Almanya’nın borç freni ile imtihanı
Koşullar açık ve net: Almanya’da devlet, yalnızca kasasına girdiği kadar para harcayabilir. Anayasa bu türlü diyor. İsmine da “borç freni” deniyor. İstisnai olarak acil durumlarda bu borç freni iptal ediliyor ve devlete ek borç yapma fırsatı tanınıyor. 2014-2019 yılları ortasında federal idare kurallara uydu ve bütçeler daima denk çıktı.
Ancak korona pandemisi ve akabinde Rusya’nın Ukrayna’ya saldırması ile başlayan savaş, istikrarları sarstı. Federal Meclis, borç frenini tekraren iptal ederek hükümetin milyarlarca euro kredi alabilmesini sağladı. Maliye Bakanı Christian Lindner aslında buna bir son vermek ve bütçeyi konsolide etmek istiyordu ancak artık geriye dönük olarak 2023 yılı için de borç frenini rafa kaldırmak zorunda.
60 milyar euro açık var, en az…
Federal hükümetin şu ana dek yaptığı mali plan, Anayasa Mahkemesi’nin, İklim ve Transformasyon Fonu’nu (KTF) anayasaya karşıt olduğu gerekçesiyle iptal etmesinin akabinde geçerliliğini kaybetmiş durumda. KTF, koalisyon hükümetini oluşturan Toplumsal Demokrat Parti (SPD), Yeşiller ve Hür Demokrat Parti’nin (FDP) 2021’de iktidarı devraldıktan sonra, koronavirüs pandemisinden kalan ve kullanılmamış olan 60 milyar euroluk kredi yetkilerini aktardığı bir fon.
Federal hükümetin, acil durum kredilerini kenara koyma ve muhtaçlık duyulduğunda diğer bir kalemde kullanma planına Anayasa Mahkemesi yargıçlarının “hayır” demesi, hükümeti savunmasız yakaladı. Mahkemenin bu kararına karşı ne üzere adımlar atılacağı konusunda bir çaresizlik kelam konusu. Kaldı ki KTF hükümetin elindeki tek özel varlık da değil. Ordu (Bundeswehr) için ayrılan 100 milyar euro büyüklüğünde bir özel varlık daha bulunuyor, fakat bu fonun anayasal desteği bulunduğu için, Yüksek Mahkeme’nin kararından büyük olasılıkla etkilenmeyecek.
Ekonomik İstikrar Fonu’nda (WSF) ise durum farklı. Yaklaşık 200 milyar euroluk bu kriz fonu üzerinden bilhassa güç fiyatlarının frenlenmesi sağlanıyor. 2022’de bu gayeyle kullanılan fonun büyük bir kısmı 2023 ve 2024 yılları içinde masraf kalemine yazılmış durumda.
Koalisyon şokta
FDP Genel Lideri ve Maliye Bakanı Christian Lindner, ihtiyati önlem olarak bütçenin dondurulmasına karar verdi. Lindner, bu kararla ilgili olarak, 2024 bütçesi ile ilgili görüşmeler öncesinde “ortalığı toparlamak” ve halihazırda WSF fonundan ödenen elektrik ve doğal gaz paralarını ek bütçe ile teminat altına almak istediğini lisana getirdi.
Peki sonra ne olacak? SPD, Yeşiller ve FDP’de başlar karışık. Bunun bir sebebi de üç partinin birbirinden temelde çok farklı olması. Koalisyon sol görüşlü iki parti ile liberal ekonomiyi savunan bir partiden oluşuyor. Liberal FDP, hükümete girdiği birinci günden bu yana bütçenin uygunlaştırılması ve borç frenine en süratli biçimde yine uyulmasında ısrarcı. SPD ile Yeşiller’in ısrarı ise, epeyce maliyetli olan iklim siyasetleri ve toplumsal maksatların hayata geçirilmesi tarafında.
İklim muhafaza, toplumsal siyaset, borç freni
Peki gelinen bu noktada karbon nötr bir iktisadın yaratılması ve iklimi müdafaa için milyarlarca euro harcamaktan vaz mı geçilecek? Yeşiller bu türlü bir kararın altına imza atmaz. SPD ise toplumsal yardımlar ve emekli maaşlarında yapılacak büyük kesintileri asla kabul etmeyecektir. Başka yandan güçlü kesitin daha fazla vergi ödemesi ya da borç freninin bir defa daha iptal edilmesine ise FDP’nin onay vermesi mümkün değil üzere görünüyor.
SPD ve Yeşiller’de borç freninden rahatsız olanların sayısı epey fazla. Bu iki partiye, Almanya’nın şimdiki konjonktür dataları ışığında dayanak verenlerin ortasında çok sayıda ekonomist de var. Bunlara nazaran Almanya’nın katı bir tasarruf siyaseti ile global rekabette başarılı olması çok sıkıntı.
Berbat büyüme beklentisi
Almanya bir defa daha Avrupa’nın hasta adamı durumuna mı düştü? Eldeki datalar değerlendirildiğinde bundan farklı bir sonuca ulaşmak pek kolay değil. Dünyanın birçok ülkesinde ekonomik büyüme yaşanırken Almanya belini bir türlü doğrultamıyor. Hatta ülke 2023 yılında resesyona düşmüş durumda. Korona pandemisinden bu yana, Euro Bölgesi’nde en düşük ekonomik büyüme Almanya’da kaydedildi. Ortada bu durumun kısa vadede değişeceğine dair bir manzara de yok.
Alman iktisadı, yüksek güç fiyatları ile nitelikli ve olağan iş gücü ıstırabı altında inliyor. Ulaşım yolları, yani raylar, otoyollar ve köprüler, başta okullar ve üniversiteler olmak üzere tıpkı kamu binaları üzere makûs durumda. Dijital altyapı beklentileri karşılayabilecek durumda değil, yenilenebilir güç ile elektrifikasyona geçiş de olması gerekenden çok daha yavaş ilerliyor.
Kriz periyodunda çabalamak
Başka ülkeler ekonomilerini desteklemek ve modernize etmek için borçlanmaya gidiyor. Buna en güzel örnek Amerika Birleşik Devletleri (ABD). Joe Biden hükümeti yaklaşık 740 milyar dolar büyüklüğündeki Enflasyon Düşürme Maddesi’ni (Inflation Reduction Act) yürürlüğe koydu. Kelam konusu program ile, iklim değişikliğiyle çaba tedbirlerinin yanı sıra, ABD iktisadının yenilenebilir güçlere geçişinin ve vergi sisteminin yine şekillendirilmesinin finanse edilmesi planlanıyor.
Almanya’nın nasıl bir yol izleyeceği ise memleketler arası alanda da merak ediliyor. Avrupa’nın en büyük iktisadının yatırımları kısması ve daha az harcaması evvel Avrupa’daki komşuları tarafından sonra da dünyanın geri kalanında hissedilecek. OECD (Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü), şimdiden Almanya’da yaşanan bütçe krizinin tesirleri konusunda ihtarlarda bulunmaya başladı.
Borç freninin reforme edilmesi
OECD, Almanya’daki borç freninin reforme edilmesi gerektiğini belirterek, yalnızca ülkede hemen gerekli olan yatırımlara ve makus konjonktür bilgilerine değil, tıpkı vakitte hem Ukrayna’da devam eden savaşa ve bu savaşın savunma siyasetleri bakımından neden olduğu yeni bir periyoda hem de jeopolitik gerginliklerin Alman şirketlerinin aktif olduğu pazarlara ve tedarik zincirlerine tesirine vurgu yapıyor.
Sadece OECD değil, birçok öbür ekonomist de borç freninin, Almanya’nın geleceğine yönelik yatırımlarının önünde bir pürüz teşkil etmemesi gerektiğini lisana getiriyor. Lakin uygulamanın reforme edilmesi için gerekli olan üçte ikilik çoğunluk şu an için federal parlamentoda yok.
Birlik partileri CDU ve CSU pürüz oluyor
Muhalefetteki Hristiyan Birlik partileri (CDU/CSU) bu bahiste rastgele bir değişikliğe yanaşmıyor. Mecliste birebir kümede yer alan bu iki partiye nazaran borç freni, bütçenin nesiller ortasında adil bir biçimde yönetilmesi açısından hayati ehemmiyete sahip. Tıpkı vakitte Hristiyan Demokrat Birlik (CDU) Genel Lideri olan, Birlik Partileri Meclis Küme Lideri Friedrich Merz, borç freninde değişiklik yapmak yerine toplumsal masrafların azaltılmasını ve Yeşiller tarafından büyük değer verilen ve 2024’ten itibaren fosil yakıtlarla çalışan ısıtma sistemlerinin yasaklanması sürecini hızlandırması öngörülen yasanın ertelenmesini öneriyor.
Bunlar muhalefetteki Birlik Partileri ile koalisyon hükümetinde yer alan FDP’nin görüş birliği içinde olduğu bahisler. Lakin bu iki küme da mecliste çoğunluğa sahip değil.
Federal Meclis aslında 1 Aralık’ta 2024 yılı bütçesini karara bağlamak istiyordu. Lakin gelinen noktada görünen o ki, bütçe haftasında hükümet ile parlamento ortasında, Almanya’nın mali geleceği açısından nasıl bir yol izleneceği konusunda ağır tartışmalar yaşanacak.