Tokat Çal Baba’da altın madeni ÇED onaysız devam edecek mi?
Türkiye’de son 10 yılda 100 bin hektardan fazla ormanlık alan madencilik faaliyetine açıldı. Kelam konusu madencilik faaliyetleri ormanları koruyan lokal halklarla şirketleri sık sık karşı karşıya getiriyor.
Tokat’ın Killik ve Günçalı köyleriyle Çal Baba Ormanı’nı içine alan alanda HLC Değerli Madenler ve Yatırım AŞ’ye verilen sondajlı maden arama müsaadesi de bunlardan yalnızca biri. Lakin maden arama faaliyetine açılan bu ormanlık alanın bir özelliği daha var. Anıtsal nitelikte ardıç ve meşe ağaçlarının bulunduğu, Alevi inancına mensup yöre halkı için kutsal bir ziyaret merkezi olan orman, jenerasyondan nesile korunan, ihtimam ve bakım emeğiyle bugünlere getirilen kadim bir ekosistem.
Maden ve Petrol İşleri Genel Müdürlüğü (MAPEG) tarafından verilen ruhsat müsaadesine nazaran şirkete 1477,24 hektar alanda 15 Nisan 2029 tarihine kadar faaliyet hakkı tanındı. HLC Değerli Madenler, Etraf ve Şehircilik Bakanlığı’ndan Çevresel Tesir Değerlendirmesi (ÇED) muafiyeti de aldı. Lakin yapılan sondajlı arama faaliyeti bu muafiyeti kapsamıyor. Maden arama projesine verilen müsaadenin hukuksuz olduğu gerekçesiyle yöre halkı ve Ziraat Mühendisleri Odası tarafından Temmuz ayında ruhsat iptali davası açıldı. Dava süreci devam ederken köylülerin nöbeti de sürüyor.
ÇED muafiyeti sona erdi
Şirketin maden arama faaliyeti için yaptığı müracaatta birinci bir yılı kapsayan ön arama periyodunda el karotu ile örnek alma yapılacağı belirtilmiş, bu arama formülüne Tokat Etraf, Şehircilik ve İklim Değişikliği Vilayet Müdürlüğü tarafından “ÇED gerekli değildir” kararı verilmişti. Lakin ruhsatta belirtilen ön arama periyodu Nisan ayında sona erdi. Verilen müsaadeye nazaran projenin genel arama devri iki yıl, ayrıntı arama devri ise dört yıl sürecek.
Şirketin Maden ve Petrol İşleri Genel Müdürlüğü’ne sunduğu projeye nazaran alanda bundan sonra sondaj faaliyetiyle altın, bakır, çinko, kurşun, gümüş, demir, nikel cevherleri aranacak. Toplam 450 metreküp kübajlık yarma yahut üç farklı lokasyondan toplamda en az 100 metre sondaj yapılması planlanan alanda ayrıyeten üretim yapılacak noktalara ulaşım için genel arama periyodu boyunca bir kilometre yol yapılacak. Şirketin kelam konusu faaliyetler için bir ÇED raporu ise yok.
Maden ve Petrol İşleri Genel Müdürlüğü’ne yöre halkı ve Ziraat Mühendisleri Odası tarafından açılan davanın dilekçesinde, maden arama ruhsatının iptali, yapılan sürecin “açıkça hukuka alışılmamış ve telafisi imkansız ziyanlar doğuracak olması” nedeniyle dava sonuçlanıncaya kadar yürütmenin durdurulması ve ayrıyeten Tarım ve Orman Bakanlığı, Sıhhat Bakanlığı ile Etraf, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’nın vazifeleri gereği müdahil davacı olmaları talep edildi.
Usul ve yasaya aykırı
Dava dilekçesinde madencilik ve maden arama faaliyetinin bölgedeki halka ilişkin tarım topraklarına, meralara, yaylak ve kışlaklar ile sulara, bölgedeki ormanlara ve yöre halkının uzun yıllardır tek bir kuru kısmı dahi alıp yakmak için konutuna götürmediği Çal Baba İnanç Merkezi’nin yer aldığı ormanlık alana ziyan vereceği belirtildi.
Ayrıca maden arama ruhsatlarının ön arama, genel arama ve ayrıntı arama periyotlarının üç başka ruhsatın konusu olması gerekirken kelam konusu süreçte bu periyotların tek bir ruhsatta birleştirilmesinin usulen de yasaya ters olduğuna dikkat çekildi.
Cem merasimleri yapılıyor
Davacı köylülerin birçoğu Günçalı ile Killik Köyleri’nde yaşıyor ve burada tarım, hayvancılık ve arıcılıkla uğraşıyor. Köylüler Çal Baba ismini verdikleri köyün ormanlık sırtını kutsal bir ziyaret yeri olarak kabul ediyor. Ormanın kutsallığı, Çal Baba’nın Horasanlı bir inanç başkanı olduğu tevatürüne dayanıyor.
Tokat dışında yaşayan davacıların da Günçalı Köyü Muhtarı Salman Görgülü tarafından inanç merkezi olarak tescil edilmesi istenen ruhsat alanı içerisindeki ”Çal Baba Dağı ve Ormanı” münasebetiyle köyleri ile sıkı bağları bulunuyor.
Cem merasimlerinin düzenlendiği, bayramların kutlandığı, birlik ve adak kurbanlarının kesildiği, asker uğurlamalarının gerçekleştiği bir aktiflik alanı olan Çal Baba’da her ailenin sahiplenmiş olduğu bir ağaç gölgesi var. Başta anıtsal nitelikli ağaçlar olmak üzere köydeki her ağaç yöre insanı tarafından kutsal bir değer olarak görülüyor.
500 yıllık anıt ağaçlar
Çal Baba civarında anıtsal ağaç niteliğinde pek çok ağaç bulunuyor. Orman Yüksek Mühendisi Dr. Mehmet Ali Başaran, yalnızca bir günlük yaş ölçüm çalışmasıyla bölgede beş adet anıt ağaç ve beş adet istikbal anıt ağaç tespit etti.
Başaran’ın Ekim 2023 tarihli Günçali (Çal Baba) Köyü: Anıt Ağaç ve İstikbal Anıt Ağaç Tespit Raporu’na nazaran Çal Baba ve civarında tespit edilen en yaşlı ağaç 506 yaşında. Kilise Ardıcı ismi verilen bu ağacı Melik Gazi mevkiinde bulunan 470 yaşındaki Melik Gazi Ardıcı takip ediyor.
Anıt ağaç statüsünü almaya değer bulunan öbür ağaçlar Çal Baba Sarıçamı (450), Ziyaret Ardıcı (352), Cem Yeri Mazı Meşesi (250) diye sıralanıyor. Başaran’ın hazırladığı rapora nazaran kelam konusu ağaçların anıtsal özelliklerinden dolayı etrafıyla birlikte mutlak surette muhafazaya alınması gerekiyor.
Raporda yer alan bilgilere nazaran Çal Baba’daki ağaçların kırılan kolları ya da yaprakları yöre insanı tarafından hiçbir maksatla asla alınmıyor ve doğaya bırakılıyor. Yöre insanları tarafından yüzlerce yıldır ziyaret maksatlı kullanılan Melik Gazi Ardıcı’nın etrafında Danişmend’lerin üçüncü hükümdarı Melik Gazi’nin askerlerinin gizlendikleri söyleniyor.
Melik Gazi’nin bu bölgede “bu ağaçların bir kolunu kıranın kolu kırılsın” diye kelam söylediği, hatta Melik Gazi’ye çok değer veren Günçalı köylülerinin erkek çocuklarına Melik ismini çokça verdiği söz ediliyor.
“İnanç merkezi olarak tescillenmeli”
19-23 Ağustos 2023 tarihleri ortasında Günçalı Köyü ve Çal Baba mevkiinde, yöreye mahsus sosyo-ekolojik ilişkilerin tespit ve tahlili maksadıyla, antropolojik bir ön araştırma da gerçekleştirildi.
Araştırma dahilinde hazırlanan 12 Ekim tarihli yeni saha raporunda Çal Baba Ormanı’nın, Alevi kültürünün kendini var etmesinin temel koşulu olmuş ritüellere konut sahipliği yapması açısından çok kıymetli bir kutsal müşterek olduğu ve Alevi yaşantısına has bir inanç merkezi olarak tescillenmesinin yerinde olacağı belirtildi.
Çal Baba’nın, mahallî bir topluluk tarafından korunan bir orman olması özelliğiyle, ekolojik antropolojiye epeyce değişik bir olay örneği sunduğu tabir edilen raporda, burada çeşitli meşe çeşitleri, sarıçamları, uzunluklu ardıçları, çitlembik ağaçları ve yabani meyve tipleri ile “kalıntı orman” olarak nitelendirilebilecek kadim bir ekosistem bulunduğu tabir edildi.
Raporda Çal Baba Ormanı ve civarındaki yedi adet miras noktasında müşahedeler yapıldığı, bilhassa Melik Gazi ve Kilise Zirve’nin farklı menkıbe ve anılarla yörenin kelamlı tarihine ışık tuttuğu söz edilirken, doğal ve kültürel mirasın iç içe olduğu bu ziyaret yerlerinin, tıpkı Çal Baba Ormanı üzere, korunması mecburî “hafıza mekânları” olduğuna dikkat çekildi.
Koruma statüsüne alınması gereken Kilise Ardıcı’nın, masif bir kaya bloğu üzerinde yükseldiğine, bölgede açık hava tapınağı ve gibisi kutsal alanların bulunduğunun varsayım edildiğine işaret eden rapora nazaran dilek dileme ritüellerinin de gerçekleştirildiği bu mevki, nispeten bariz kalıntılar hasebiyle arkeolojik sit olma mümkünlüğü en yüksek mevki sayılabilir.
Maden arama ruhsatının iptali talep edildi
Dava dilekçesinde de maden arama ve sondaj çalışmaları nedeniyle bölgedeki kültürel dokunun bozulacağı, ruhsat alanının içindeki ve etrafındaki tescilli-tescilsiz yahut tescil kademesinde olan sair arkeolojik kalıntılar ile toprakta konumlanan tümülüslerin ziyan göreceği söz edildi.
Ormandaki anıt ağaçlara ziyan verip ekolojik tahribata yol açacak bu çalışmalar hasebiyle bölgede bilinmeyen devirlerden beri yapılan ibadetin de artık yapılamayacağına işaret edilen dilekçede, özel bir teşebbüsün elde edeceği kâr uğruna kamu ziyanı çıkmaması için maden arama ruhsatının kesinlikle iptal edimesi talep edildi.
DW Türkçe’ye VPN ile nasıl erişebilirim?