AP Türkiye raporuna Rusya damgası
Avrupa Parlamentosu’nun (AP) Türkiye raportörü İspanyol parlamenter Sanchez Amor tarafından kaleme alınan bu yılki raporda Ankara-Moskova diyaloğu ön plana çıkıyor. Rusya’nın Ukrayna’ya karşı yürüttüğü savaşın, “Türkiye tıpkı anda Batı ve Rusya ile bağlarını muhafazaya çalıştığı için AB-Türkiye alakaları üzerinde sonuçları olduğu” görüşü lisana getiriliyor. “Avrupa’da eşi gibisi görülmemiş jeopolitik değişiklik yarattığı” belirtilen savaşta Türkiye’nin “belirleyici ve stratejik rol oynadığı” not edilse de, Ankara’nın bu süreçte Moskova ile diyaloğu açık tabirlerle eleştiriliyor.
Rusya’nın Ukrayna’ya karşı yürüttüğü savaşın Türkiye tarafından Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’nda kınanmasını “memnuniyetle” karşılayan AP, Ankara’nın BM çerçevesi dışındaki yaptırımları desteklememesini ise “üzüntü verici” olarak kıymetlendiriyor. Bu kapsamda Türkiye’nin 2021 yılında yüzde 11 olan AB Dış ve Savunma Siyaseti ile ahenk oranının yüzde 7 üzere tarihi açıdan düşük seviyeye gerilediğini not ediyor.
“Rus propagandasına göz yumma” eleştirisi
AP’ye nazaran, Türkiye’nin Rusya-Ukrayna görüşmelerindeki gayretleri ile Karadeniz Tahıl Girişimi’nin müzakeresinde ve devamında oynadığı “kilit rol” memnuniyet verici. Parlamento buna karşılık, Türkiye’nin Rus medya organlarının faaliyetlerine yasak getirmeyerek Rus propagandasına göz yumduğunu savunuyor.
Ukrayna savaşı başladığından bu yana Rusya ile Türkiye ortasındaki ticaretin “neredeyse ikiye katlandığına” işaret edilen raporda, AB yaptırımları kapsamındaki kimi mal ve teknolojilerin Türk toprakları üzerinden Rusya’ya satılma riski olduğu ve bu teknolojilerin Rus ordusu tarafından Ukrayna’da kullanılabileceği not ediliyor.
“Yaptırımların delinmesi” uyarısı
AP, Türk makamlarının bu hususta son vakitlerde kimi tedbirler aldığını kabullenmekle birlikte, “Türkiye’nin Rusya’yı amaç alan yaptırımları delmek isteyen şahıs ve kuruluşlar için merkez haline gelmesinin engellenmesini” istiyor. Rusya ile Türkiye ortasındaki ticaret artışının AB yaptırımlarına yansıyışı konusunda Avrupa Komisyonu’ndan kıymetlendirme talep ediyor.
Raporda, ortalarında oligarkların da olduğu çok sayıda Rus vatandaşının Türkiye’nin aşikâr başlı kentleri ve kıyı bölgelerine yerleşmeye başladığına işaret edilip, “Türkiye Rus sermaye ve yatırımları için bir sığınak haline gelmekten kaçınmalı” sözlerine yer veriliyor. Türkiye’nin nükleer santraller konusunda Rusya ile işbirliği “kaygı verici” olarak niteleniyor.
İsveç’in NATO üyeliği
Türkiye’nin İsveç’in NATO üyeliğine onayını “geciktirmesinin” de eleştirildiği raporda, bu durumun “Rusya’nın işine geldiği ve Türkiye’nin NATO müttefikleriyle alakalarını zedelediği” kaydediliyor. Ankara’ya “İsveç’in NATO üyeliğini gecikmeksizin onaylama” davetinde bulunulan raporda, bir ülkenin NATO üyelik süreci ile bir diğer ülkenin AB üyelik sürecinin birbirlerine bağlanamayacağı iletisi veriliyor.
AP Türkiye’nin Kıbrıs, Doğu Akdeniz, Suriye ve Libya’daki yürüttüğü dış politikayı da eleştiriyor. AB üyesi devletlerin “ulusal egemenliklerine hürmet duymasını” istiyor. Kıbrıs’ta Ankara’ya “iki devletli tahlilden vazgeçme” ve “BM çerçevesine dönme” daveti yapıyor. Buna karşılık Ermenistan, Mısır, İsrail ve Körfez devletleriyle bağlantılardaki olağanlaşmayı “memnuniyet verici” olarak görüyor. Ankara’yı bir kere daha “Ermeni soykırımını tanımaya” davet ediyor.
Türkiye’nin “Türk kökenli Avrupa vatandaşları üzerinden AB üyesi devletlerin içişlerine karıştığı” bildirisi verilen raporda, bu hususun ve “AB’ye karşı Türkiye kaynaklı dezenformasyon iddialarının” takibe alınması isteniyor.
Demokratikleşmede adres Avrupa Konseyi
Bu yılki raporda demokratikleşme, insan hakları ve hukuk devleti bahislerinde Türkiye’ye adres olarak bir kere daha üyesi olduğu Avrupa Kurulu gösteriliyor. Avrupa Kurulu Parlamenter Meclisi’nin (AKPM) Türkiye’nin yükümlülük ve taahhütleriyle ilgili 12 Ekim 2022 tarihli kararı destekleniyor. Avrupa Kurulu Bakanlar Komitesi ve AİHM kararlarının Ankara açısından bağlayıcılığı hatırlatılıyor. Bu bağlamda AİHM’nin Osman Kavala ve Selahattin Demirtaş kararlarına vurguda bulunuluyor.
“Kürt sorunu” konusunda “yeni ve saygın bir siyasi sürecin başlatılmasını” isteyen AP, Diyanet’in “eğitim sisteminde giderek artan etkisi” için “kaygı verici” tabirini kullanıyor. Bayan haklarının “kötüleştiği”, LGBTİ+ topluluğuna yönelik nefret söylemi ve ayrımcılığın ise “genelleştiği” tabir ediliyor.
AB ile münasebetler: Üyelik yerine stratejik ortaklık
Raporda, Türkiye’nin donmuş haldeki AB üyelik sürecinin, “Türk hükümeti radikal bir rota değişikliğine gitmediği” gerekçesiyle mevcut şartlarda yine başlayamayacağı tekrarlanıyor. Bu “çıkmazdan” kurtulmak için Türk hükümeti, AB üyesi devletler ve Avrupa kurumlarından “daha sıkı, daha dinamik ve daha stratejik bir iştirake gerçek ilerlemeleri” isteniyor. Türkiye-AB bağlantıları için daha “gerçekçi bir çerçeve” talep eden AP, “güncelleştirilmiş bir iştirak anlaşması” üzere, her iki tarafın da “çekici” bulacağı bir çerçeve üzerinde çalışması için Avrupa Kuruluna davette bulunuyor.
Gümrük Birliğinin güncellenmesini desteklediğini belirten AP, geçtiğimiz yıllarda olduğu üzere, bu mevzuda sonuncu onayın kendisinde olduğunu hatırlatıyor. “İnsan hakları ve temel özgürlüklere hürmet, yeterli komşuluk bağları ve Ek Protokolün tüm AB üyesi devletleri kapsayacak formda uygulanması koşulları” yerine getirilmediği takdirde Gümrük Birliğinin güncellenmesini onaylamayacağı iletisi veriyor.
Vize serbestisi konusunda topu Ankara’ya atan AP, bu alanda Ankara tarafından gerçekleştirilmesi gereken altı kriter daha olduğunu belirtiyor. AB üyesi devletlerden Türk Erasmus öğrencilerinin vize süreçlerini hızlandırmalarını istiyor.
Genel Konsey oturumu
Avrupa Komisyonu’nun Genişleme ve Komşuluk Politikası’ndan sorumlu üyesi Oliver Varhelyi, Strasbourg’da düzenlenen oturumda yaptığı konuşmada, Türkiye için “birçok alanda kilit ortak” tabirini kullandı. Türkiye’nin Rusya’ya yönelik yaptırımlar konusunda “AB’nin yanında olması gerektiğini” savundu. Ankara ile üyelik müzakerelerinin donmuş olduğunu hatırlatan Varhelyi, AİHM kararlarının yerine getirilmesinin ehemmiyetine vurguda bulundu. Kıbrıs konusunda Ankara ve Kıbrıslı Türklere Birleşmiş Milletler’i adres gösterdi.
AP Türkiye raportörü Nacho Sanchez Amor ise Türk demokrasisinin “kötü durumda” olduğunu savundu. Üyelik sürecinin anlamsız hale geldiğini belirten İspanyol raportör, Kıbrıs sorunu ve İsveç’in NATO kapısında bekletilmesinin bu süreci daha da çıkmaz hale getirdiği bildirisi verdi.
Rapor 13 Eylül Çarşamba günü öğlen saatlerinde Strasbourg’daki AP genel şura oturumunda oylamaya sunulacak.