Fay sınırında altın madeni: 7,2 milyon dolar borcu silindi
Erzincan İliç’te yol açtığı siyanür sızıntısıyla bilinen Anagold’un vergi borcunun silindiği, şirketin yüzde 80 ortağı olan Kanadalı altın madeni şirketi SSR Mining’in bilançosunda ortaya çıktı. Dokuz aylık konsolide bilgilerine nazaran SSR’nin bu yıl Türkiye’de silinen vergi borcu 7,2 milyon dolar. Bu sayı, bugünkü kur kıymetiyle yaklaşık 209 milyon liraya denk geliyor.
Erzincan’ın İliç ilçesinde Çevresel Tesir Kıymetlendirme (ÇED) süreçleriyle ilgili iptal davalarının devam ettiği Çöpler Kompleks Madeni’ni işleten Anagold Madencilik’in yüzde 80’i SSR Mining, yüzde 20’si ise Çalık Grubu’na ilişkin.
Üçüncü çeyrek finansal raporuna nazaran SSR Mining’in Türkiye’de evvelki periyotlardan kalan 8,6 milyon dolarlık vergi borcu bulunuyordu. Şirket, 12 Mart 2023’te yürürlüğe giren yasa uyarınca yaptığı vergi affı mutabakatı uyarınca 7,2 milyon ABD Doları fiyatında vergi, faiz ve cezayı sıfırladığını, 8,6 milyon yerine 1,4 milyon dolar nakit ödeme yaptığını beyan etti.
Raporda ayrıyeten Türkiye’de kurumlar vergisinin bu yıl yüzde 20’den 25’e çıkarıldığı fakat Türk Lirası’ndaki paha kaybı nedeniyle buradan gelecek vergi artışının dengelendiği belirtiliyor.
Dokuz aylık geliri 323 milyon dolar
SSR Mining’in finansal tabloları, yarattığı çevresel risklerden ötürü davalık olan Çöpler Madeni işletmesinin şirket için epeyce karlı olduğunu gösteriyor.
Buna nazaran Çöpler Madeni’nden yılın dokuz ayında 322,8 milyon dolar gelir elde eden şirketin karı da 46,5 milyon dolar oldu. Şirket, bu madenden 2020’den bu yana ise yaklaşık 1,5 milyar dolar gelir ve 334,6 milyon dolar kar elde etti.
Şirket hakkında 2021’den beri ise Etraf, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’na açılan ÇED iptal davası sürüyor.
Çöpler Kompleks Madeni kapsamında açık ocak madencilik faaliyetleri ile oksitli ve sülfitli cevher çıkarılıyor ve dore altın ile gümüş ve bakır keki üretimi gerçekleştiriliyor. Madencilik faaliyetinin gerçekleştiği alanda faal bir fay çizgisi olan Bingöl-Yedisu Fat Çizgisi da bulunuyor.
Proje 2008’de Çevresel Tesir Değerlendirmesi (ÇED) olumlu raporu aldı. Şirket, 2014 ve 2021’de aldığı ÇED raporlarıyla iki kere kapasite artışı yaptı. Açık ocakları genişletip derinleştiren şirket 687 hektar olan maden alanını yaklaşık bin 746 hektara çıkardı.
Siyanür ve kimyasalla üretim
Madende üretim 2010 yılında başlarken, birinci kapasite artırımı ile birlikte 2019’da siyanürlü üretimden 39 çeşit kimyasal + sülfürik asit + siyanürle üretime geçildi. Anagold, Ağustos 2023’te “ÇED gerekli değildir” kararıyla da maden alanı içindeki açık ocak alanına 5,83 hektarlık bir kısım daha eklemek için onay aldı.
Sahada kapasite artırımı yapılmasına yönelik verilen ÇED raporunun iptali için açılan dava kapsamında geçen hafta eksper incelemesi yapıldı.
TMMOB ve İliç’te siyanürlü altın çıkarılmasına karşı çıkan köylüler ismine Sedat Cezayirlioğlu tarafından açılan ÇED iptal davası Erzincan Yönetim Mahkemesi’nce reddedilirken karar geçen Haziran ayında Danıştay’da bozulmuş, Danıştay 6. Dairesi yine bir eksper incelemesi yapılmasına karar vermişti.
İliçli köylülerin avukatı İsmail Hakkı Atal, uzman heyetinden bir kişinin AKP ile ilişkisi olduğunu, sismolog olan eksperin ise eksik bilgisi olduğunu belirterek heyetteki iki ekspere itiraz etti.
DW Türkçe’ye konuşan Atal, “Bilirkişi heyetinden biri 10 yıl vilayet sıhhat müdürlüğü yapmış bir bürokrat. Heyetteki halk sıhhati uzmanı. Uzman heyetinde sismolog olarak görevlendirilen kişinin de keşif esnasında bölgenin depremselliğine ait eksik bilgisi olduğu ortaya çıktı. Biz iki eksper için de itiraz ettik. Daha evvel de hem keşif sırasında hem de dilekçemizde madenle AKP ortasında net bir ilişki olduğunu belirterek halk sıhhati uzmanı için de itiraz ettik” diyor.
“Yıkıcı sarsıntı riski var”
Mahkemeye sundukları bilimsel raporlara nazaran Bingöl-Yedisu fay sınırının bir kolunun, maden atık havuzunun tam altından geçtiğini aktaran Atal, kelam konusu kolda en son 1939 yılında 7’den büyük yıkıcı bir zelzele olduğunu, bunun tekrarlama döneminin da azamî 100 yıl olduğunu söylüyor.
“Biz şu an 84. yıldayız” diyen Atal, ekliyor: “Böyle bir sarsıntının gerçekleşmesi halinde 66 milyon ton zehirli -sülfürik asitli -siyanürlü 39 çeşit kimyasallı zehirli atık yalnızca Fırat ırmağına karışmakla kalmayacaktır. Birebir vakitte ekteki fay haritasında görülen fay çizgileri boyunca 60 km. kalınlığındaki yer kabuğu kırılarak bir nevi boru şebekesi üzere fay sınırı boyunca tüm bölgenin yeraltına 66 milyon ton zehirli atık karışacaktır.”
Atal, kapasite artırımıyla ise 66 milyon ton olan zehirli atığın 200 milyon tona çıkarılmak istendiğini vurguluyor.
ÇED raporu ne diyor?
Anagold’un dava konusu olan 2021 tarihli ÇED raporunda ise Afet ve Acil Durum İdaresi Başkanlığı (AFAD) tarafından Ulusal Sarsıntı Araştırma Programı (UDAP) kapsamında desteklenen “Türkiye Sismik Tehlike Haritasının Güncellenmesi” başlıklı projenin sonuçlarına dikkat çekiliyor.
Proje kapsamında 2019’un başında yürürlüğe giren Türkiye Sarsıntı Tehlikesi Haritası’nda bir evvelki haritadan farklı olarak sarsıntı bölgeleri yerine en büyük yer ivmesi kıymetlerinin gösterildiği ve “deprem bölgesi” kavramının ortadan kaldırıldığı anlatılan raporda, proje alanının en büyük yer ivmesine nazaran düşük tehlike alanında olduğu savunuluyor. Raporda ayrıyeten kelam konusu haritanın mahallî yer şartlarının neden olabileceği sıvılaşma, büyütme, farklı oturma üzere tehlikeleri içermediği de ekleniyor.
Orman, hazine ve mera arazisi
Çöpler Kompleks Madeni’ne itirazlar yalnızca sarsıntı riski üzerinden değil. Projenin ÇED raporunda yüzey suları açısından Fırat Irmağı’nın en yakın etkilenebilecek alan özelliği taşıdığı belirtiliyor. Raporda, “Taşınım yoluyla yahut Sabırlı Deresi’nin bu ırmağa bağlanması sebebiyle bilhassa yağış alan mevsimlerde maden alanında yapılan kimyasal faaliyetlere dikkat edilmemesi durumunda Karasu (Fırat) Irmağı’nın etkilenmesi kelam konusu olabilir” deniyor.
Proje alanı olarak belirlenen bin 746 hektar alanının kadastro kayıtlarına nazaran yüzde 45’i orman, yüzde 43’ü hazine ve yüzde 5’i mera toprağı. Geriye kalan yerler satın alınan parseller, şahıs yerleri ve yoldan oluşuyor. Şirket, mera müsaadesi ve tarım dışı kullanım müsaadesini Erzincan Valiliği Tarım Vilayet Müdürlüğü ve Erzincan Valiliği Vilayet Besin, Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü’nden, orman müsaadesini Orman Genel Müdürlüğü ve Erzurum Orman Bölge Müdürlüğü’nden aldı.
Madende patlatma yapılan alan ise Çöpler köyüne 2, Bahçeler mahallesine 2,2, Sabırlı köyüne 2,8, İliç ilçesine 3,7 kilometre uzaklıkta.
Flora-Fauna raporu
ÇED raporunun ekleri de dikkat alımlı. Şirketin aldığı flora-fauna raporunda çalışma alanında sekiz grup ve 22 familyaya ilişkin toplam 53 kuş tipi belirlendiği, fakat bu kuşlar için proje alanı dışında uygun ekolojik özelliklere sahip alanlar olduğu bedellendiriliyor.
Raporda, tekrar saha çalışmasında belirlenen 13 sürüngen tipinden altı adedinin Bern Sözleşmesi’ne nazaran “Kesinlikle Korunması Gereken Türler”, altı adedinin de “Korunması Gereken Türler” listesinde yer aldığı belirtilerek “Tespit edilen cinslerin tamamı proje alanı dışındaki habitatlarda ve genel olarak da Türkiye’de yaygın olarak bulunan çeşitlerdir. Bu nedenle bu tiplerin proje faaliyetlerinden direkt etkilenmeyecekleri söylenebilir. Proje faaliyetlerinden dolaylı olarak etkilenmeleri durumunda ise, proje alanının yakın etrafında, bu cinsler için alternatif olacak uygun, beslenme, barınma ve üreme habitatları da bulunmaktadır” deniliyor.
Aynı rapora nazaran proje alanının florası endemik açıdan da güçlü. Raporda yapılan arazi çalışması sonucunda proje alanında 328 çeşit ve tıp altı düzeyde takson tespit edildiği ve bu tiplerden 54’ünün Türkiye florası için endemik olduğu belirtiliyor. Bu cinslerin doğal ortamından toplanıp sera ortamındaki saksılara ekilmesi ve belli bir büyüklüğe erişince alt yapısı tamamlanan biyorestorasyon alanlarına dikilmesi önerisi yapılıyor.
Siyanürlü solüsyon etrafa yayıldı
Çöpler Madeni, geçen yıl Haziran ayında siyanür taşıyan borulardan birinin patlaması sonucu 20 metreküp siyanürlü solüsyonun etrafa yayılmasıyla kamuoyunun gündeme geldi.
Anagold Madencilik sızıntıyı kabul ederken, şirketten yapılan açıklamada sızan solüsyon döküntüsünün içindeki siyanür ölçüsünün yaklaşık 8 kilogram olduğu ve bunun süratle temizlendiği savunuldu. Şirket, açıklamasında Türkiye iktisadına sağladığı katkıya da vurgu yaptı. Etraf kirliliğine neden olan altın madenine 16,4 milyon lira idari para cezası verildi. Lakin firmaya men cezası uygulanmadı.
Şirketin aldığı ÇED raporuna nazaran maden alanında cevher üretimi 2027 yılına dek devam edecek. ÇED raporunda yapılan hesaplamaya nazaran Anagold 10 yıllık faaliyeti sonucu 4,8 milyar dolar işletme geliri elde ederken devlete yüzde 12 hisse ödeyecek. Buna nazaran maden ömrü boyunca ödenecek devlet hakkı yaklaşık 198 milyon dolar civarında. Raporda devlet hakkında yüzde 40 teşvik indirimi uygulandığı da belirtiliyor.