İklim kriziyle çabanın finansmanı nasıl sağlanıyor?
Çok sayıda gelişmiş ülke, bugünkü refah seviyesini fosil yakıtların kullanılmasıyla tetiklenen endüstrileşmeye borçlu. Fakat fosil yakıtlar, atmosferi ısıtan ağır sera gazları üretiyor. Bu nedenle endüstrileşmiş ülkeler, halihazırdaki iklim krizinin baş müsebbibi pozisyonunda.
İklim finansmanının kapsamı
Gelişmekte olan ülkelerin ekonomilerini kömür, petrol yahut gaz üzere güç kaynakları üzerine inşa etmemeleri için, iklim müdafaa konusunda desteklenmeleri gerekiyor. Çünkü global ısınma, bilhassa birçok fakir ülkeyi olumsuz etkiliyor. Güçlü ülkelerin yaptığı mali yardımlar, fakir ülkelerin iklim değişikliğine ahenk sağlamalarını kolaylaştırıyor.
Bu yardımların ana çizgileri, birinci olarak Rio de Janeiro’daki Dünya İklim Doruğu’nda kabul edilen 1992 tarihli Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Mukavelesi’nde (UNFCCC) çizildi
2009 yılında Kopenhag’da düzenlenen iklim tepesinde ise endüstrileşmiş ülkeler, memleketler arası iklim finansmanını 2020 yılına kadar yılda 100 milyar dolara çıkarma kelamı verdi. Paris’teki 2015 BM İklim Doruğu’nda de bu meblağın, 2025 yılına kadar her yıl ödenmeye devam etmesi kararlaştırıldı. Bu tarihten sonra ise yeni bir ölçü belirlenecek.
İklim finansmanı nasıl sağlanıyor?
Sanayileşmiş ülkeler, 100 milyar dolarlık taahhüdü uygulamak için öncelikle kamu fonları sağlıyor. Öbür taraftan, bu maksada yönelik özel yatırımları teşvik etmek için de tedbirler alıyor.
Donör ülkelerden gelen kamu fonları, iklim finansmanının en büyük hissesini oluşturuyor. Bu paranın yaklaşık yarısı, direkt donörden alıcı ülkeye “iklim değişikliği kalkınma yardımı” olarak aktarılıyor.
Bu paranın değerli bir kısmı, donör ülkelerin tertipli olarak katkıda bulunduğu Dünya Bankası, Afrika ve Asya Kalkınma Bankaları ya da Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası üzere milletlerarası bankaların iklim programlarından geliyor. Ayrıyeten çok iştirakli iklim fonları da bir başka finansman kaynağını oluşturuyor.
Yeşil İklim Fonu
Bu biçim fonlar ortasında en fazla öne çıkanlardan biri de Yeşil İklim Fonu (GCF). Fon, hem yenilenebilir güçlerin yaygınlaştırılması üzere iklim muhafaza önlemleri hem de ahenk önlemleri için mali kaynak sağlıyor.
Bugüne kadar donör ülkeler, 20 milyar dolar fiyatında bir kaynak taahhüdünde bulundu. Bugün itibariyle çeşitli projeler için toplam 12,8 milyar dolar onaylandı ve 3,6 milyar dolar da özel tedbirler için harcandı. Projelerin birçok Afrika ve Asya’da olmakla birlikte Latin Amerika, Karayipler ve Doğu Avrupa ülkelerinde de yer alıyor.
Paranın neredeyse yarısı sübvansiyonlu kredi biçiminde, öteki yarısı ise direkt hibe olarak veriliyor. Donör ülkeler, bu fona en geç dört yılda bir katkıda bulunmakla yükümlü.
Uyum Fonu
Taahhüt edilen 100 milyarın aktığı bir öbür fon da Ahenk Fonu. Bu fon, donör devletlerin istedikleri ya da yapabildikleri vakit katkıda bulundukları nispeten daha küçük bir para havuzu. Sabit bir ikmal döngüsü bulunmuyor.
Amacı, ülkelerin iklim krizinin sonuçlarına ahenk sağlamalarına yardımcı olacak projeleri teşvik etmek.
Yoksul Ülkeler Fonu
Dünyanın en fakir 46 ülkesine yönelik “En Az Gelişmiş Ülkeler Fonu” (LDCF), alıcı ülkelerin geri ödemek zorunda olmadığı hibelerle finanse ediliyor. İklim değişikliğine ahenk sağlamaya yönelik acil tedbirlerin desteklenmesi amaçlanıyor. LDCF, bugüne kadar toplam maliyeti yaklaşık 1,7 milyar doları bulan 360’tan fazla projeyi finanse etti.
100 milyar dolar vaadi yerine getirildi mi?
Ancak, endüstrileşmiş ülkeler 100 milyar dolar taahhüdünü yerine getirmedi. Memleketler arası Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı’nın (OECD) bilgilerine nazaran, kelam verilen 100 milyar dolar yerine, 2020 yılında milletlerarası iklim finansmanına yaklaşık 83 milyar dolar aktarıldı.
Hasar ve kayıplar konusunda ihtilaf
On yıllardır gelişmekte olan, yükselen ve endüstrileşmiş ülkeler, örneğin sıcak hava dalgaları ve kuraklık hasadı yok ettiğinde ya da topraklar yaşanmaz hale geldiğinde, iklim krizinin neden olduğu kayıp ve zararın kimin tarafından karşılanacağı konusunda tartışmaya devam ediyor. Gelişmekte olan ülkeler bu maksatla ek mali kaynak sağlanmasını talep ediyor.
Küresel Risk Kalkanı
Bu tartışmaların bir sonucu olarak da değerli endüstrileşmiş ülkeler olan G7 ve iklim değişikliğinin bilhassa tehdit ettiği 68 ülkeden oluşan G20’nin ortak teşebbüsüyle “Küresel Risk Kalkanı” oluşturuldu.
Kalkan, bir iklim felaketi durumunda süratli bir biçimde ödenmek üzere evvelden kararlaştırılmış bir meblağ temin ediyor. Şimdiye kadar fona 210 milyon eurodan fazla kaynak aktarıldı. Bunun aslan hissesini üstlenen Almanya, başlangıç finansmanı olarak yaklaşık 170 milyon euroluk katkı yaptı.