Bayan cinayetleri dünyada arttı: Türkiye’de durum nasıl?

Birleşmiş Milletler (BM) yayımladığı raporda 2022’de dünya çapında yaklaşık 89 bin bayan ve kız çocuğunun kasıtlı olarak öldürüldüğünü ve bunun son 20 yılda kaydedilen en yüksek sayı olduğunu açıkladı. “Kadın ve kız çocuklarının cinsiyete dayalı öldürülmesi/ 2022’de eş ve aile temaslı bayan cinayetlerine ait global tahminler” başlığını taşıyan raporda yer alan bilgilere nazaran bayan ya da kız çocuklarının yüzde 55’i yani 48 bin 800’ü eşleri ya da aile üyeleri tarafından öldürüldü. Bu da ortalama olarak her gün 133’ten fazla bayan yahut kız çocuğunun kendi ailesinden biri tarafından öldürüldüğü manasına geliyor.

BM Uyuşturucu ve Kabahat Ofisi (UNODC) ve BM Toplumsal Cinsiyet Eşitliği ve Bayanın Güçlendirilmesi Ünitesi’nin (BM Women) ortak çalışmasıyla hazırlanan raporda Türkiye ile ilgili kısımda dikkat cazibeli sözler yer aldı.

Raporda 2010 yılından sonra Türkiye’de bayan cinayetlerinde düşüş eğilimi olduğu belirtiliyor. Raporda “Aralarında Japonya, Filipinler ve Türkiye’nin de olduğu Asya ülkelerinde 2010 yılından bu yana bayan cinayetlerinde düşüşler görülüyor” sözü yer alıyor.

“Kadın cinayetleri yalnızca 2011’de düştü”

Ancak Türkiye’de bayan cinayetlerini sistemli olarak raporlayan Bayan Cinayetlerini Durduracağız Platformu’nun bilgileri BM’nin raporu ile benzerlik göstermiyor.

Konuyla ilgili DW Türkçe’ye konuşan Bayan Cinayetlerini Durduracağız Platformu Genel Sekreteri Fidan Ataselim, BM’nin yayınladığı rapordaki bilgilerin devlet kaynaklarının hangi tanımlaması üzerinden elde edildiğinin belgisiz olduğuna dikkat çekiyor. Ataselim, “Biz 2010 yılından 2023 yılına kadar yalnızca 2011 yılında bayan cinayetlerinin azaldığını gözlemledik. Zira 2011 İstanbul Mukavelesi’nin imzalandığı yıldı. 2011’de o siyasi atmosferin topluma yayıldığını görüyoruz” tabirlerini kullanıyor.

“Veriler birbirini tutmuyor”

Ataselim, bayan cinayetleri sayılarını açıklama konusunda Türkiye’deki resmî kurumların gereğince şeffaf olmadığını söylüyor.

“Kadın cinayetleri dataları Türkiye’deki resmî kurumlar tarafından sistematik bir halde raporlanıp kamuoyuyla paylaşılmıyor” diyen Ataselim, 2010 yılından beri bayan cinayetlerini raporladıklarını belirtiyor. Ataselim, Bayan Cinayetlerini Durduracağız Platformu’nun bilgileri ile ilgili bakanlıkların bilgilerinin de örtüşmediğini anlatıyor:

“2010 yılında o periyodun Aile ve Toplumsal Siyasetler ve Adalet Bakanlığı’na bunun yanı sıra polis ve jandarma genel müdürlüklerine ellerindeki bayan cinayeti datalarını öğrenmek için müracaatta bulunduk. Kimisi hiç karşılık vermedi kimisi elimizde bu türlü bir data yok karşılığını verdi. Devlet kurumları 2013 yılında bir soru önergesine karşılık birinci defa aile içi şiddet sonucu öldürülen bayanların sayılarını açıkladı. Fakat daha sonra bayan cinayetleri düşüyor diyerek manipülatif bir tutum ortaya koydular. Zira İstanbul Mukavelesi’ni geri çektikten sonra bayan cinayetleri düşüyor algısı yaratmak istediler. Bizim datalarımız ile bakanlığın açıkladığı bilgiler birbiri ile örtüşmüyor.”

Bakanlık dataları farklı

İçişleri Bakanlığı’nın kamuoyuyla paylaştığı rapora nazaran 2022 yılında 272 bayan cinayeti işlendi.

Kadın Cinayetlerini Durduracağız Platformu ise 2022’de 334 bayanın öldürüldüğünü 245 bayanın da kuşkulu olarak meyyit bulunduğunu açıkladı.

Aile ve Toplumsal Hizmetler Bakanı Derya Yanık 2022 yılının Aralık ayında yaptığı açıklamada “2021’in birinci 10 ayında, 242 bayan cinayeti yaşandı. 2022’nin birinci 10 ayında, 225 bayan cinayeti yaşandı. Yaklaşık yüzde 7 azalış var” tabirlerini kullanmıştı.

Ancak Bayan Cinayetlerini Durduracağız Platformu birebir periyotta paylaştığı datalarda yılın birinci 10 ayında 282 bayan cinayeti işlendiğini 208 bayanın vefatının kuşkulu olduğunu açıklamıştı.

Ataselim: Farkı yaratan bayan cinayeti tanımı

Peki bu datalar neden örtüşmüyor? Ataselim bu sorunun cevabının “kadın cinayeti” tarifinde yattığını vurguluyor.

Devletin açıkladığı sayılarda bayan cinayetleri tarifini üç kere değiştirdiğine dikkat çeken Ataselim, “Bir defa aile içi şiddette öldürülen bayanların sayılarını açıkladılar. Bir yıl tüm cinayete kurban giden vatandaşlar ortasında bayan olanların bilgilerini yayınladılar. Bir öteki yıl ise 6284 maddesinden yargılanan olayların bilgileri paylaşıldı” halinde konuşuyor.

Bu üç tanımlamanın da bayan cinayetleri tarifini tam olarak kapsamadığını vurgulayan Ataselim, “Uluslararası kurumlar ‘femicide’ yani ‘kadın cinayeti’ tarifine nazaran bir raporlama yapıyor. Biz de bu tanıma uygun halde raporlama yapıyoruz. Bakanlığın raporları tarifleri daima değiştirdiği için bilgilerde farklı eğilimler görülüyor” diyor.

“Şüpheli ölümler” arttı

Raporlama yaparken farklı bilgilere rastladıklarını Fidan Ataselim, bayan cinayetlerinin son yıllarda aşikâr bir seyirde devam ettiğini lakin “şüpheli ölüm” sayılarının çok arttığını kaydediyor. “Erkekler artık işledikleri cinayetlere kaza, intihar ya da doğal mevt süsü vermeye çalışıyor” tabirlerini kullanan Ataselim “2023’ün birinci 10 ayında 253 bayan 214 kuşkulu bayan vefatı gerçekleşti. Her ay kuşkulu bayan vefatı, bayan cinayeti sayısına yaklaşıyor. Bunun çok olumsuz bir seyir olduğunu düşünüyoruz. Aslında gerçek sayı gizlenmiş olan cinayetlerin içerisinde olabilir” diyor.

Diğer bölgelerde durum

Bu ortada BM’nin raporunda başka ülkelere ait de dikkat cazibeli bilgiler yer alıyor. Buna nazaran, 2022’de yaklaşık 20 bin bayanın öldürüldüğü Afrika en çok bayan cinayeti işlenen kıta oldu. 2013 yılından bu yana en çok bayan cinayeti Asya’da işleniyordu. 2010 ile 2022 yılları ortasında Avrupa’da eş ya da aile üyeleri tarafından işlenen bayan cinayetlerinde yüzde 21 oranında düşüş gözlemlendi.

Amerika kıtasında cinayet eğilimleri bölgelere nazaran değişiklik gösterdi. Kuzey Amerika’da işlenen cinayetlerde 2017-2022 yılları ortasında yüze 29’luk bir artış olurken Orta Amerika’da yüzde 10 Güney Amerika’da yüzde 8 düşüş olduğu kaydedildi.

DW/EÇ, JD