İstanbul: Çürük binalarda zelzelesi bekleyenler
“Hepimiz sarsıntı çantalarıyla uyuyoruz” diyen Şahide T., Avrupa Yakası’nın en riskli bölgelerinden biri olan Avcılar’da yaşıyor. Çocuklarının daha güzel bir eğitim alması için 10 yıl evvel Özbekistan’dan Türkiye’ye göç etmiş. Geçimini konut paklığına giderek sağlıyor. Sekiz yıl evvel taşındığı Denizköşkler Mahallesi’ndeki Derya Blokları’nı uygun kirası nedeniyle seçmiş:
“Ev sahibi düzgün biri, bu konutun nasıl olduğunun o da farkında. Kirası beş bin lira, daha birçoklarını kaldıramam zira konutta üç çocuk var. Kaygı var fakat yapacak bir şey yok.”
6 Şubat zelzelesinden ailece çok etkilendiklerini anlatarak “Hepimiz zelzele çantalarıyla uyuyoruz” diyor. Çocuklarına sarsıntı anında yapılması gerekenlerle ilgili eğitici görüntüler izleten Şahide T., onlara hayat üçgeni kurmayı öğretmiş:
“Hepimiz yeni binalarda oturmak istiyoruz. Fakat her şey imkanınıza nazaran, kazandığınız paraya nazaran. Ben buradayım, diğer bir yere de gidemem.”
Bundan 24 yıl evvel, 17 Ağustos 1999’da meydana gelen sarsıntıdan İstanbul’un en çok etkilenen bölgelerden biri olan Avcılar, beklenen İstanbul zelzelesi açısından riskli bir nokta. Marmara Denizi’nin kıyısında yer alan Avcılar’da bilhassa denize yakın alüvyonlu toprak tabana inşa edilen yapıların yüksek riskli olduğu belirtiliyor. Bu yapılardan biri de Avrupa Yakası’nın en riskli yerlerinden birinin üzerine kurulan ve 17 Ağustos zelzelesinde birtakım binaları hasar gören Derya Blokları.
İmar mahzuru kalktı ancak dönüşüm birkaç yılı bulacak
2008 yılında Denizköşkler ve Ambarlı Mahalleleri’nin kıyı şeridinde kalan kısmı riskli alan ilan edilerek imara kapatılınca mahalle sakinleri bir ortaya gelerek İmar Mağdurları Platformu’nu kurdu. Meskenlerini dönüştürmek isteyen mahallelinin 15 yıl süren uğraşı, Şubat ayında yeni bir eşiğe ulaştı. İBB, imar pürüzü kaldıran bir adım attı. Sıvılaşmış tabana karşı gerekli tedbirlerin alınması koşuluyla ruhsatlı yapıların dönüştürülmesinin önü açılsa da bekleyiş sürüyor. İmar planların askıya çıkması ve dönüşümün fiili olarak başlaması için gereken mühletin birkaç yılı bulabileceği düşünülüyor. Bloklar yenilenirken ekstra kat verilmeyerek yatay mimari korunacak. İmar müsaadesi, arsa sahipleri için geçerli olmayacak.
İmar Mağdurları Platformu Lideri Mehmet Gözcü, zelzele korkusu nedeniyle Derya Blokları’ndan taşınan mesken sahiplerinden yalnızca biri. Son devirde üstü sıvayla kapatılsa da kolonlardaki çatlaklar, site sakinlerini huzursuz ediyor:
“7 şiddetindeki bir zelzelede buraların hepsinin yıkılacağını hepimiz biliyoruz. Burada hem ömür kalitesi düştü hem de can güvenliği kalmadı. Beşerler dehşetinden meskenlerine bir çivi bile çakamıyor.”
Derya Blokları’nın sakinlerinden Mustafa Karagöz ise blokların riskli olduğu görüşüne katılmıyor. Sitenin fore kazıklar üzerine kurulduğunu ve duvarlarda perde beton kullanıldığını savunan Karagöz, blokların sağlam olduğunu düşünüyor:
“Tabii ki mümkün bir sarsıntıda çökmez demiyoruz. Ancak ben bu yaştan sonra gidip sıfır bir yer alamam. Benim üzere yüzlerce binlerce insan var.”
İstanbul Büyükşehir Belediyesi (İBB) tarafından yapılan aktüel iddialara nazaran, İstanbul’da 7.5 büyüklüğündeki muhtemel bir sarsıntıda çok ağır ve ağır hasarlı bina sayısı 90 bini bulacak. Orta hasarlı bina sayısı ise yaklaşık 500 bin civarında olacak.
“Jeolojik inceleme için bir heyet kurulmalı”
Peki sarsıntı bilimcilerin Avrupa Yakası’nın en riskli yerlerinden biri olarak gösterdiği Avcılar, yerinde dönüşüm için inançlı mi? Semtin inşaat mühendisi sakinlerinden Sadullah Gülşen, gerçek teknoloji kullanılarak her türlü tabana bina yapılabileceği görüşünde. Ona nazaran Denizköşkler ve Ambarlı Mahallesi için atılması gereken birinci adım, bu alanı jeolojik olarak inceleyecek bir heyetin kurulması:
“Bu toprak neyi kaldırır, yüzde kaçına inşaat yapılabilir? Her şeyden evvel uzmanların buna karar vermesi gerekiyor.”
23 yıldır Denizköşkler’de ikamet eden Sadullah Gülşen, aslen Maraşlı. Elbistan’da ve Pazarcık’ta yaşayan yakınlarından 24’ünü sarsıntıda kaybetmiş. Şu anda kentsel dönüşümle yenilenmiş inançlı bir binada yaşasa da konutunu satıp Avcılar’dan ayrılmak istiyor:
“Burada her an zelzele bekleniyor. Kimimizin çoluğu çocuğu buraya ziyarete bile gelmiyor, ya geldiğinde zelzele olursa diye. Babam 99 zelzelesinde Çınarcık’ta oturuyordu. Oradaki ortamı ben gördüm. Siz burada isterseniz çelik binada oturun, etrafınızdaki beşerler öldükten sonra neye fayda ki? Benim binam sağlam olabilir ancak burada 20 tane komşu ölürse biz ne yapacağız?”
“Çürük olduğu karot alınarak tespit edildi”
Kadıköy’ün tarihi semtlerinden Rasimpaşa Mahallesi, hâlâ eski ismiyle Yeldeğirmeni olarak anılıyor. İstanbul’un birinci apartman mahallelerinden biri olan bu bölge, yaşlı yapı stoğu nedeniyle alarm veriyor. Neredeyse tamamı bitişik nizam inşa edilen binaların birçok en az 50 yaşında.
Yedi yıldır Yeldeğirmeni’nde yaşayan Kübra Karagöz, bayanların kurduğu ağlar ve mahalle kültürü nedeniyle burada yaşamaktan şad. Lakin 1970 yılında yapılan çürük bir binada oturmak onu endişelendiriyor. Mesken içinde koridorları boşaltmak ve eşyaları sabitlemek üzere tedbirler alsa da “Deprem anında binanın içinde kalmak mı inançlı dışarı çıkmak mı?” sorusuna net bir cevap bulamıyor.
İki sene evvel apartman sakinlerinin talebiyle karot alınan yapı için çürük raporu verilmiş. Dönüştürülmesi için rastgele bir adım atılmayan binanın akıbeti ise şimdi meçhul. Kübra Karagöz, 6 Şubat zelzelelerinin akabinde öteki bir konuta taşınmayı düşünse de astronomik kira bedelleri bu kanıyı hayata geçirmesine mani olmuş.
“Hem mahallemi terk etmem hem de kira için 25-30 bin lirayı gözden çıkarmam gerekiyor. Maalesef İstanbul’da belirli bir maaşla yaşayan birisi için bu hiç gerçekçi değil. Bu yüzden en temelde biz onları terk etmeden hayat alanlarımızın inançlı hale getirilmesi gerekiyor.”
“Yeldirmeni diye bir şey kalmaz”
Yeldeğirmeni Mahalle Muhtarı Sultan Aksu’ya nazaran, mümkün bir zelzelede Yeldeğirmeni diye bir şey kalmayacak:
“Burası bitişik nizam, kağıt üzere birbirine yaslanarak çökebilir. Risk çok yüksek. Şu an bile bütün binalar orta hasarlı. Şöyle bir çıkıp baksanız görüntüyü görürsünüz. Bir uzmanın bizim mahallemizi değerlendirmesine bile gerek yok artık.”
Bundan 2 yıl evvel İstanbul Büyükşehir Belediyesi (İBB) tarafından yapılan noktasal risk tahlilinde Aksu’nun oturduğu binanın çürük olduğu tespit edildi. Lakin mahalledeki yüksek kiralar, onu iki yıl daha çürük binada yaşamaya mecbur bıraktı. Aksu 3 ay evvel yaşlı ancak görece daha “güvenli” bir binaya taşındı.
Kahramanmaraş merkezli 6 Şubat sarsıntılarının akabinde çok sayıda kişi Yeldeğirmeni’ni terk etmişti. Emlakçıların önünde kuyrukların oluştuğu, karaborsa kiralamaların yapıldığı mahallede konutlar birinci defa boş kalmıştı. Fakat bu durum uzun sürmedi. Aksu, “Şimdi o meskenler tekrar tekrar kiralandı, tekrar doldu. Kim geliyor gencecik beşerler geliyor. Üniversiteye giden çocuklar geliyorlar. Umarım kimsenin burnu kanamaz” diyor.
Tarihi yapıların yer aldığı mahalle, kentsel SİT alanı statüsünde. Hafta sonu nüfusu 3 milyona çıkan kalabalık bölgeye kat artış müsaadesi verilmiyor. Bu da eski konutların dönüştürülebilmesi için müteahhite yüklü bir ödeme yapılması gerektiği manasına geliyor. Aksu, bu durumu şöyle anlatıyor:
“İnsanlar ya demir yolunda ya Haydarpaşa Limanı’nda çalışmışlar ve personel emeklilikleri ile bu konutları almışlar. Esasen öbür birikimleri yok. İnsanların o parayı verebilecek bir güçleri yok. Fakat konutlarını tekrar yapmak ve daha sağlıklı şartlarda yaşamak istiyorlar, hiçbiri ölmek istemiyor.”
Fikirtepe’deki kentsel dönüşüm örneğini hatırlatan Aksu, “Yeldeğirmeni’nde yerinde, aslına uygun ve mevcut toplumsal dokuya ziyan vermeyen bir dönüşüm yapılması gerekiyor” diyor.
İstanbul’a özel sarsıntı yasası hedefi
Geçen hafta bir açıklama yapan Etraf Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanı Mehmet Özhaseki, İstanbul’a özel bir sarsıntı yasası çıkarmayı hedeflediklerini söyledi. Avrupa ve Anadolu Yakası’nda yeni konut rezerv alanlarının planlanlandığını belirterek “Acil yıkılması planlanan 600 bin binanın dönüşümünü 5 yıl içinde tamamlamayı hedefliyoruz. Vatandaşın boşalttığı yerde yeni bina düşünmüyoruz” dedi.
DW Türkçe’ye VPN ile nasıl ulaşabilirim?