Günay: “Dünya Kudüs’e gidiyor, Türkiye’ye de gelsin”
Sümela Manastırı’nda bu yıl 10. sefer yapılması planlanan ayinle ilgili tartışmalar sürerken, 2010 yılında birinci ayine müsaade verildiği sırada Kültür ve Turizm Bakanı olan Ertuğrul Günay, DW Türkçe’ye verdiği özel röportajda, Sümela’da yılda bir gün ayin yapılmasının Türkiye için bir tehdit olmadığını, siyasetçilerin eğilmesi gereken asıl tehdidin ekonomik kriz olduğunu lisana getirdi.
Trabzon’un Maçka ilçesindeki Altındere Köyü hudutları içinde yer alan tarihi Sümela Manastırı’nda, Meryem Ana’nın göğe yükseliş günü olarak kabul edilen 15 Ağustos tarihinde yapılması planlanan ayinin iptali maksadıyla UYGUN Parti, Zafer Partisi ve Cumhur İttifakı’na dayanak veren Yine Refah Partisi davet yapmıştı.
İptal talebinde bulunanlar ayinin Trabzon’un fethi ile tıpkı günde olmasını eleştirirken, birebir vakitte Patrik’in kendi sonlarını aşarak “ekümenik” sıfatı ile bu ayini düzenlediğini ve Lozan Muahedesi’ni ihlal ettiğini savunuyor.
Kurtuluş Savaşı’nın akabinde 1923’te imzalanan Lozan Mutabakatı’nın ek mukavelesiyle uygulanan mübadele ile Anadolu’daki Ortodoks Hristiyan Rumlar Yunanistan’a; Yunanistan’daki Müslüman Türkler de Türkiye’ye göç etmek zorunda kalmıştı.
Lozan görüşmelerinde İstanbul (Fener) Rum Ortodoks Patrikhanesi’nin durumu da uzun ve çetin tartışmalara yol açarken, müzakereler sonucunda Patrikhane’nin siyasete karışmaması ve Türkiye maddelerine tabi olması koşullarıyla İstanbul’da kalmasına karar verilmişti. Lozan’a nazaran Patrikhane’nin yetki alanı, İstanbul Başpiskoposluğu ile Bozcada ve Gökçeada bölgesi Rum cemaatinin dini gereksinimlerini karşılamakla hudutlu tutulmuştu.
İlk ayin 2010’da yapılmıştı
Manastırda 88 yıl ortadan sonra birinci ayinin düzenlenmesine, 15 Ağustos 2010’da gerek iç gelişmeler gerekse dış siyaset açısından farklı bir siyasi atmosferde müsaade verilmişti.
2007-2013 yılları ortasında Kültür ve Turizm Bakanı olan Günay, Sümela’da ayin düzenlenmesi kararının o devir için tek olmadığını ve Antalya Demre’de “Noel Baba” ismiyle bilinen Aziz Nikolas için Aziz Nikolas Kilise ve Müzesi’nde her 6 Aralık’ta ve Van’da Akdamar Adası’ndaki tarihi kilisede de ayinler düzenlenmesine de müsaade verildiğini hatırlatıyor.
Ertuğrul Günay, bu ayinlerin sembolik olarak değerli olan tek bir günde yapıldığını ve bölge insanlarının bunlara karşı olmayıp turizm nedeniyle şad olduğunu belirterek, Trabzon’un fethi ile birebir güne denk gelmesine ait şunları söylüyor:
“Bu çok eski, Osmanlılardan da eski bir ayin ve gelenek. İstanbul’un da Trabzon’un da fethinden evvel Anadolu topraklarında Hristiyanlığın bin yıldan fazla geçmişi var. Zati bu beşerler buraya gelip beddua etmiyor ki, dua ediyorlar. Son derece samimiyetle inançlı bireyler olarak ağlıyorlar, duygulanıyorlar.”
UNESCO Dünya Mirası Süreksiz Listesi’nde yer alan Sümela Manastırı, kaya düşme riskine karşı Eylül 2015’te ziyarete kapatılmış, akabinde farklı etaplarda onarım ve güçlendirmeler yapılarak 1 Mayıs 2022’de tekrar ziyaretçilere açılmıştı. Onarımın sürdüğü devirde ayinlere orta verilmiş, akabinde kelam konusu ayinler yine başlamıştı.
2010’da birinci ayini yöneten Fener Rum Patriği Dimitri Bartholomeos, “Bugünkü bu olay Türkiye’yi seven, Türkiye’ye takviye veren komşular ve dostlar ile Türkiye’yi Avrupa Birliği tertibinde görmek isteyenlerce son derece takdir edilecektir” demişti.
Lozan’a terslik tartışmaları
Sümela Manastırı’ndaki ayine itiraz edenler birebir vakitte Patrikhane’nin siyasi-yönetsel açıdan “ekümenik” vasfının bulunmadığını ve bu ayini Sümela’da düzenlemenin Lozan ile belirlenen yetki alanı dışına çıkması manasına geldiğini belirtiyor.
Günay “ekümenik” tartışmalarının yalnızca Ortodoksları ilgilendiren bir sorun olduğunu söyleyerek, şöyle konuşuyor:
“Buradaki Patrikhane diyor ki, ‘Dünyadaki Ortodoksların üniversal merkezi benim.’ Olsun. Yani bundan ne zararınız var? İstanbul Ortodoksların üniversal merkezi olsa etraf ülkelerdeki patrikler bizim altımızda kalmış oluyor. Buna birinci başta Rusya itiraz eder zati.”
Fener Rum Patrikhanesi hala eşit Ortodoks kiliseleri ortasında onursal önceliği olan ve Türkiye maddelerine tabi bir kurum. “Ekümenlik” savı ile İstanbul’daki Patrikhane’nin, Ortodoks kiliselerinin birliğini yansıttığı argüman edilirken, Ortodoksların büyük çoğunluğunun yaşadığı Rusya ise bu iddiayı tasvip etmiyor ve kendini daha ehemmiyeti bir merkez olarak görüyor.
Bu ayinleri düzenleyen bireylerin de Türkiye vatandaşı olduğunu hatırlatan Günay, şunları söylüyor:
“Türkiye Cumhuriyeti’nin egemenlik hakkıyla ilgili bir durum bu. Kendi yurttaşlarına diğerlerini da davet ederek kendi inanç merkezlerinde ibadet hakkı veriyorsun. Bu hangi muahedeye alışılmamış olabilir? İnsanlığa uygun olan şeyler mutabakatlara alışılmamış olamaz. Asıl değerli olan insanlığa uygun mudur yaptığınız iş?”
Günay: “Dünya Kudüs’e gidiyor, Türkiye’ye de gelsin”
Günay, sorunun inanç turizmi boyutu olduğunu da söyleyerek, “Hristiyanlığın pek çok kıymetli yapısı Anadolu’da. Bütün dünya Kudüs’e gidiyor, Türkiye’ye de gelsin. Bilhassa Avrupalı, Amerikalı turistler gelsinler, buraları ziyaret etsinler. Tanıtım açısından, ülkeye gelir açısından faydalı olan budur” diyerek, Türkiye’nin artık daha “öz güvenli” hareket etmesi gerektiğini belirtiyor.
“Bunun bize ne ziyanı olur Allah aşkına? Bin yıldır bu topraklardayız. Epey egemenlik kurmuşuz. Şu anda da bağımsız hükümran bir devletimiz var. Geride bıraktığımız imparatorluklarımız var. Bir ibadet merkezinde beşerler yılda bir gün ibadet yapınca Türkiye’nin inancı mı sarsılır?” sözünü kullanan Eski Kültür ve Turizm Bakanı, Türkiye’nin bunları aşması gerektiğini ve daha “öz inançlı, daha hoşgörülü, daha çoğulcu” bir hal takınması gerektiğini belirtiyor.
Günay, “vatanseverlik” manasındaki milliyetçiliğe itirazı bulunmadığını ancak “Bir inancı, bir milliyeti öteki bütün inançlara ve milliyetlere düşman hale getirmenin ve başkalarına her vakit potansiyel düşman gözüyle bakmanın çok özgüvensiz bir tavır” olduğunu söz ederek, Türkiye gündeminin asıl yakıcı sıkıntısının ekonomik kriz ve hayat pahalılığı olduğunu ve siyasetçilerin asıl bu hususla ilgilenmesi gerektiğini kaydediyor.
“Bu ülkede ekmek nasıl bollaşacak? Üretim nasıl artacak? İnanılmaz bir kuraklık var, bu nasıl çözülecek? Bu problemlerin üstüne eğilmemiz lazım” diyen Günay, iklim krizinin tüm dünyayı olduğu üzere Türkiye’yi de tehdit ettiğini ve Sümela Manastırı üzere tali hususlarla ilgilenmenin halka fayda sağlamayacağını belirtiyor.
Sümela Manastırı’nın tarihi
Karadağ’ın eteklerinde vadiden yaklaşık 300 metre yükseklikteki ormanlık alanda bulunan Sümela Manastırı halk ortasında “Meryem Ana” ismi ile de biliniyor.
Pek çok tarihi kaynak manastırın Bizans İmparatoru I. Theodosius vaktinde MS 375-395 yıllarında Atina’dan gelen Barnabas ve Sophranios isimli iki rahip tarafından kurulduğunu belirtiyor.
Fatih Sultan Mehmet’in 1461’de Trabzon’u ele geçirmesi ve 257 yıllık Trabzon Kommeneos Prensliği’ni ortadan kaldırmasıyla manastırla ilgili farklı bir süreç başlıyor. Osmanlı yönetiminde Sümela’nın manastır niteliğinde bir değişiklik olmazken, Fatih Sultan Mehmet ferman yayınlayarak manastıra ve rahiplere kimi imtiyazlar tanıyor.
Sümela Manastırı’nın 18. yüzyılda birçok kısmı yenileniyor, kimi duvarları fresklerle süsleniyor ve 19. yüzyılda büyük binaların eklenmesiyle son biçimini alıyor. Manastır, ana kaya kilisesi, birkaç şapel, mutfak, öğrenci odaları, misafirhane, kütüphane ile kutsal ayazma üzere kısımlardan oluşuyor.
Mağara ve şapellerin duvarlarında bulunan 12. yüzyıldan 19. yüzyıla kadar farklı devirlere ilişkin freskleriyle manastır hem tarihi açıdan ehemmiyet taşıyor hem de inanç turizminin değerli uğrak noktalarından biri olma özelliğine sahip.
DW Türkçe’ye VPN ile nasıl sansürsüz erişebilirim?