi Arabistan ve Rusya kısa mühlet evvel OPEC (Petrol İhraç Eden Ülkeler Örgütü) bünyesinde gerginlik yaşamış olsa da Riyad’ın Moskova ile alakaları de berbat değil.
Ancak Suudilerin, Batı ile ilgileri uzun müddettir külfetler yaşanıyor. Yemen’deki savaş ve Suudi Arabistan’daki insan hakları ihlalleri de bu ezaları tetikliyor. Muhalif Suudi Gazeteci Cemal Kaşıkçı’nın İstanbul’daki Suudi Başkonsolosluğu’nda 2018 yılında yırtıcı bir biçimde öldürülmesi, Batı ile Suudi Arabistan ortasındaki klasik alakaların bozulmasında bir dönüm noktası olmuştu. Cinayetin gerisinde Veliaht Prens Muhammed Bin Selman’ın olduğundan kuşku edilmesi, Suudi Kraliyet Ailesi’nin prestijine da büyük bir leke sürmüştü.
Batı’nın Rusya’ya karşı uyguladığı yaptırımlar ve bu yaptırımlar sonucu artan petrol fiyatlarından yarar sağlayan Suudi Arabistan için Ukrayna konferansı öncelikli olarak bir itibar projesi olma niteliği taşıyor. KAS uzmanı Engelkes, “Veliaht Prens, Kraliyet’in bir bölgesel güç olarak diplomatik rolünü güçlendirmek istiyor. Bu, (Suudi Arabistan’ın) ezeli düşmanı İran’la ve Yemen’deki savaşta gerginliğin azaltılması ile de kendini gösteriyor” diyor. Engelkes, Bin Selman’ın bu eforlarıyla Suudi Kraliyeti’nin fiili hükümdarı olarak kendi pozisyonunu da güçlendirmeyi hedeflediğini savunuyor.
Cidde’deki barış doruğundan beklentiler neler?
Öte yandan kimse hafta sonu Suudi Arabistan’da barışın sağlanması yolunda bir adım atılmasını beklemiyor. Bilhassa Rusya’nın masada olmayışı, bu ihtimali esasen imkansız kılıyor. Konferansta temsil edilen ülkelerin birçoklarının Ukrayna’nın toprak bütünlüğünün ihlal edilmesini kınamalarına karşın şu ana kadar net bir biçimde taraf tutmaktan kaçındığını da unutmamak gerekiyor.
Ortadoğu araştırmacısı Engelkes’e nazaran, fakat kelam konusu ülkelerin konferansa katılacak olması, global ziyanlara yol açan bu savaşın sonunun gelmesini istediklerinin bir işareti. KAS uzmanı ayrıyeten, “Cidde’deki görüşmelerde Zelenskiy’nin on unsurluk barış planının baz alınacak olması, pekala Ukrayna’ya bir takviye olarak değerlendirilebilir” görüşünü aktarıyor.
Konferans savaşın ötesinde ne mana taşıyor?
Riyad’ın uğraşları Avrupa’da yüklü olarak bir çeşit diplomatik kumar olarak görülse de uzmanlar bu mevzuda farklı görüşte.
Bonn Doğu ile Paydaşlık Uygulamalı Araştırma Merkezi’nden Sebastian Sons, Ukrayna savaşının Suudi Arabistan’da Avrupa içi bir çatışma olarak görüldüğüne dikkat çekerek Rusya’ya karşı benimsenen sert halin, bilhassa de İran ile yaşanan uyuşmazlıkta yalnız bırakıldığını hisseden Suudiler tarafından pek âlâ anlaşılamadığını düşünüyor. Sons, “Çatışmalara yönelik farklı yaklaşımlar benimsenmesi, Suudi Arabistan’da ikili standart olarak algılanıyor” değerlendirmesini yapıyor.
KAS araştırmacısı Engelkes de Suudilerin diplomatik inisiyatifinin ideolojiden uzak, pragmatik bir iktisat ve güvenlik siyaseti anlayışı olduğu kanısında. Engelkes, Riyad’ın, öbür farklı ülkelerin de güçlü bir biçimde iştirak sağlayacağı konferans ile memleketler arası siyaseti bloklaşmaya indirgeyen ‘Rusya Batı’ya karşı’ yaklaşımından bir sapmayı da mümkün kıldığını söyledi.
DW Türkçe’ye VPN ile nasıl ulaşabilirim?