Yeşil iktisat: Kömürden çıkış enflasyonu nasıl düşürür?
Birleşmiş Milletler (BM) İklim Değişikliği Çerçeve Mukavelesi 28. Taraflar Konferansı (COP28) devam ederken Türkiye, güçlü iklim amaçları koymadığı konusunda eleştiriliyor. İklim değişikliği alanında çalışan sivil toplum kuruluşlarına nazaran Türkiye’nin 2053’te karbon nötr olabilmesi için 2030’a kadar yüzde 35 mutlak emisyon azaltımı hedeflemesi gerekiyor.
Bilimsel çalışmalara nazaran güçlü iklim maksadı Türkiye için bir külfet değil. Bilakis ekonomik büyüme, enflasyonla çaba, yoksulluğun giderilmesi, güçte bağımsızlık, katma bedelli üretim üzere birçok ekonomik yarar barındırıyor.
Enflasyonda yedi puan düşüş
Sürdürülebilir İktisat ve Finans Araştırmaları Derneği’nin (SEFİA) “Artan Elektrik Fiyatları ve Yenilenebilir Güç Kaynaklarının Piyasaya Etkisi” isimli raporuna nazaran yenilenebilir güç konseyi gücündeki artış, elektrik faturalarını düşürerek tüketici enflasyonunu yedi puan düşürecek bir tesire sahip.
DW Türkçe’ye konuşan SEFiA Yöneticisi Bengisu Özenç, 2022 yılı sonunda yayımladıkları çalışmaya nazaran iptal edilmiş yenilenebilir güç ihalelerinin ya da yatırımı yapılmamış lisansların gerçekleşmiş olması durumunda Türkiye’de elektrik üretim maliyetlerinin yaklaşık yüzde 12 düşeceğini belirtiyor.
Bu düşüşün tüketici enflasyonuna yedi puanlık düşüş olarak yansıyabileceğini tabir eden Özenç, “Bildiğiniz üzere güç maliyetleri cebimize sadece konutumuzda kullandığımız elektrik maliyeti olarak yansımıyor, iğneden ipliğe tüm tüketim eserlerindeki güç girdisini düşündüğümüzde refah tesirinin ne kadar yaygın olabileceğini görmek mümkün” diyor.
İthalat faturasında azalma
Türkiye’nin 2020’de 28,9 milyar dolar olan güç ithalat faturası 2021’de yaklaşık 51 milyar, 2022’de 97,1 milyar dolara yükseldi. İthalat faturasındaki artışta Rusya’nın Ukrayna’yı işgaliyle yükselen güç fiyatları tesirli oldu. Bu yılın 10 ayında ise 57,3 milyar dolarlık güç ithalatı yapıldı.
Özenç, 2010’larda güç ithalatının toplam ithalat içindeki hissesi ortalama yüzde 7 düzeyindeyken, bu oranın 2022’de fosil kaynak maliyetlerindeki önemli artışla yüzde 27’ye kadar yükseldiğini söylüyor. Bu yıl güç maliyetlerinde 2022’ye nazaran düşüş yaşansa da güç ithalatının toplam ithalat içindeki hissesinin yüzde 19’u bulduğunu belirten Özenç, “Bu sayılar da aslında bize fosil yakıta bağımlı bir güç altyapısının ekonomiyi dış şoklara ne kadar hassas hale getirdiğini açıkça gösteriyor” diye konuşuyor.
Enerji arz güvenliğini tehlikeye atmadan yenilenebilir güç kaynaklarına dönüşün mümkün olduğunu vurgulayan Özenç’e nazaran, buna ait yapılan teknik çalışmalar kömürden çıkışla birlikte güçte yerlilik oranının 2035’te yüzde 60’tan yüzde 75’e çıkabileceği ortaya koyuyor.
Elektrik üretiminde makul bir karbon fiyatının uygulanmasının Türkiye’yi kömürden çıkışa yanlışsız yönlendireceğini söz eden Özenç, ekliyor:
“Karbon fiyatı uygulamasıyla bir yandan çevresel ve sıhhat maliyetlerinin azaltılması mümkün olurken öbür yandan azalan fosil yakıt talebi ithalat fiyatında düşüşü beraberinde getirecektir.”
Milli gelir yüzde 7 artabilir
Boğaziçi Üniversitesi’nden Doç. Dr. Sevil Acar’ın Bilkent Üniversitesi’nden Prof. Dr. Erinç Yeldan ile birlikte hazırladığı “Dual Bir İktisatta Sürdürülebilir Büyüme ve İklim Değişikliği ile Mücadele” başlıklı TÜBİTAK projesine nazaran, yeşil büyüme modeli hiçbir şey yapılmadığı bir senaryoya kıyasla ulusal geliri yüzde 7 artırabilir.
Projede yer alan hesaplamalara nazaran Türkiye’de en az 1,2 milyon dolarlık bir fosil yakıt teşvik bütçesi bulunuyor. Bu ve gibisi teşviklerden vazgeçilmesinin bütçede olumlu tesir yapacağına dikkat çeken projeye nazaran ‘kirleten öder’ prensibiyle alınan karbon vergisiyle 2040 yılında ulusal gelirin yüzde 2’sine tekabül eden yeni bir gelir kaynağı elde edilebilir.
Hem karbon salan kesimlerden hem de hane halklarından atmosfere saldıkları karbon oranında vergi alınması, herkesin kirlettiği oranda vergi vermesi manasına geliyor.
İstihdam potansiyeli yüksek
Projeye nazaran fakir bölgelerde yenilenebilir gücün istihdam yaratma potansiyeli de fosil yakıtlardan daha yüksek. Üstelik bu modelde istihdam ve gelir, düşük gelirli bölgelerde yüksek gelirli bölgelere kıyasla daha fazla artıyor.
Düşük gelirli bölgelerde kayıtlı istihdamın 2040 yılında yüzde 8,2 oranında artacağını öngören model, kayıt dışı istihdamın azalmasının yanında işsizliğin de fakir bölgelerde daha büyük oranda azalacağına işaret ediyor.
Uluslararası Güç Ajansı’nın raporuna nazaran de Türkiye’nin emisyon azaltım maksadını güncellemesi yeni istihdam alanları da yaratacak. Güneş ve rüzgar gücü yatırımları, kömürün 5 katı istihdam potansiyeli yaratıyor.
Sağlık riski ve maliyetleri azalabilir
Avrupa Sağlık ve Etraf Birliği’nin (HEAL) “Türkiye’de Kronik Kömür Kirliliği: Kömürün Sıhhat Yükü ve Kömür Bağımlılığını Sonlandırmak” isimli raporuna nazaran Türkiye’de 55 yıldır çalışan kömürlü termik santrallerin en az 200 bin kişinin erken vefatına ve en az 320 milyar Euro sıhhat maliyetine sebep olduğu kestirim ediliyor.
HEAL-Sağlık ve Etraf Birliği Kıdemli Güç ve İklim Siyasetleri Danışmanı Funda Gacal, yalnızca elektrik üretim siyasetlerinin 2053 net sıfır gayesine yönelik şekillendirmenin bile, sıhhat meselelerinden kaynaklanacak ve üretim santralleri tarafından ödenmeyen 194 milyar Avro maliyeti önleyeceğini belirtiyor. Gacal’a nazaran bu sayı, birebir vakitte Türkiye’nin aktüel brüt dış borcunun yüzde 44’üne denk.
DW Türkçe’ye konuşan Pak Hava Hakkı Platformu’ndan Prof. Dr. Çiğdem Çağlayan ise iklim krizini insanlığın bugüne kadar karşı karşıya kaldığı en büyük sıhhat tehdidi olarak tanımlıyor.
Çağlayan’a nazaran ortalama sıcaklıklardaki artışlar ve sıcak dalgaları kalp-damar ve akciğer sıhhatini olumsuz etkilerken seller, fırtınalar üzere çok hava olayları yaralanmalar ve ölümlere neden oluyor. Öte yandan, iklim değişikliğinin ekosistemler ve biyofiziksel sistemler üzerindeki tesiri sonucu bulaşıcı hastalıklar ve hava yoluyla taşınan alerjenlerin artması, mahsul randımanının, su kalitesinin, muteber su kaynaklarının ve balık stoklarının düşmesi dolaylı sıhhat risklerine yol açıyor.
Lancet sıhhat mecmuasının yeni yayınlanan çalışması hakkında bilgi veren Çağlayan, çalışmaya nazaran iki santigrat derece daha sıcak bir dünyanın insan sıhhati için yaşamsal tehlikeler içerdiğini aktarıyor.
“İklim krizinin sıhhat boyutunu ele almayı ertelediğimiz her an sıhhat da bir kriz alanına dönüşüyor” diyen Çağlayan, ekliyor: “İklim krizini sınırlamaya yönelik başta fosil yakıt kullanımının azaltılması olmak üzere atılacak adımlar, hava kalitesini güzelleştirerek yalnızca yarınımızı değil bugünümüzü de daha sağlıklı hale getirecek.”
DW Türkçe’ye VPN ile nasıl ulaşabilirim?