Yeni ve demokratik anayasa ne kadar mümkün?
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin (TBMM) açılışında yeni anayasa için davette bulunmasının akabinde siyasi partilerin lokal seçimler öncesi nasıl bir tavır izleyecekleri takip edilirken, öteki yandan 1982 Anayasası’nın değişmesi için uygun taban olup olmadığı ve ortaya demokratik bir anayasa çıkıp çıkmayacağı tartışılıyor.
12 Eylül askeri darbesinin akabinde hazırlanan ve halk oylamasında yaklaşık yüzde 92’yle kabul edilen 1982 Anayasası farklı bölümlerce “darbe devri anayasası” olarak kabul edilirken, 40 yıl içinde kısmi değişiklikler yapılmasına rağmen yerine yeni bir anayasa için uzlaşı sağlanamadı.
Anayasanın farklı karar ve kısımlarında şimdiye kadar 20’den fazla değişiklik yapıldı. Son değerli değişiklik ise 2017 referandumunda parlamenter sistemin yerine Cumhurbaşkanlığı hükümet sistemi getirilmesi ile oldu.
14 Mayıs seçimleri öncesinde CHP Genel Lideri Kemal Kılıçdaroğlu’nun “helalleşme” siyaseti kapsamında muhafazakâr bayanların başörtüsü ile ilgili tasalarını giderme maksatlı yasa değişikliği teklifine karşılık Cumhur İttifakı anayasa değişikliği yapılmasının daha kalıcı bir tahlil olacağını belirtti ve küçük bir değişiklik paketi sundu.
Seçimler öncesinde kamuoyunu bir mühlet meşgul eden fakat uzlaşı sağlanamaması üzerine süreksiz olarak rafa kaldırılan AKP ile MHP’nin üç unsurluk anayasa değişikliği teklifinin yeni yasama devri ile tekrar Meclis gündemine getirilmesi bekleniyor.
Bu değişikliğin akabinde yeni bir anayasa için de Cumhurbaşkanlığı’nda çalışmalar yapılmakta olduğu basına yansımış durumda. Lakin bu hazırlıkların ne etapta olduğu ve ayrıntıları şimdi net değil.
Kulislere nazaran Cumhur İttifakı lokal seçimden evvel geçen yılki değişik teklifini gündemde tutarken, kapsamlı bir anayasa için ise lokal seçim sonrası devri bekleyecek.
Yeni anayasa için yer var mı?
Bir taraftan başörtüsü ve aile düzenlemesi ile ilgili anayasa değişikliğinin önümüzdeki haftalarda tartışmaya açılması beklenirken, iktidarın davetini yaptığı yeni anayasa için ise uygun bir taban ve siyasi atmosfer olup olmadığı da başka tartışma konusu.
DW Türkçe’ye konuşan Siyaset Bilimci Prof. Ersin Kalaycıoğlu Türkiye’de şu anda otoriter seçimli bir rejim olduğunu ve bu sistem altında yapılacak bir yeni anayasanın 1982 Anayasası’nın bile gerisine düşebileceği ihtarında bulunuyor.
Kalaycıoğlu, son yaptıkları saha araştırmalarında siyasi partiler ve toplumun farklı kesitleri ortasındaki ayrışmanın yüksek düzeyde olduğu sonucuna ulaştıklarını belirterek, şunları söylüyor:
“Şu anda Türkiye büsbütün kutuplaşmış durumda. Hiçbir ortak bedeli olmayan bir toplumuz. Bu durumda ne anayasası yapılabilir? (Böyle bir çalışma için) seçmenin birçoklarının merkezde toplanması gerekir. 1990’larda bu araştırmaları yaptığımızda yüzde 55 merkezde gözüküyordu. Artık ise merkezdeki seçmen oranı yüzde 20 civarı.”
Kalaycıoğlu, “zamanın ruhunun” demokratik bir anayasa üretimi için uygun olmadığını söyleyerek, Cumhur İttifakı’na son seçimler öncesinde dayanak veren Tekrar Refah Partisi (YRP) ve Hür Dava Partisi (HÜDA PAR) üzere partilerin bayanlara ve aileye yönelik telaffuzlarının de tesiriyle yapılacak bir anayasa çalışması ile “1982 Anayasası’nın bile mumla aranabileceğini” belirtiyor.
Bu ortada HÜDA PAR Genel Lideri Zekeriya Yapıcıoğlu son açıklamasında yeni anayasanın “öncelikle bu milletin tarihine, örfüne, kültürüne, inancına uygun olmak zorunda” olduğunu söyleyerek, “Şu andaki anayasa milletin sırtına geçirilmiş bir mecnun gömleği üzeredir, bu milletin eline kolunu bağlıyor ve milletin inancıyla uyumlu değildir” yorumu yapmıştı.
Siyaset Bilimci Kerem Yavaşça anayasalar yapılırken ilkesel olarak hiç değiştirilmemek ya da çok az değiştirilmek üzere yapıldığını, lakin değişen koşullara nazaran güncelleme yapmanın da gerekebileceğini söyleyerek, şöyle konuşuyor:
“Bu noktada anayasa değişikliğinin, gereksinimin samimiyeti sıkıntısı ortaya çıkıyor. Yani hem iktidar hem muhalefet anayasanın değişmesi gerektiğini söylerken, mütemadiyen bu bahis gündeme gelip de değişmemesi ya çok samimi olunmadığı ya da herkesin kendi çıkarını maksimize etme istikametinde hareket ettiği için muahedenin kolay olmadığı ortaya çıkıyor.”
Yavaşça, yeni anayasa konusunda siyasi partiler ortasında ilkesel olarak bir ortak anlayış olduğunun görüldüğünü belirtirken, “Ama bu sanki toplumdan yükselen arayış sonucunda mi gerçekleşiyor? Yoksa siyasi partilerin iç dinamikleri ya da siyasal stratejileri çerçevesinde mi bu türlü bir muhtaçlık olduğu ortaya çıkıyor?” sorusunu yöneltiyor.
Bu ortada yeni anayasa çalışması ile Erdoğan’ın 50 artı bir sistemini değiştirmeyi ya da kendi cumhurbaşkanlığı mühletini uzatmayı amaçladığı da kulislerde konuşulan savlar ortasında.
Siyasi partiler ne düşünüyor?
Seçimlerin akabinde sağın hâkim olduğu Meclis yapısında gerek gündeme gelecek anayasa değişikliği gerekse yeni anayasa çalışmaları için siyasi partiler de durum almaya başladı.
AKP’nin başörtüsü ve aile ile ilgili teklif için geçen yılki üzere yeniden muhalefet partilerine giderek dayanak talep etmesi bekleniyor.
Anayasa değişikliklerinin referanduma gidilmeden TBMM’de kabul edilmesi için 400, referandum çoğunluğu için ise 360 sandalye gerekiyor. TBMM’deki son sandalye dağılımına nazaran AKP’nin 263, ittifak ortağı MHP’nin 50, YRP’nin 5, HÜDA PAR’ın ise 4 milletvekili bulunuyor ve bu toplam 322 ediyor.
Geçmiş periyotta Millet İttifakı’ndaki YETERLİ Parti’nin 44, DEVA’nın 15, Gelecek Partisi ve Saadet Partisinin ortak kümesinin 20 sandalyesi var. Yeşil Sol Parti ise 57 milletvekiline sahip.
130 sandalyesi olan CHP ise bu evrede anayasa görüşmeleri konusunda istekli değil. Kılıçdaroğlu Pazar günü gazetecilerin Erdoğan’ın anayasa davetini hatırlatması üzerine “Çağrı yapanların evvel mevcut anayasaya uyması lazım” derken, “Ahlaki ve siyasi meşruiyeti olmayan bir siyasi partiyle hangi anayasa değişikliğine oturacaksınız?” kelamlarıyla şimdilik kapıyı kapatmış görünüyor.
Kalaycıoğlu’na nazaran iktidar lokal seçim öncesinde muhalefet belediyelerinin çalışmalarının ve iktisattaki bozukluğun konuşulmasını istemediği için genel seçim öncesi üzere yeniden anayasa değişikliğini ortaya sürüyor. “Muhalefetin ehemle mühimi ayırması gerekir. Bugün ehem yani en değerli olan husus Türkiye’nin demokratik bir hukuk devletine yanlışsız bir yola girmesidir” diyen Kalaycıoğlu, kelamlarını şöyle sürdürüyor:
“Bu gündem ile iktidar tarafından istenmeyen şeyler konuşulmayacak. Onun yerine ne başı ne sonu belirli olan, içeriği bilinmeyen bir anayasa tartışması yapılacak. Bu anayasa değişikliği gerçekleşirse ona uyulup uyulmayacağı da belirli değil. İktidar kendi yaptığı anayasa değişikliğine de uymuyor.”
Anayasa çalışmaları için tavrı en çok merak edilen partiler ortasında ÂLÂ Parti de geliyor. Seçimlerin akabinde Millet İttifakı’nın dağılmasıyla öbür bir taraf izlediği görülen ÂLÂ Parti Kılıçdaroğlu’nun başörtüsü ile ilgili yasa değişikliği teklifini kendilerine sormadan getirmesinden rahatsız olmuştu.
İYİ Parti Sözcüsü Kürşad Şiddetli sorular üzerine yeni anayasa tartışmalarının, lokal seçimlerden sonra gündeme getirilmesinin daha uygun olacağını söyledi.
Siyaset Bilimci Yavaşça seçimlerin akabinde yüzde 52’ye karşılık yüzde 48 üzere bir istikrarın oluştuğunu anımsatarak, anayasa yapma konusunda şu konuya işaret ediyor:
“Bu durum neredeyse yarı yarıya farklılaşmış bir siyasi sonucun ortaya çıktığını gösteriyor. Bir anayasanın ise toplumsal olarak geniş bir mutabakatla yapılması en değerli noktalardan biri. Burada natürel yüzde 100 mümkün değil ancak en az bir yüzde 75 mutabakat beklenir. Bu nedenle Türkiye’deki iktidar muhalefet istikrarına bakıldığında yeni bir anayasa yapmanın tabanını yakalamanın güç olduğunu söylemek mümkün.”
Daha evvel hangi hususlarda uzlaşma sağlanmıştı?
Öte yandan artık tekrar gündeme gelen yeni anayasa için partiler daha evvel de bir ortaya gelmiş, lakin aşikâr bir etaba gelindikten sonra masadan kalkılmıştı.
Ekim 2011 ile Aralık 2013 ortasında 26 ay yeni ve sivil bir anayasa için TBMM çatısı altında çalışan Anayasa Uzlaşma Komitesi 59 hususta değişiklik yapılması üstünde anlaşmıştı.
Her siyasi partinin eşit olarak üçer üyeyle temsil edildiği ve kararlarını oybirliği ile alan Anayasa Uzlaşma Komitesi çalışmalarına birinci olarak üzerinde kolay uzlaşacağı hususlardan, temel hak ve hürriyetler kısmından başlamıştı.
Anayasa Uzlaşma Kurulu’nun uzlaştığı 59 unsur ortasında tutuklanma sebeplerinin daha da azalması ve netleşmesi, toplantı ve şov yürüyüşü hakkının ulusal güvenlik ve genel ahlak münasebetleriyle sonlandırılmaması, taban fiyattan vergi alınmaması, çalışan bayan ve erkeklerin eşit işe eşit fiyat alması, hürriyetin esas-sınırlamanın istisna olması ve hürriyet lehine yorum yapılması, insan haklarına ait milletlerarası mutabakatlarla kanunlar ortasında ihtilaf olması halinde özgürlüklerin geniş yorumlanması üzere konular bulunuyor.
Erdoğan Meclis konuşmasında Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin son kararına atıfta bulunarak, “Bizim terör örgütleriyle tıpkı hizada sıralanan kurumların kararlarına ne hürmet duymamız ne de onların dediklerine kulak asmamız mümkün değildir” demişti.
Yavaşça anayasaların temel hak ve hürriyetlerin belirlenmesi ve gerekirse iktidarı bile sınırlayabilmesi açısından ehemmiyetini vurgulayarak, “Bu manada bakıldığında bugünlerde ne Türkiye’de ne de dünyada özgürlükler açısından olumlu bir hava hâkim. Münasebetiyle bu türlü bir periyotta yapılacak anayasaların insan hakları açısından büyük bir kazanım ortaya çıkartacak formda olması çok mümkün görünmüyor” diyor.
DW Türkçe’ye VPN ile nasıl erişebilirim?