Emirdağ: Altın arama müsaadesine yargıdan ikinci ret

Türkiye’nin kıymetli hayvancılık noktalarından olan Afyon’un Emirdağ ilçesinde, milletlerarası bir firmanın yerli iştiraki tarafından yapılmak istenen altın arama faaliyetine yargıdan bir sefer daha müsaade çıkmadı.

Kanada merkezli Eldorado Gold Corporation’ın yerli iştiraki olan TÜPRAG Madencilik isimli şirkete Emirdağ’daki bin 364 hektarlık alanda altın arama faaliyetlerinde bulunmak için 16 Ekim 2020’de 4 yıllık ruhsat verilmesinin akabinde yöre sakinleri türel bir gayret başlatmıştı. Su kaynakları ile meraların bulunduğu bölgeye sondaj makinelerinin gelmesi üzerine yöre sakinleri harekete geçmiş, verilen bu ruhsata Afyonkarahisar Damızlık Koyun ve Keçi Yetiştiricileri Birliği ile 7 yurttaş itiraz etmişti.

Maden ve Petrol İşleri Genel Müdürlüğü’ne (MAPEG) karşı açılan davada, yargılamaya bahis ruhsatın Anayasa’ya muhalif olduğu savunuldu; bölgede yapılacak madencilik faaliyetinin, hayvancılığı tehlikeye düşüreceği belirtildi. MAPEG ise evrak kapsamında yaptığı savunmada, ruhsatın Maden Kanunu’nun kararları doğrultusunda verildiğini öne sürdü. Hem Sıhhat Bakanlığı hem de kelam konusu şirket, belgeye MAPEG’in yanında müdahil oldu.

Afyonkarahisar Yönetim Mahkemesi, bu yıl 9 Mart tarihinde aldığı kararda, ruhsatın hukuka karşıt formda verildiğine vurgu yaparak iptaline hükmetti. Mahkemenin verdiği kararda, Çevresel Tesir Değerlendirmesi (ÇED) süreci işletilmeden bu biçim projelere müsaade verilemeyeceğine dikkat çekildi. Bunun üzerine MAPEG, karara itiraz etti ve istinaf mahkemesine başvurdu. Belgeyi görüşen Konya Bölge Yönetim Mahkemesi 3’üncü İdari Dava Dairesi, müracaatın reddine hükmetti. 31 Ekim’de oybirliğiyle alınan kararda, alt derece mahkemenin verdiği kararda hukuka karşıtlık bulunmadığı aktarıldı.

Ruhsat için gerekli olan ÇED süreci, bir projenin tabiat üzerinde yaratacağı mümkün tesirlerin kıymetlendirilmesi manasına geliyor. Dördüncü küme madenler ortasında ise altın, linyit, demir, krom üzere metalik madenler yer alıyor.

30 bin kat fazla ruhsat verildi

Davanın avukatlarından İsmail Hakkı Atal, DW Türkçe’ye yaptığı açıklamada, mahkemenin ÇED sürecine dair kararının, misal davalarda yol gösterecek nitelikte olduğuna işaret ediyor. Avukat Atal, “Bu kararla maden şirketlerinin, ayrıntı arama devrine girebilmesi için ÇED raporuna sahip olması gerekiyor” diyor.

Atal, Kanadalı şirketi “dünyanın en büyük altın madeni firmalarından biri” olarak tanımlıyor. Dava avukatına nazaran, Türkiye’de siyanürlü altın madeni işletmelerinin birçoğu, memleketler arası sermaye kümeleriyle ilişkili. Atal, “2008 ila 2023 yılları ortasında verilen maden ruhsat sayısı 386 bin” diyor ve ekliyor:

“Bu ruhsat sayısı, Türkiye’de neredeyse her köye ortalama 4 tane maden ruhsatı düşmesi manasına geliyor. Geri kalan yıllarda verilen ruhsat sayısı ise sırf bin 186.”

Altın madenciliği neden tartışmalı mevzulardan biri?

Türkiye, Avrupa’da en çok altın madenciliği yapılan ülkelerden. 2001 yılında Bergama Ovacık madeninin faaliyete geçmesinin sonrasında şu an aktif durumda olan 20 altın madeni bulunuyor. Bu ocakların bir kısmı, milletlerarası şirketler ile onların yerli ortakları tarafından işletiliyor. Örneğin Uşak Kışladağ ile İzmir Efemçukuru’ndaki altın madenleri, TÜPRAG’a ilişkin. Altın Madencileri Derneği’nin datalarına nazaran, son 23 yılda üretilen toplam altının ölçüsü ise yaklaşık 453 ton.

Başta altın olmak üzere birtakım bedelli madenlerde siyanürün kullanılması kaygı yaratıyor. Çünkü maden ocaklarında bu zehirli kimyasalın hem tabiata hem de yer altı sularına karışma riski bulunuyor. Siyanüre, genelde parçalanmış cevherden altını çözündürmek için muhtaçlık duyuluyor. Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü’nce hazırlanan bir raporda, dünyadaki altın üretiminin yüzde 83 ila 85’inin siyanür ile gerçekleştirildiği aktarılıyor.

Geçmişte yaşanan kazalar ise tedirginliği artıracak tipten. Geçen yıl 21 Haziran tarihinde Erzincan İliç’te Anagold Madencilik’e ilişkin altın madeninde, boru sınırının patlamasının sonucunda etrafa siyanürlü solüsyonun yayıldığı bildirilmişti. Giresun Şebinkarahisar’da 2021 yılının Kasım ayında, kurşun-çinko-bakır çıkartılan bir madenin atık barajındaki çökme nedeniyle 4 bin 500 ton kimyasal atığın tabiata yayıldığı tespit edilmişti. Kütahya’da 2011’de Eti Gümüş’e ilişkin bir gümüş madeninde, atık havuzunun çökmesiyle siyanürün, toprağa ve suya karıştığı belirlenmişti.

“Kimse siyanür havuzu görmek istemez”

Eski Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği (TMMOB) Maden Mühendisleri Odası Lideri Mehmet Torun, DW Türkçe’ye yaptığı değerlendirmede, altın madenlerinin reaksiyon çekmesinin nedenini üç hususta özetliyor. Maden mühendisi Torun, “Birinci küme, ‘Altın insanlık için gerekli bir maden değil’ deyip karşı çıkıyor. İkinci neden; bir gram altın üretmek için, bir ton toprağı devirebilir ya da bir ton taşı kırabilirsiniz. Yani tonda bir gramlık üretimden bahsediyoruz ve bu çevresel yıkımın çok fazla olduğunu gösteriyor. Üçüncüsü de üretim esnasında altının kazınması için siyanür kullanılıyor. Kimse evininin etrafında bir siyanür havuzu görmek istemiyor” diyor.

Maden mühendisi Torun, global şirketlerin yalnızca Türkiye’de değil, dünyanın birçok noktasında altın madenciliği faaliyetlerini sürdürdüğüne vurgu yapıyor:

“Bu çok açık bir sömürü. Gana üzere Afrika ülkelerinde altın madenleri çok yaygın olmasına karşın, fakirlik diz uzunluğu. Sonuçta üretilen altın, milletlerarası güçlerin kasasına gidiyor, bu Türkiye’de de bu türlü. Altın üretilen ülkelerde yalnızca tabiat yıkımı kalıyor. Devlet hakkı da yüzde 5. Yani siz 100 liralık madeni ürettiğinizde, en fazla 5 lirası ülkede kalıyor. Şirketlerin bunu vergi iadesi, teşvikler üzere unsurlarla geri aldıklarını da biliyoruz.”

Tablonun özeti, ÇED dataları

Torun, Bölge Yönetim Mahkemesi’nin ÇED süreci vurgusuyla verdiği ruhsat iptal kararına da değiniyor. Maden mühendisi Torun, “ÇED raporu Türkiye’de çok problemli bir hale geldi. Bir prosedüre dönüştü ne yazık ki. Şirket bu raporu çıkartır” diyerek kelamlarını noktalıyor.

İlk ÇED Yönetmeliği’nin yayımlandığı 1993’ten geçen yılın sonuna kadarki süreci kapsayan ÇED kararları, Torun’un kelamlarını doğrular nitelikte. Etraf, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’nın yayımladığı istatistiklere nazaran 73 bin 210 proje için “ÇED gerekli değildir”, 6 bin 926 proje için “ÇED olumlu”, bin 303 proje için “ÇED gereklidir”, sadece 67 proje için “ÇED olumsuz” kararının verildiği görülüyor. “ÇED gerekli değildir” kararlarının yüzde 48’inin petrol-madencilik kolunda olduğu kaydediliyor. Bu karar, projenin tabiata tesirleri bakımından kıymetlendirme dışı tutulması durumunda alınıyor ve bir nevi onay manasına geliyor.

TBMM Genel Heyeti’nde 31 Ekim’de onaylanan, akabinde da Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren 12’nci Kalkınma Planı’nda, yeni bir maden kanunu hazırlanacağı ve maden arama çalışmalarının “kamu faydasına faaliyet” olarak tanımlanacağı duyurulmuştu. Ayrıyeten maden müsaade süreçlerinde bürokrasinin azaltılacağı, yatırım teminatının de artırılacağı belirtilmişti.