Kurbanın celladına bağlanması: Stockholm Sendromu
Gündelik hayatta “kurbanın celladına bağlanması” olarak da tabir edilen Stockholm Sendromu, bundan tam 50 yıl evvel yaşanan bir olaydan ismini alarak terminolojiye girdi.
Söz konusu olay, 23 Ağustos 1973 tarihinde Jan-Erik Olsson isimli bir kişinin İsveç’in başşehri Stockholm’deki Kreditbanken’ı soymak için yaptığı baskınla başladı. Silahlı olan Olsson, üçü bayan, biri erkek dört banka görevlisini rehin aldı. Soygun haberi ülkede kısa müddet içinde yayıldı, polis ve medya mensupları bankanın önüne yığıldı. İsveç televizyonlarından birinci kere canlı yayınlar yapılıyordu. Keskin nişancılar da etraftaki binalarda yerini almıştı. Soygun sırasında uyuşturucunun tesiri altında olan Olsson, iki rehineyi kendisine kalkan olarak kullandı ve onları öldüreceği tehdinde bulundu.
O periyot 23 yaşında olan rehinelerden Kristin Enmark, sonrasında yazdığı kitapta içinde bulundukları durumu “Bu saçma durumu çok sık düşündüm. Korkuyorduk ve iki taraftan da vefat tehdidiyle karşı karşıyaydık. Hem polisin hem de soyguncunun vefat tehdidiyle” diye anlatıyordu.
Soyguncunun istekleri
“Janne” olarak da tanınan Olsson, rehinelere karşılık üç milyon İsveç Kronu ile ünlü banka soyguncusu Clark Olofsson’un cezaevinden salıverilmesini istedi. Yetkililer, soyguncunun ikinci talebine olumlu karşılık vererek arkadaşı Olofsson’u bankaya getirdi. Eski mahkum Clark Olofsson, Kreditbank’a getirildiğinde soygunun geri kalanını kendisi devraldı. Eski fotoğrafçı 73 yaşındaki Bertil Ericsson, sonrasında polisle konuşan kişinin daima Olofsson olduğunu belirtiyor, “Çok karizmatikti, uygun konuşuyordu” diye de ekliyor.
Rehine Kristin Enmark ise kitabında bankaya girerek soygunu gerçekleştiren Olsson’un, arkadaşı Olofsson geldikten sonra sakinleştiğini anlatıyor. Kristin Enmark, kitabında Olofsson’u kurtarıcı üzere görmeye başladığını “Bana birşey olmayacağı kelamını verdi ve ben de ona inanmaya başladım” kelamlarıyla söz ediyor. Fakat Enmark, rehin alma olayı sırasında birçok defa yetkililerle konuşmuş ve banka soyguncusu Olofsson’u savunduğu için kamuoyunu şoke etmişti. Örneğin periyodun Başbakanı Olof Palme ile yaptığı telefon konuşmasında “Hiçbir biçimde Clark ve başkasından korkmuyorum. Biliyor musunuz neden korkuyorum? Polisin bankaya girmesinden” demiş ve eklemişti:
“İster inanın ister inanmayın hakikaten sakin, beğenilen vakit geçiriyoruz. birbirimize kıssalar anlatıyor, dama oynuyoruz.”
Polis altıncı günde müdahale etti
Banka soygununun altıncı gününde polis aksiyonu sona erdirdi. Çatıdan bankaya bir delik açıldı ve içeriye göz yaşartıcı gaz sıkıldı. Soyguncular teslim oldu, rehineler ise hür kaldı.
Psikiyatrist Nils Bejerot, banka soyguncuları ve rehinelerle arabulucu heyette yer aldığı için bu olayı detaylı biçimde tahlil etti.
Stockholm Sendromu terimini terminolojiye kazandıran Bejerot, bunu “kurbanın soyguncunun tarafında yer alması, onu savunması” olarak tanımladı. Psikiyatristler ise buna karşı çıkıyordu. Sendromu bilimsel olarak inceleyen Karolinska İnstitüsü psikiyatristlerinden Christopfer Rahm, kurbanın kendisini rehin alanla işbirliğinin daha çok “kurbanın travmatik bir durumla başedebilmesine yardım edecek bir savunma mekanizması” olduğunu savundu.
Ase: Stockholm Sendromu devletin başarısızlığı
Stockholm Üniversitesi’nin siyaset bilimi profesörlerinden bayan araştırmaları uzmanı Cecilia Ase ise bu olayın siyasi bir boyutu olduğu görüşünde. Rehin alınan bayanların “sanki aklını yitirmiş” üzere tasvir edildiğini söyleyen Ase, bu bakış açısının rehine Enmark ve Oloffson’un olay sırasında bir münasebet yaşadıkları söylentisinin çıkmasına yol açtığını belirtiyor. Ese, “Enmark ve Oloffson yıllar sonra sahiden de bir münasebet yaşadı lakin bu, bağlantının bankadaki soygun sırasında başladığını göstermez” diyor.
Rehine Enmark ise bu söylentilerle ilgili olarak kitabında “Benim açımdan (rehine alma olayında) bir aşk ya da bedensel çekim olmadı. O (Olofsson) benim hayatta kalma şansımdı ve beni Janne’den (diğer soyguncu Olsson) korudu” kelamlarına yer veriyor.
Rehinelerin “inanılması güç bir biçimde rasyonel davrandığını” söyleyen Ase, “Medyayı aradılar, polis ve siyasetçileri kendilerini özgür bırakmaya ikna etmeye çalıştılar” diyor. Asaya nazaran Stockholm Sendromu, devletin rehineleri müdafaadaki başarısızlığıhı örtbas etmek için uydurulmuş bir konsept.
Yıllar sonra soygunla ilgili bir kitap yazan ve olay sırasında misyon yapan komiser Eric Rönnegard ise “Biz (polisler) hakikaten rehineler için bir tehdit oluşturuyorduk. Bu kadar çok polisin bankanın etrafını sarması rehinelerin vurulması tehlikesine yol açıyordu” diyerek polisin operasyon sırasında yanılgı yaptığını düşünüyor.
AFP / HT, HS
DW Türkçe’ye VPN ile nasıl ulaşabilirim?